6:0 Վասն չար յանձնառութեան նախարարացն Արծրունեաց, եւ խոստովանութիւնն ի Քրիստոս տեառն Գրիգորի Արծրունւոյ եւ տեառն Յովհաննիսի եպիսկոպոսի Արծրունեաց եւ Գրիգորի քահանայի, եւ պատմութիւն նոցա:

 6:0 Concerning the evil undertaking of the Artsruni nobles; and the confession in Christ of Lord Grigor Artsruni and Lord Yovhannēs, bishop of Artsrunik’ and the priest Grigor; and their history:

6:1 Սաստիկ եւ վտանգաւորք եւ լի դառնութեամբ են որ ինչ ի ճառի աստ են յիշատակարանք, սակս յանձնառութեան մեծ նախարարացն եւ իշխանացն մերոց. լի արտասուօք է բանս եւ ոչ եմ բաւական պատմել զանցս անցիցն կորստականութեանն նոցա մոլորութեանն, վրիպել յուղիղ եւ յամբիծ առաքելաքարոզ դաւանութեան հաւատոց կաթողիկէ եկեղեցւոյ ի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Հոգին Սուրբ:

 6:1 Our annals at this point of the narrative are grievous, sad, and full of bitterness, concerning the undertaking of our great princes and nobles. My story is full of tears, and I am incapable of telling the details of their ruinous error in being false to the orthodox and pure apostolic confession of faith of the Catholic church in the Father and Son and Holy Spirit:

6:2 եւ ոչ են կամք իմ փութալ պատմել ընդ գրