2:0 Վասն Սմբատայ Բագրատունւոյ, Մոկաց իշխանին:

 2:0 Concerning Smbat Bagratuni, prince of Mokk’:

2:1 Յայնմ ժամանակի Բուհայ եկն եմուտ ի Խլաթ քաղաք, ճանապարհ արարեալ ընդ կողմն Ապահունեաց. եւ հատեալ զզօրսն յերկուս առաջս, եւ հրաման տուեալ ելանել յերկիրն Վասպուրական, ողողել գերել գերփել զաշխարհն, աւերել եւ բնաջինջ առնել եւ մաշել ի սուր սուսերի. զբազմամարդի գեօղս եւ աւանս՝ առնել անմարդիս, եւ զմնացեալսն վարել ի գերութիւն, զկանայս հանդերձ մանկտով:

 2:1 At that time Bugha entered the city of Khlat’, having marched through Apahunik’. He had divided his army into two divisions and had commanded them to enter the land of Vaspurakan, to spread ruin over the country, to take prisoners, to ravage, exterminate, and put to the sword; to depopulate the populous villages and towns and to lead the survivors into captivity (including) women with their children:

2:2 եւ զիշխանն Աշոտ տալ տանել կապանօք առ թագաւորն, զի տացէ վրէժս անցիցն անցելոց ի նմանէ եւ ապստամբութեամբ ի պետութենէն Տաճկաց:

 2:2 to have Prince Ashot taken in bonds to the caliph so that he might suffer vengeance for the deeds he had wrought and his rebellion from the rule of the Muslims:

2:3 Տուեալ լինէր այնուհետեւ զմասն ինչ զօրուն ի ձեռս զօրապետի ումեմն Ժիրաք կոչեցելոյ, եւ յղէ զնա ընդ կողմն Ռշտունեաց:

 2:3 Then he entrusted a part of his army to a general named Zhirak and sent him through Ṙshtunik’:

2:4 եւ զայլ բազմութիւն զօրացն առեալ ընդ իւր՝ երթայ ընդ սահմանս Ապահունեաց, իբրեւ զորսորդս ինչ առիւծուց կամ այլոց ինչ նոյնպիսեաց, շուրջ ձգեալ զգառագիղն՝ ի մէջ փակել զկորովին եւ զքաջ արանցն զիշխանն Աշոտ, ընդ ակամբ հայելով, թէ գուցէ ճողոպրեալ ելանիցէ ի ձեռաց մերոց, կամ ի գիշերամարտս յանկարծ հասանիցէ ի վերայ մեր մեծամեծ ոճիրս գործիցէ:

 2:4 Taking the rest of his host with him he crossed Apahunik’, like hunters of lions or such-like surrounding the lair, to entrap the most mighty and valiant of men, Prince Ashot. He took care lest “perchance he elude our clutches, or unexpectedly attack us by night and cause a great disaster:

2:5 Բայց քանզի ընդարձակ էր պահն Հողցայ՝ փութանակի եկն եհաս Ժիրաք ի գաւառն Ռշտունեաց եւ զզօրսն առխթեալ ի ձորն Առուանից, ի սահմանս Մոկաց. եւ անդ գտեալ զբնակիչսն Ռշտունեաց, թափառականս անկեալ յանողորմ եւ ի մարդախոշոշ շանցն գիշակերաց, յորոց վերայ սուր եդեալ կոտորէին, եւ լնուին արեամբ զերկիրն:

 2:5 Now because the pass of Hołts’ was open, Zhirak quickly reached the province of Ṙshtunik’, rushing his troops into the valley of Aṙuank’ on the border of Mokk’. There they came across the inhabitants of Ṙshtunik’, who were scattered by these merciless, murderous, carrion-eating dogs. Slaughtering them with the sword, they filled the land with blood:

2:6 Եւ զկէսն գերի առեալ ածեն ընդ իւրեանս, եւ զշէնս եւ զաւանս եւ զագարակս հրձիգ արարեալ՝ անապատ կացուցանեն ի մարդոյ եւ յանասնոյ:

 2:6 Taking some captive, they led them off with them. Setting fire to villages, towns, and farms they made it a desert devoid of men and animals:

2:7 Այլ եւ զռամիկ Նորագեղջ աւանին Ռշտունեաց առեալ ածեն ի տեղի վաճառուն ոստանին Ռշտունեաց, արկեալ տոռունս ի պարանոցն հանեն ընդ սուր. եւ անտի գնացեալ ի ձորն Ածանայ ի խնդիր փախստէիցն եւ հասեալ ի յետոյ կողմանցն՝ ի սուր եւ ի գերութիւն զբազումս ի նոցանէ արկանեն:

 2:7 They brought the common people of the town of Noragiwl in Ṙshtunik’ to the marketplace of the capital of Ṙshtunik’, marching them at the point of the sword with ropes round their necks. From there they went to the valley of Atsan in search of those who had fled. On catching up with them, many they put to the sword or took captive:

2:8 Բայց երկու ոմանք ի սաղարաց սուրհանդակաց, եղբարք միմեանց, հասեալ ի կիրճս ձորոյն, վահան ի թիկունս եդեալ, նիզակ ի ձեռին ունելով, ի կապարճս աղեղանց ի դիմի հարեալ զօրացն, եւ օգնութիւն հասեալ նոցա յԱստուծոյ՝ ի պարտութիւն մատնեն զայլազգիսն, բազում վէրս ի վերայ եդեալ, եւ զբազմութիւն գերւոցն զերծանեն գնալ յամուրս երկրին:

 2:8 But two of the commanders of the couriers, brothers, on reaching the defile of the valley, with shields on their backs, lance in hand, and armed with bows and arrows, attacked the enemy. With help from God they defeated the Muslims, inflicting many wounds, and freed the mass of captives so they could go to the fortresses of the land:

2:9 Սոքա անուանք ճանաչին միոյն […] սրով եւ կատարեցաւ […] եղբայր յեղբօրէ օգնեալ իբրեւ զքաղաք ամուր եւ հզօր, եւ ըստ Եսայեայ՝ թէ «ի բարբառոյ միոյ հազարք կորիցեն, եւ ի բարբառոյ հնգից բազումք փախիցեն:

 2:9 These two were named, the one (...) by the sword and was killed (...) “brother aided by brother like a secure and strong city,” or according to Isaiah: “At a single voice thousands will perish, and at the sound of five many will flee:

2:10 Երէց մի Շապուհ անուն, եւ մի ոմն յռամկաց ձորոյն՝ լնուլ զթիւ գնդիցն, սոցա ի թիկունս հասեալ եւ հովիւ մի՝ պարսատկաւ քարինս ի վերայ արկանէին. իբրեւ բազումք առաքինացան մեծաւ ուժով եւ քաջ նահատակութեամբ ի հանդէս մարտին. որոց յիշատակ նոցա եղիցի բազմաց նպաստ յարութիւն քաջութեան եւ ի զօրութիւն անարեացն եւ ի յորդորումն քաջ նահատակացն:

 2:10 A priest called Shapuh and one of the peasants of the valley swelled the number of the force. Supported also by a shepherd, they hurled stones with slings. In the battle they exhibited as much strength and heroic valour as if they had been (more) numerous. Their memory will be a source of courage and bravery to many, of strength to the cowardly and encouragement to the most valiant champions:

2:11 Ըմբռնեալ լինէր յայնժամ մի ոմն ի Հայոց ազատանոյն տոհմից Վահեւունեաց, Ապուսահակ ոմն, եղբայր Սահակայ եպիսկոպոսի ոստանին Նախճուանու եւ Մարդպետականի. եւ էր ալեւոր ըստ մարմնոյ եւ հնացեալ արտաքին մարմինն, բայց ներքինն նորոգեալ եւ գեղեցկատեսիլ ըստ պատկերի արարչին:

 2:11 At that point one of the Armenian nobility of the Vahevuni family, a certain Apusahak, brother of Sahak the bishop of the capital city of Nakhchavan and of Mardpetakan, was captured. He was white-haired and his outer body was aged; but his inner being was rejuvenated and beautiful in the image of the Creator:

2:12 տեղեակ եւ հմուտ Աստուածաշունչ գրոց, եւ ընդել եւ ծանօթս. նստէր փորող պողոտային նրբափողոց ճանապարհին, որ հանէր ի վերին մայրաքաղաքն Սիոն, ի բանակետղն երկնաւոր զօրացն յարքայանիստ քրիստոսեան թագաւորութեան:

 2:12 Learned and familiar with Divine Scripture, wise and knowledgeable, he sat digging the narrow road of the path that leads to the supernal metropolis of Sion, to the camp of the heavenly army in Christ’s royal kingdom:

2:13 Զսա ածեալ լինէր առաջի զօրավարին Ժիրաքայ, որոյ տեսեալ զբարձրաբերձ վայելչութիւն հասակին եւ զպատշաճ գեղ երեսացն, զփաղփեալ գոյնն ի տեսիլ արուսեկի ի մէջ սպիտակափայլ ալեացն պատուաբերի՝ եւ հաճոյ թուեցաւ յաչս զօրավարին:

 2:13 He was brought before the general Zhirak’, who was pleased to see his tall handsome stature and the analogous beauty of his face, his gleaming appearance like the morning star set in the shining white hairs of his venerable head:

2:14 Եւ սկսաւ ի վերայ մղել զժախախոտ եւ զյիմարեցուցիչ մաղձախառն թոյնսն, զի թերեւս կարասցէ արկանել զերանելին ի ներքոյ պղտոր հրապուրեցուցիչս ժախուն մահածին հնազանդութեանն, եւ զփքինս կապարճիցն սպնգռով ծածկեալ՝ զսատակչական զօրութիւնն թռուցանէր ընդդէմ սրբոյն, թէ գուցէ դրդուիցի ինչ ի միջոցէ ապաստանին վիմին հաստատնոյ, զի կարասցէ խոտորել ի գաղտնիս զոգի սրբոյն, զզրահեալն Հոգւովն սրբոյ վերեկութեամբ:

 2:14 So, he began to discharge his fetid, intoxicating, and bilious poison in the hope that he might be able to subject the blessed man to the foul enticements of his deathly infection. Hiding the arrows of his quiver with a sponge, he directed his destructive power against the saint, hoping to shake him from the refuge of the secure rock and to be able secretly to lead astray the holy one’s soul, though he was armed with the protection of the Holy Spirit:

2:15 եւ սուսեր ընդ մէջ ածեալ զբանն տէրունական, զոր ասացն, թէ «յորժամ մատնիցեն զձեզ, մի՛ հոգայցէք թէ ո՛րպէս, կամ զի՛նչ խօսիցիք, զի ես տաց ձեզ բերան եւ իմաստութիւն, որում ոչ կարիցեն կալ հակառակ կամ տալ պատասխանի ամենայն հակառակորդքն ձեր:

 2:15 and had as sword the Lord’s saying: “When they deliver you up, do not worry how or what you will say; for I shall give you a mouth and wisdom to which all your opponents will be unable to resist or respond:

2:16 Սկսաւ խօսել բռնաւորն բանիւք ողոքանօք, եւ պարգեւս եւ պատիւս մեծամեծս հրամայէ բերել առաջի, եւ խոստանայր շքեղ եւ երեւելի կացուցանել ի մէջ աշխարհակոյտ ամբոխից ի դրան արքունի, եւ ընդ առաջին իշխանացն լինել առաջի թագաւորին, եւ բարձակից լինել մեծամեծացն արքայի ի գլխաւոր բազմականի անդ, յորժամ ատեանն արքունական յարդարիցի:

 2:16 The tyrant began to speak fawning words; he ordered great gifts and honours to be proffered and promised to make him splendid and distinguished among the common multitudes at the royal court, that he would be in the caliph’s presence with the foremost princes and share the rank of the caliph’s magnates at the principal bench when the royal tribunal assembled:

2:17 Միայն ի բաց լեր, ասէ, ի հաւատոցն Քրիստոսի, հնազանդեալ ընդ ձեռամբ մեծ թագաւորին, եւ ընկա՛լ օրէնս եւ հաւատս արժանի կենաց եւ գովութեան ի մեծ արքայէն եւ ի մեր իշխեցող հրամանակատար թագաւորին հնազանդութենէ:

 2:17 Only abandon,” he said, “the faith of Christ, submit to the great king, and accept the religion and faith (that are) worthy of life and praise from the great king through obedience to our ruling and commanding king:

2:18 Իսկ սուրբն վառեալ Հոգւովն սրբով՝ յիշէ զասացեալն ի Փրկչէն, թէ «մի երկնչիք յայնցանէ, որ սպանանեն զմարմինն, եւ զոգին ոչ կարեն սպանանել», եւ զի մի՛ ճրագն եօթնաստեղն ընդ գրուանաւ զփայլումն լուսոյն ծածկիցէ, այլ ի վերայ դնիցի բարձրաբերձ աշտանակի առաքելական եկեղեցւոյ, որպէս զի տեսցեն եւ փառաւորեսցեն զՀայրն երկնաւոր:

 2:18 But the holy one, armed with the Holy Spirit, remembered what the Saviour had note: “Do not fear those who kill the body but are unable to kill the spirit”; and: “Do not let a seven-branch candlestick hide the shining of its light under a bushel, but let it be placed on the high candlestick” of the apostolic church, “so that they may see (it) and glorify the Heavenly Father:

2:19 Եւ բացեալ լինէր զբերան իւր բանիւն Աստուծոյ, եւ անդ գեղեցիկս եւ համառօտս անպաճոյճս կարգէր մի ըստ միոջէ ըստ վկայութիւն հաւատոցն որ ի Քրիստոս եւ որ ինչ ի նմանէ կան պահին պարգեւք կացելոյն ի ճշմարտութեան հաւատս, եւ տանջանք ուրացելոցն եւ յետս կացելոցն, եւ ընդ մեծ պարսաւանօք ներքադրեալ զբռնաւորն եւ զմոլար օրէնսդիրն իւրեանց զՄահումաթ:

 2:19 So, opening his mouth with the word of God, he then set forth in beautiful but brief and unadorned form one by one the proofs of faith in Christ, the various gifts preserved by him for the one who abides in the true faith, and the torments of the apostates and the backsliders; he also cast much calumny on their tyrannical and erring legislator Mahumat’:

2:20 Բայց քանզի մեր ոչ ոք յայնժամ հանդիպէր ի պատասխանատրութիւնս երանելոյն՝ եւ ոչ գրել արժանի համարեցաք:

 2:20 But because none of us was then present at the blessed one’s responses, we did not consider it right to set them in writing:

2:21 Բայց իբրեւ ետես բռնաւորն զանդառնալի միտսն եւ զաներկբայութիւն հաւատոցն եւ զաներկիւղ եւ զյանդուգն պատասխանիսն եւ մեծ անարգութիւնն, զոր հասոյց ի վերայ նորա եւ նոցին օրէնսդրին՝ եւ բարկացեալ յոյժ հրաման ետ փութով զրաւ առնել կենաց նորա:

 2:21 However, when the tyrant saw his inflexible intention, his unhesitating faith, his fearless and haughty responses, and the great indignity with which he treated him and their legislator, he became exceedingly angry and ordered him to be put to death immediately:

2:22 Իսկ սուրբն ելեալ հանդերձ դահճօքն ի տեղի ասպարիսի կատարմանն երկնաւոր նահատակութեանն՝ ի ծունր իջեալ կայր յաղօթս, զի կարասցէ անսայթաք հաւատով յաղթել հնարից բանսարկուին, որ ի ծածուկ եւ յայտնի պատերազմին, եւ ասէր «Արարիչ իրաւանց եւ արդարութեան…»: Եւ զձեռս յերկինս համբարձեալ, ունելով զպարանոցն առաջի դահճացն:

 2:22 So the holy one went out with the executioners to the arena where his earthly contest would come to an end. Kneeling down, he prayed that he might be able with unfaltering faith to overcome the wiles of the devil who (assails) in secret and in open warfare. He note: “Creator of justice and righteousness (and what follows).” Raising his hands to heaven, he placed his neck before the executioners:

2:23 եւ առեալ մի ոմն զսուրն՝ եհար զերանելին եւ եհատ զգլուխ նորա: Եւ այսպէս կատարեցաւ երանելին Ապուսահակ:

 2:23 One of them took a sword, struck the blessed one, and cut off his head. In this fashion was martyred the blessed Apusahak:

2:24 Սա առաջին գտաւ պտուղ մարտիրոսական ի մեծ վտանգի նեղութեանն, որ եհաս ի վերայ բոլոր Հայաստանեայցս:

 2:24 He was the first fruit of the martyrs in the great tribulation which befell all Armenia:

2:25 Պատմեաց զայս մեզ մեծ քահանայն Սամուէլ յաւանին Արտամետ. նորա լուեալ էր ի պարսկէ ումեմնէ, ի ձորոյն Շատուանոյ, որ էր ընդ դահիճսն, եւ ի սկզբան վկայութեան մինչ ի կատարումն սրբոյն՝ ի տեղւոջ անդ հանդիպեալ լինէր, եւ ի միտ առեալ էր զսաղմոսն, զոր ասացեալ էր երանելին:

 2:25 This was told to us by the great priest Samuel of the town of Artamet; he had heard of it from a certain Persian from the valley of Shatuan, who had been among the executioners and had been present at the spot from the beginning of the martyrdom until the saint’s death, and had taken to heart the psalm that the blessed one had spoken:

2:26 Գիտեն զայս եւ բնակիչքն Ռշտունեաց գաւառին, զի դեռ եւս կենդանիք են բազումք ի նոցանէ:

 2:26 The inhabitants of the province of Ṙshtunik’’ also know this, for many of them are still alive:

2:27 Եւ եղեւ զկնի այսորիկ գնաց անտի Ժիրաք եւ եկն եմուտ ի Վանտոսպ, եւ ի յանձին հրձիգ արար զմեծ եկեղեցին յաւանին Արտամետոյ:

 2:27 Following this Zhirak’ left there, entered Vantosp, and himself set fire to the great church in the town of Artamet:

2:28 Բայց ինքն Բուհայ խաղացեալ զհետ իշխանին, եւ ընդ նմա Տաճիկք Հայաստանեայց, որ բնակեալ էին ի կողմանս կողմանս աշխարհիս՝ առաջնորդէին Բուհայի ի մուտ եւ ելս աշխարհիս:

 2:28 But Bugha marched in pursuit of the prince, accompanied by the Muslims of Armenia who dwelt in various regions of the land and guided Bugha on his way in and out of the country:

2:29 Իսկ իշխանն Աշոտ, առ սակաւ սակաւ ամփոփեալ ընտանեօք իւրովք, եւ ընդ նմա ոմանք յազատաց իւրոց, Մուշեղ Վահեւունի, որ զտանուտէրական պատիւն ունէր, եւ Վահրամ սեպուհ թիկնապահ իշխանին, եւ Վահրամ Տրունի եւ Հասան եւ այլք ի սեպուհ պաշտօնէից՝ եւ եկին մտին ի բերդն Դղեակ, յամրոցն Նկան, որ ի Թոռնավան գաւառի. եւ խնդրէին տեսանել, թէ ո՛րպէս կարասցեն գտանել զելս իրաց վտանգին ի վերայ հասանելոյ:

 2:29 Prince Ashot, on the other hand, gradually surrounded himself with his relatives, including some of their nobility: Musheł Vahevuni who held the rank of tanutēr; the junior prince Vahram, the prince’s bodyguard; Vahram Truni and Hasan and other retainers from among the lesser nobility. They entered the citadel of the fortress of Nkan in the province of T’ornavan, wanting to see how they might be able to find a way out of the danger that had befallen them:

2:30 Իբրեւ իմացան զօրքն Տաճկաց, թէ եմուտ իշխանն յամրոցն՝ զհետ մտեալ բազմութեանն այնուհետեւ, եւ շուրջ փակեալ անդէն զամուրն զանել գառագիղն:

 2:30 When the Muslim troops discovered that the prince had entered the castle, they pursued him in large numbers and besieged the castle, making it an inescapable cage:

2:31 Եւ զբուն բանակն առնէին ի Ղոկորուատ աւանին, ունելով ընդ ինքեանս զբազմութիւն գերւոյն կուտեալ իբրեւ զհող:

 2:31 They established their headquarters in the town of Lokoruat, keeping with them the mass of captives all crushed together:

2:32 Այլ եւ Վահան Ամատունեաց գաւառին փախստեայ եկեալ ի ձորն, որ մերձ յամրոցն, ուր տէրն իւրեանց կայր:

 2:32 But Vahan of the province of Amatunik’ had fled to the valley near the fortress where their lord was (besieged:

2:33 Ապա յետ փոքր ինչ աւուրց վառեալ զզօրսն ի պատերազմ ընդ բերդայինսն, առնուլ զամրոցն:

 2:33 Then, after a few days, (Bugha) armed his troops for battle with the defenders of the castle in order to capture it:

2:34 Եւ ինքն իսկ գլխովին զօրավարն Բուհայ, հեծեալ յերիվարն, պնդեալ զինքն զինու ի պատերազմ ընդդէմ իշխանին, եւ զկորովին աղեղնաւորացն Ելիմացւոցն եւ զընտիրս հեծելոց նոցա ընդ ինքեան վառեալ ի ճակատի:

 2:34 Their commander-in-chief, Bugha himself, mounted on his horse, armed himself for battle with the prince, and led out to the front the powerful archers of the Elamites and their elite cavalry:

2:35 Եւ զայլս ազգի ազգի զինուորք ունէին վաղերք եւ վակուրք, սուսերք եւ սուինք, տապարք եւ վիրգահանք, մեքենայք եւ ռմբաքարք, վահանք եւ նիզակք:

 2:35 The others bore arms of various kinds: sabres and hatchets, swords and spears, axes and slings, catapults and projectile machines, shields and lances:

2:36 Այլ հուր եւ ծծումբ նաւթիւ բարձեալ ի գործ պատերազմին, եւ զլոյծ բնութիւնս յանօթս ապակեղէնս եդեալ, եւ մանր զծծումբն ընդ նմին խառնեալ, եդեալ ի պարսատիկ մեքենայից, եւ զհուրն առ ընթեր նմին, հնարաւորեալ արկանել զամրոցաւն:

 2:36 They also carried for warfare fire and sulphur with naphtha; the fluid materials were placed in glass containers. They mixed finely (ground) sulphur with it and put this in the throwing arm of the machines with fire beside it, ready to be thrown at the fortress:

2:37 Եւ որք մերձ առ պարսպօքն զճակատն վառէին եւ զմարտն գրգռէին՝ զգեստն ինքեանց յասուէից կազմեալ, զոր ի զօրութիւն թիկանց ուժոյ բազկաց ճնշեալ եւ մածուցեալ ընդ միմեանս՝ զնրբութիւն մազոյն թաղ կոչեցին, զոր ի ջուր եդեալ՝ ծծէ իբրեւ զսպունգ, զայն զինեալ ի վերայ անձանց՝ սաստկացուցանեն զպատերազմն, աներկիւղ մնալով ի հրոյն տոչորմանէ:

 2:37 Those near the ramparts equipped the battle line and provoked battle. They put on garments made from woollen fleeces, pressed and glued together by powerful arms to strengthen the backs; they called the fine hairs “felt.” Placed in water, it soaks it up like a sponge. Putting this on themselves as armour, they (the Muslims) render combat more intense since they are not frightened by the heat of the fire:

2:38 եւ զերիվարսն եւ զհեծեալս նոցա զինեալ սպառազինօք, շռնջապահս ձիոցն եւ տաշտս գաւակացն եւ զանգապահս ի չորս կողմանս, ձգեալ եւ լանջացն զէն, եւ բարձրավիզ խրոխտանացն զրահս, եւ ոտնատորոփ փռնկալոյն մանեակս զանգակեալս:

 2:38 Their horses and riders they cover with armour: frontlets for the horses and shields for the croups, and leg coverings on the four sides; they also extend armour over the chest, and breastplates of haughty aspect, and collars that ring bells when they trample with their feet:

2:39 եւ մահիկս լուսնաձեւս ի մէջ ճակատուն կապեալ, եւ զնիւս երիվարացն երկաթապատ պնդեալ, այլ եւ աստի եւ անտի երիվարի փորոյն տախտակագործ գրգռեալ ըստ փորոյն չափու մածուցեալ ի ձեւ վահանի զգործ արուեստի զինուն ցուցանեն:

 2:39 They bind crescent-shaped ornaments to the forehead; the backs of the horses they reinforce with iron; each side of the horse’s stomach they protect with plates affixed according to the size of the abdomen in the form of a shield, indicating the artistry of their armour:

2:40 Եւ ինքեանք արկեալ զրահ զանձամբ, եւ սաղաւարտ ի գլուխ եդեալ, բազպանս ի ձեռն արկեալ, զանգապանս ի վերայ բարձիցն պնդեալ, օդ ոտիցն կօշկաձեւ արուեստաւորեալ, վահան ի թիկունս եդեալ, սուսեր ընդ մէջ ածեալ, նիզակ ի ձեռին ունելով:

 2:40 They themselves wear a cuirass and on their heads a helmet; on their hands they put gauntlets and bind leg coverings on their thighs. They fashion their shoes like slippers, put a shield on their backs, gird themselves with a sword, take a lance in their hand, and keep their bows and arrows ready at their backs:

2:41 կապարճս եւ աղեղունս պատրաստականս զառաջեաւ ի նիւսն ունելով, եւ զարդս ոսկեզարդս եւ արծաթագործս եւ կամարս ընդ մէջ ածեալ, դրօշ եւ վերջաւորս փողփողեալս՝ սաւառնաձայն հնչմամբ զլեառնն դնդեցուցանէին, նշանս կանգնեալ եւ փողք եւ քնարք հնչէին եւ թմբուկքն դափէին, եւ արեւն ի վերայ հասեալ սպառազէն զարդուն՝ եւ մերկ սուսերացն փայլեալ՝ ճառագայթս արեգակնայինս յինքեանց ձգէին շուրջ զլերամբն:

 2:41 Their ornaments and belts are embroidered with gold and silver. The flapping of their fringed banners makes the mountain echo. They set up flags, the trumpets and lyres sound, the drums beat. The sun shining on the armed array and glinting on the naked swords sends flashing rays around the mountain:

2:42 քաջքն խիզախէին, սաղարքն կանչէին, նահատակքն գոչէին, զռազմ ճակատուն կարգեցին պատրաստեցին. զայս ասաց Եսայի միով բանիւ. Ելեմացիք, ասէ, առեալ զկապարճս, հեծեալ յերիվարս. եւ գունդք ճակատելոցն ելին կացին մօտ առ քաջն մեր Աշոտ եւ ընտիր զօրավարն Հայոց առ մեծն իշխանաց:

 2:42 The warriors attacked bravely, the generals shouted, the champions called out; they put the battle line in ready order. This Isaiah described in a phrase: “The Elamites took up their quivers and mounted their steeds.” The detachments of their line came near to our valiant Ashot, the elite general of the Armenians and greatest of the nobles:

2:43 Եւ յայնչափ եւ առաւել քան զսոյն կազմութեան սպառազէն պատրաստութեանն՝ սաստիկ տարակուսանօք եւ մեծ երկիւղիւ պակչէին յահէ հայկասիրտ իշխանին եւ յաղթող նահատակին մեր Աշոտոյ, եւ որք ընդ նմա էին գունդք ազատաց եւ նոցին զօրաց ըստ տոհմս ազգաց, ի բնիկ նախարարացն Վասպուրական տէրութեանս:

 2:43 In such—and even greater than this—an array of armed preparedness, in horrible fright and great fear they trembled in awe of our heroic prince and victorious warrior Ashot, and of those battalions of nobles in his company with their troops according to families from among the native lords of the principality of Vaspurakan:

2:44 Իսկ իշխանն ելեալ կայր ի վերայ պարսպին, նազելով եւ սիգալով, իբրեւ զկորիւն առիւծու ճեմէր, անկասկածելի մնալով, առ ոչինչ համարելով զհէնն եկեալ հասեալ, փակեալ շուրջ զնովաւ. զի կարծէր եւս համախորհ եւ միագործ զնիզակակիցսն իւր, զզօրսն եւ զզօրագլուխս զգունդ ազատացն, որ մտեալ էին ընդ նմա յանձաւն Նկանի:

 2:44 But the prince mounted the wall in lordly and ostentatious fashion, striding like a lion cub, quite unconcerned and regarding as naught the marauders who had attacked and surrounded him. For he counted on his fellow warriors to be loyal and united, on the troops and commanders, the battalions of nobles who had entered the fortress of Nkan with him:

2:45 Բայց նոքա եւս քան զեւս սաստկացուցանէին զմարտն:

 2:45 But they (the Muslims) pressed ever more strongly for battle:

2:46 Յայնժամ ի խորհուրդ եմուտ իշխանն եւ տոհմակիցք իւր, Վահան եւ Մուշեղ Արծրունիք, եւ գունդքն ազատանոյն որ ընդ նմա, զի թերեւս կարասցեն հաճել զմիտս զօրավարին՝ ի բաց կալ ի խորհրդոցն զոր ինչ խորհեալ էր, եւ զմարտն ցածուցանել եւ զաղմուկն ամբոխեալ ի բաց վճարել, եւ զոր ինչ խնդրիցէ՝ առնիցէ ըստ կամաց նորա, կնքել եւ տալ նմա գեօղս եւ ագարակս, եւ տալ հարկս արքունիս եւ պատանդս խաղաղութեան:

 2:46 Then the prince took counsel with his relatives, Vahan and Musheł Artsruni and the groups of nobles in his company, whether they might perhaps be able to appease the (enemy) general to abandon the plans he had formed, disengage the warfare, and soothe the turbulence: he could do whatever he wished according to his desire, and they would hand over to him in sealed agreements villages and farms, and would pay royal taxes and give hostages for peace:

2:47 Եւ մինչդեռ զայս օրինակ խոկային եւ խորհէին ի միասին՝ միանգամայն արգելականք բերդին անդէն իսկ եւ իսկ քակեալ ի միաբանութենէ ուխտին, որք էին անդ խորհրդականք ի յազատ տոհմէ՝ խորհուրդ չար ի մէջ առեալ եւ զբարեկամութիւն կեղծաւորեալ, որպէս յերէկն եւ յեռանդն՝ եւ յանձն առնուն երթալ առ զօրավարն, խնդրել խաղաղութիւն:

 2:47 While they were considering and planning together in this fashion, all at once those enclosed in the castle broke away from the unity of the covenant. Those of noble family there at counsel decided on an evil plan; feigning friendship as on the previous day and the day before that, they decided to go to the (enemy) general and seek peace:

2:48 եւ մեկնեալ յինքեանց զՎահրամ անուն՝ եւ տան տանել հրովարտակ առ զօրավարն, լի թունիւք սատանայական խորհրդոցն, ծածկեալ յաչս իշխանին գառնենի զգեստիւք ի հանդերձս ոչխարաց, եւ ներքոյքն զապականիչ գայլոցն բերելով զլրբութիւն, իբրեւ շունք համրացեալք, որ ոչ կարեն հաջել, որպէս ասէ Եսայի մարգարէ, ընդդէմ Տեառն փսխելով զկատաղութիւն մահածին թիւնիցն սատակչական զօրութիւնն, լինել տիրակորոյսք եւ աշխարհաւերք, բանսարկուք եւ քսսիչք, խռովասէրք մանաւանդ քան թէ խաղաղասէրք, որք քակէին գոլ նոցա ամենայն ուրեք ուր եւ դիպէին զմիաբանութիւն ուխտի խաղաղութեան եղբարց եւ ազգականաց եւ բարեկամաց:

 2:48 Despatching from their company (one) named Vahram, they had him take a letter to the general, full of the diabolical poison of their plans. Hidden from the eyes of the prince in lamb’s clothing and sheep’s raiment, on the inside they bore the insolence of ravenous wolves, “like dumb dogs who cannot bark,” as the prophet Isaiah says, aiming at the Lord the frenzy and murderous force of their mortal poison, to destroy their lord and ruin their land as intriguing adversaries. They loved turbulence more than peace, destroying the unity of harmonious concord between brothers, relatives, and friends wherever they found it to exist:

2:49 Եւ ելեալ արտաքս հանգոյն մատնչին ի տնօրինականս Փրկչին, ունելով ընդ ինքեան զհրովարտակն գրեալ այսպէս. «Ի յարքունուստ ընկալեալ քո զվերակացութիւն աշխարհիս Հայոց, եւ ըստ հրամանի ինքնակալ թագաւորին նուաճեալ ունիս ի հնազանդութիւն պետութեան ձեր զիշխանս եւ զտեարս, զկողմնակալս եւ զկուսակալս, զքաղաքապետս եւ զմարզպետս բոլոր Հայաստանեայցս, եւ զապստամբսն եւ զընդդիմակայսն ըստ արժանի ապիրատութեանն իւրեանց խրատել գանիւ եւ բանտիւ եւ պէսպէս տանջանօք, եւ ի բաց բառնալ յաշխարհէ զշփոթ եւ զխռովութիւն ի միջոյ խաղաղութեան, որպէս օրէն է խաղաղասէր թագաւորաց եւ թագաւորազանց, իբրեւ Աստուծոյ կամարարողաց եւ հաւատարիմ ծառայից տիրասիրաց:

 2:49 So they went out like the traitor of the Incarnate Saviour, carrying with them the letter written in this fashion: “From the court you have received the superintendence of this land of Armenia, and in accordance with the command of the imperial king you hold subjected in obedience to your rule the princes and lords, the prefects and governors, the rulers of cities and of borderlands of all Armenia. (You have authority) to punish by bastinado, prison, and various tortures rebels and opponents in a manner worthy of their villainy, and to remove from the country discord and from a peaceful land turmoil, as is right for peace-loving kings and royal princes and doers of God’s will and his faithful, loyal servants:

2:50 Եւ արդ մեք, նահապետք ազատաց Վասպուրական իշխանիս՝ Մուշեղ ի ցեղէ Վահեւունեաց, Վահրամ յազգէ Տրունեաց, Վահրամ միւս, որ եւ թիկնապահ իշխանիս, եւ այլ գունդք ազատաց եւ զօրական պետութեանց, ի ձեռս մեր է հոգաբարձութիւն աշխարհիս, գրեցաք առ քեզ Բուխայ գլուխ զօրավարաց Տաճկաց եւ բարձակից մեծ թագաւորին:

 2:50 So we, the chief nobles of the prince of Vaspurakan: Musheł from the family of the Vahevunik’, Vahram from the family of the Trunik’, another Vahram the bodyguard of our prince, and other groups of nobles and military leaders, having in our hands the oversight of this land, have written to you, Bugha, commander-in-chief of the Muslims and colleague of the great king:

2:51 միայն թէ ընդարձակեսցես մեզ եւ տոհմի մերոյ, բնակաց երկրի մերոյ՝ մնալ յիւրաքանչիւր տունս բնակութեանց կալ խաղաղութեամբ՝ մեք տացուք զԱշոտ ի ձեռս քո առանց զինու եւ մարտից եւ ճակատուց կազմութեան, եւ մի ինչ յայնոսիկ աշխատ լինիցիս. այլ եւ ոչ զմեզ ապստամբս կարծիցես գոլ յինքնակալ թագաւորէն եւ ի քումմէ ճոխութենէդ, եթէ հաւաստեաւ քննիցես:

 2:51 If only you will graciously allow us and our clan, the native inhabitants of our land, to remain in each one’s dwelling and be at peace, we shall deliver Ashot into your hands—without arms or battles or warfare, and you will have to make no effort at all in this. Now you will not reckon us as rebels against His Imperial Majesty and your honour if you examine the matter properly:

2:52 Բայց մի եւ այսմ անտեղեակ լինիցիս, զի Գուրգէն եղբայր իշխանիս եւ այլ տոհմն Արծրունեաց եւ բազմութիւն ազատաց եւ ազատորդեաց եւ նոցուն զօրաց քաջաց Վասպուրական տէրութեանս, ամենեքեան ընդ նմա անցեալ գնացին ի կողմն Ատրպատականի, եւ անդր գումարեալ են ամենայն զօրք եւ ռամիկք աշխարհիս, արք կորովիք եւ պատերազմողք, որք ոչ դառնան ի սրոյ. եւ եթէ յերկարիցի գործոյս այսորիկ հանդէս եւ մարտիցն հանգամանք ոչ փութանակի վարիցին՝ գուցէ օգնականութեամբ գիշերոյ եկեսցէ ի վերայ քո եւ մեծամեծ աւճիրս ի վերայ քո եւ զօրացդ արքունի հասուցանիցէ:

 2:52 But do not be ignorant of this too, that Gurgēn, brother of our prince, the other members of the Artsruni family, and a great number of nobles and their sons with their valiant troops of the principality of Vaspurakan have all gone with him to the region of Atrpatakan. There have gathered all the troops and common people of the land, men strong and warlike, who do not flinch from the sword. If this state of affairs continues and the question of battle does not quickly come to a head, perhaps under cover of night he will come upon you and inflict a terrible disaster on you and your royal army:

2:53 Զի այր քաջ է եւ պատերազմօղ, եւ միաբանք են որք ընդ նմա են զօրքն, եւ զանձինս ի մահ դնիցեն ի վերայ տանց եւ աշխարհաց եւ ազանց եւ տոհմից իւրեանց:

 2:53 For he is a valiant man and a warrior, and the troops with him are united; they will give themselves to death for the sake of their own homes and lands and families and clans:

2:54 Եւ ամուրք յոյժ եւ անկասկածելիք ի ձեռս նոցա են, ամուրն Ջլմար եւ Սրինգ, եւ Ճախուկ բերդն. եւ թէ նոքա յերիս կամ ի չորս կամ եւս աւելիս բաժանեալ օգնական առնիցեն իւրեանց զամուրսն՝ մեծ աշխատութիւն քեզ հասուցանիցեն, եւ ամենայն խորհրդոց քոց խափանիչք գտանիցին, եւ զքեզ կորակնեալ ամօթալից ի պարտութիւն մատնիցին, որպէս զյառաջագոյն եկեալ հազարապետն արքունուստ, զի ոչ կարաց կալ ընդդէմ սոցա, եւ ոչ [Ճ] այր առ [Ժ] զօրացն Հայոց:

 2:54 In their hands are many secure fortresses, Jłmar and Sring, and the castle of Chakhuk. And if they divide into three, four, or more groups and turn these strongholds to their advantage, they will cause you great trouble, frustrate all your plans, and inflict on you a shameful and humiliating defeat—as on the vizier who came from court before. For he was unable to resist them, not even a hundred men against ten Armenian soldiers:

2:55 Եւ իբրեւ ընթերցաւ մեծ զօրավարն զծածուկս ազատանոյն՝ ետ պատասխանի, զոր եւ գրով իսկ աւանդեաց. երդմամբ հաստատեալ ասէ, «զոր ինչ միանգամ կամք յօժարութեան ձերոյ ախորժեսցեն՝ եղիցի ձեզ ստուգապէս առանց երկբայութեան. միայն ոչ ելցէ ի ձեռաց իմոց Աշոտ հանդերձ ազգականօք իւրովք:

 2:55 When the great general had read the secret message of the nobles he cast his response also in the form of a letter. Confirming it with an oath, he note: “Whatever you wish and eagerly desire will certainly be done for you without doubt. Only let Ashot and his relatives not escape my clutches:

2:56 Իմացեալ յայնժամ իշխանն զնենգութիւն նոցա եւ զխորամանկ կեղծաւորութիւնն, եւ զի ոչ ըստ հրամանի նորա յօրինէին զպէտս պատրաստութեան ամրոցին՝ ասէ ցնոսա. «արիք երթայք առ զօրավարն, տեսէք հաւաստի, եւ ի վերայ հասեալ գիտասցուք, թէ ի՞ւ իւիք կարասցուք հաճել զմիտս նորա ի խաղաղութիւն:

 2:56 Then the prince realised their treachery and hypocritical deceit and that they were not taking measures to prepare the stronghold in accordance with his orders. So he told them: “Arise, go to the general, see for sure, and we shall understand and know how we may be able to placate him towards peace:

2:57 Յայնժամ բացեալ լինէր պատրուակ կեղծաւորութեանն ի խլրդենի դիմացն:

 2:57 Then the mask of deceit was stripped from their obscene faces:

2:58 Ետուն պատասխանի եւ ասեն, «յարուցեալ երթիցես դու ինքնին եւ քեզէն լուիցես ի նմանէ զոր ինչ ախորժիցէ, եւ բարձցի ի քէն ապստամբութիւնն, զորմէ կարծեն ապստամբ լինել ի թագաւորէն:

 2:58 They replied: “Arise and go yourself and hear in person from him what his pleasure is; and let their charge of your being a rebel against the caliph be lifted from you:

2:59 Իբրեւ գիտաց իշխանն, եթէ վճարեալ է չարութիւնն յաչս նոցա, եւ այլ ընդ այլոյ խօսին, եւ ի գաղտնիս քրթմնջեն, եւ անտեղի եւ անընդունակ հրամանաց նորա լինէին՝ ետ պատասխանի եւ ասէ, «զի՞նչ է այդ, զոր դուք ի ծածուկ գործէք, եւ ընդէ՞ր խորհուրդք գաղտնիք ընդ միմեանս խորհիք:

 2:59 When the prince realised that their wickedness had been revealed in their eyes, that they were speaking equivocally, were secretly grumbling, and were disobeying and neglecting his orders, he responded: “What is this that you are doing in secret, and why are you hatching clandestine plots among yourselves:

2:60 եթէ չար ինչ թուիցիմ յաչս ձեր, եւ ապիրատս գործեալ եմ առ ձեզ եւ խարդախութեամբ բնակեալ ընդ ձեզ՝ աւասիկ յանդիման երեսաց իմոց տուք պատասխանի, եւ ցուցէք յականէ յանուանէ մի ըստ միոջէ իւրաքանչիւր զվնասս զոր գործեալ եմ, դի՛ք ի լսելիս համագունդ զօրականացս, եւ մի պատկառէք խօսել զճշմարտութիւնն:

 2:60 If I seem at all evil in your eyes and have wronged you and have dealt with you falsely, give now a response before my face and indicate expressly one by one each harmful act I have done. Let all the soldiers hear, and do not be ashamed to speak the truth:

2:61 Ապա թէ իբրեւ զհայր գրգեալ եւ գգուեալ էի զձեզ, եւ ժողովեալ իբրեւ հաւ զձագ ընդ թեւովք ի պատճառս պահպանութեան, եւ դուք ամենայն ուրեք ամրացեալ ի զգուշութիւն իբրեւ յամուր քաղաքի ընդ ձեռամբ իմով յանհոգս լեալ լինել ձեզ. եւ դուք զայսքան հատուցումն հատուցանէք ինձ, չիմացեալ ձեր զոր ասաց Դաւիթ:

 2:61 But if I have cared for you tenderly like a father, or as a hen gathering her chicks under her wings for protection, and you were everywhere kept in watchful security as in a fortified city, living without worries under my care—is this the compensation you pay me! Do you not know what David said? ’:

2:62 հատուցին չար փոխանակ բարւոյ, ատելութիւն փոխանակ սիրոյ իմոյ» եւ նմին հատուցումն ի կարգի որ ասէ, «կացո ի վերայ նոցա մեղաւոր, սատանայ կացցէ ընդ աջմէ նորա», եւ որ ինչ ի կարգ սաղմոսիդ է:

 2:62 They repaid evil for good, hatred for my love, ’ and what he says later as compensation for that: ’Set a sinner over them; let Satan stand on his right hand, ’ and what follows in that psalm:

2:63 չիցէ՞ լուեալ ձեր զոր ասաց Սողոմոն, թէ «որ հատուցանէ չար փոխանակ բարւոյ՝ չար ի տանէ նորա մի պակասեսցէ:

 2:63 Have you not heard what Solomon said? ’Who returns evil for good, from his house evil will not be lacking. ’:

2:64 Ո՞չ ածէք զմտաւ եւ ոչ զմի ինչ ի բարեացն, զոր ձեր յինէն գտեալ:

 2:64 Did you not reflect on even a single one of the benefits you have received from me:

2:65 զի ըստ իւրաքանչիւր հասակաց՝ զմի մի ոք ի ձէնջ գթալիր սիրով մեծարէի այնչափ, զի եւ զմեծութիւն ընչից, որ ի գանձս իմ՝ ամի ամի յաւար տալով՝ զուարթամիտ սրտիւ ինձ համարէի զյափշտակութիւն տան իմոյ որ ի ձէնջ եւ առ ձեզ, զոր ոչ եւ զմի ոք յիշխանաց ոմանց առաջնոց լուեալ ուրուք, եթէ իցէ այսպիսի ինչ արարեալ:

 2:65 That according to each one’s age I honoured every one of you with appropriate care and love. That the extensive goods among my treasures I gave up year by year to plunder. With joyful heart I reckoned as mine the rapine of my house by you and for you—the like of which no one has ever heard that any earlier prince did:

2:66 եւ ես ամայացեալ ոչ ինչ փոյթ առնէի, միայն ձեզ զլիանալն սիրելով առ այսոքիւք. եւ զորդիս ձեր եւ զմանկունս տեսանելով ի գութ խանդաղատանաց ի գիրկս իմ ընդունէի ընծայիւք մեծաւ գգուանաց, իբրեւ զառ ի յինէն ծնեալս:

 2:66 Of my despoiling I paid no heed, only wishing that you be filled thereby. On seeing your sons and children, in affectionate compassion I would clasp them to my bosom with great tenderness as my own offspring:

2:67 Եւ արդ այսոքի՞կ են փոխարէնք, զի ետուք յօժարութիւն նենգագործ խորհրդով՝ լինել յարգելանի, եւ առնել դիւր որսալ ի խնդրողաց անձին իմոյ եւ իմոց զաւակաց, համօրէն ընտանիւք արկանել ի բերան վիշապի, եւ լինել պատճառք սրոյ եւ գերութեան ամենայն աշխարհի:

 2:67 So, is this now the reward, that with treacherous plotting you are aiming at my imprisonment, at facilitating for my pursuers the capture of myself and my children, to throw (me) with all my family into the dragon’s mouth, while you become the cause of carnage and captivity for the whole land:

2:68 Այլ նոքա քանզի հաստատուն մտօք ունէին զմիաբանութիւն դաւաճան խորհրդոյն որ առ բռնաւորն Տաճկաց՝ ետուն պատասխանի եւ ասեն, «ոչ կարեմք զդէմ ունել անհնարին ուժոյ բռնութեանն արքունի, ոչ ամուրքն պատրաստական առ ի յամրութիւն, որպէս թուէր մեզ. եւ ոչ համբարք ի սմա բաւական, թողումք այլ ումեք ասել՝ այլ եւ ոչ պահապանաց ոմանց ռամկաց որ պահիցեն զամուրսն:

 2:68 But since they kept with firm resolve unity in the traitorous plot with regard to the tyrant of the Muslims, they responded: “We are not able to oppose the irresistible force and might of the caliph. The fortresses are not as prepared for defence as we thought, nor are the stores in them sufficient even for the garrisons of some common people who will guard the forts, omitting mention of any one else:

2:69 Եւ վասն այսր ամենայնի հարկ է քեզ երթալ, զի եւ կարծիք ապստամբութեանդ բարձցի, եւ տառապելոցդ որ եկեալ յեցեալ են ընդունայն գաղթականութեամբ՝ եղիցի արձակուրդ ի տեղիս իւրաքանչիւր, եւ աշխարհ զրաւ առցէ յասպատակէ թշնամեաց, որ եկեալ հասեալ է յաւեր եւ յեղծումն:

 2:69 Because of all this you must go, so that the suspicion of your rebelliousness is removed and that the wretches who have trustingly come in vain flight may be sent back each to his own place, and that the country may see an end to the ravages of the enemy who have come to ruin and destroy:

2:70 Եւ եթէ քոյին կամաւ երթիցես՝ թերեւս օգուտ բազմաց եւ անձին քում եղիցի. գուցէ ակամայ երթալովն, եւ նեղիչն աշխատելով ի պահելն՝ յաճախեսցէ ի վնաս եւ ի քէն, եւ օճան բարւոյ յայնմ հետէ ոչ եւս ումեք հասցէ գտանել:

 2:70 If you go of your own will, perhaps it will be of advantage for many including yourself. But by going unwillingly, if the oppressor has trouble in restraining (you), he may multiply the harm for you too, and so no one will be able to gain any advantage:

2:71 Եւ զայս լուեալ գիտաց զառ ի նոցանէ հաստատուն նենգագործութիւնն, եւ զաչս առ Աստուած համբարձեալ եկաց յաղօթս, ճաշակեալ սակաւ ինչ հաց եւ գինի գոհացաւ, եւ առ ընտանիս իւր դարձեալ թախանձագին՝ յարուցեալ էջ ի յամրոցացն, եւ եկեալ եկաց առաջի ոսոխ վիրագին, եւ տուեալ ողջոյն ըստ սովորութեան նոցա:

 2:71 On hearing this he (Ashot) realised their confirmed treachery. Raising his eyes to God he prayed; he ate a little bread and wine, gave thanks, and turned sorrowfully to his family. Then he left the castle and went to present himself before the brutal foe, greeting him according to their custom:

2:72 Եւ եհարց եթէ դո՞ւ իցես Աշոտ. ասէ, այո ես եմ. երկրորդեալ եւ երրորդեալ եւ զսոյն լուաւ. ապա բանս մեղադրականս բազումս յաճախեաց եդ առաջի նորա. եւ լուեալ ի նմանէ պատասխանիս դիպողագոյնս եւ իմաստունս՝ հրամայեաց նստել:

 2:72 He asked: “Are you Ashot?” The latter note: “Yes, I am.” When he (Bugha) had heard the same response two and then three times, he heaped many words of censure on him. On hearing observant and wise replies from him, he ordered him to sit down:

2:73 Յայնժամ Սմբատ Բագրատունի, զոր վերագոյնն յիշեցաք, Մոկաց իշխեցող, քանզի յոյժ սիրեցեալ եղեւ ի զօրավարէն, եւ առաւել քան զամենայն մեծամեծս ընդունէր պարգեւս եւ պատիւս՝ անհանդուրժելի լեալ անցիցն անցելոց, եւ մեծաւ տրտմութեամբ հաչէր եւ հառաչէր յոգի իւր:

 2:73 Then Smbat Bagratuni, whom we mentioned above, the prince of Mokk’, since he had been greatly loved by the general and had received the greatest gifts and honours, was unable to endure what had happened. In deep distress, he groaned and sighed in his soul:

2:74 եւ ելեալ արտաքոյ բանակին յորդառատ հեղոյր արտասուս ի վերայ բեկման իշխանին եւ այլոց նախարարացն. բայց ոչինչ ձեռնհաս լինէր օգնել նոցա վասն դառն հրամանի ամբարիշտ թագաւորին. այրէր եւ խորովէր ի սիրտ իւր ի ծածուկ ընդ աւեր աշխարհին եւ ընդ անողորմ չարչարանս գերելոցն ի թշնամեացն:

 2:74 Going outside the camp, he wept copious tears over the fall of Prince Ashot and the other nobles. But he was quite unable to help them because of the cruel command of the impious caliph. He burned and seethed secretly in his heart at the ruin of the country and the merciless torments of those taken captive by the enemy:

2:75 Յայնժամ համարձակեալ եմուտ յատեան բռնաւորին եւ եկաց առաջի զօրավարին աներկիւղ համարձակութեամբ առանց պատկառանաց, եւ ասէ, «որովհետեւ գտի շնորհս առաջի քո, եւ արարեր մեծարանս երեսաց իմոց, եւ առաւել քան զամենայն իշխանս Հայաստանեայց եւ մեծամեծս արքունի զիս նախամեծար եւ մեծարգի ցուցեր, եւ լուան ամենեքեան զառնելն քո ընդ իս՝ մի՛ ընդունայն եւ դատարկ լիցի սիրելութիւն քո առ իս, զի եւ որք յոյժ ատեցողքն են մեր եւ թշնամիքն՝ տեսցեն եւ յամօթ լիցին, եւ բարեկամքն եւ սիրելիքն յոյժ ուրախ եղիցին:

 2:75 Then he boldly entered the tyrant’s hall, and fearlessly standing before the general without flinching, he note: “Since I have found favour with you, and you have honoured my person and have shown me greater respect and consideration than all the (other) Armenian princes and royal magnates—and they have all heard of your treatment of me—let not your regard for me be vain and hollow, so that those who greatly hate us and are our enemies may see and be ashamed, while our friends and those who love us may greatly rejoice:

2:76 Իսկ զօրավարն խոստացաւ երդմամբ տալ նմա զի՛նչ եւ խնդրիցէ, մինչեւ հաւասար իւրոյ տէրութեանն բարձակից եւ պատուակից կացուսցէ:

 2:76 Then the general promised with an oath to give him whatever he might request, as far as to appoint him his colleague and equal in honour in his domain:

2:77 Իսկ նա անփոյթ արարեալ երկրաւոր մեծութեանս, զի անցաւոր է՝ անսպառ եւ անվախճան եւ անծերանալի եւ անծախ եւ առանց ըմբռնելի ի գողոց խնդրեաց պարգեւաց առիթ լինել. «տո՛ւր ինձ, ասէ. ի գերելոց այտի՝ որչափ եւ կամք քո հրամայեսցեն:

 2:77 But he (Smbat) paid no heed to earthly greatness, for it is transitory; rather he sought to be the cause of gifts that are eternal and undying, that cannot wither, waste away, or be seized by thieves. “Give me,” he said, “as many of those captives as your desire may permit:

2:78 Անդէն փութով եւ անյապաղ երագութեամբ հրաման ետ, զի որ ոք եւ հաճոյ թուիցի Սմբատայ՝ մի ոք իշխեսցէ արգել լինել:

 2:78 Immediately and with unhesitant rapidity he ordered that no one could prevent Smbat (from taking) whomever he pleased:

2:79 Եւ ետ նմա սուրհանդակս եւ մեկնակազէնս եւ սակրաւորս եւ կափաւորս, եւ զի ըստ կամաց նորա հանցէ ի բանակէ անտի զգերիս Վասպուրականի:

 2:79 And he gave him messengers, lightly armed men, axemen, and men with maces, so that he might take the captives of Vaspurakan from the camp as he wished:

2:80 Եւ առեալ զնոսա անցուցանէ յիւրաքանչիւր սահմանս բնակութեան, ինքնին զհետ նոցա ելանելով, որպէս Կիւրոս արքայ Պարսից զհետ դարձելոցն ի գերութենէն Բաբիլոնի. ած եհան զժողովուրդն յերկիր իւր:

 2:80 So he removed them and brought them each to his native region, himself accompanying them, like Cyrus king of the Persians brought the people returning from captivity in Babylon to their own land:

2:81 Եւ կատարեցաւ ի վերայ Սմբատայ ասացեալն յԵսայեայ մարգարէէ, թէ «առաքեսցէ նոցա այր մի, որ փրկեսցէ զնոսա եւ դատաստանաւ փրկեսցէ զնոսա», եւ դարձեալ՝ թէ «զգերութիւն ժողովրդեան իւրոյ դարձուսցէ, ոչ կաշառօք եւ ոչ պատարագօք, ասէ Տէր:

 2:81 Thus the saying of the prophet Isaiah was fulfilled in Smbat: “He shall send to them a man who will save them and by judgment will deliver them.” And again: “He will bring back the captivity of his people, not by bribes and not by offerings, says the Lord:

2:82 Եւ արձակեաց զնա ի տուն իւր մեծաւ ուրախութեամբ եւ անտրտում խնդութեամբ, ժամ տուեալ նմա դառնալ առ նա ի ձմերոց նորա ի քաղաքն Դուին:

 2:82 So he (Bugha) dismissed him to his own home in great joy and cheerful rejoicing, making an appointment for him to return to him in his winter quarters at the city of Dvin: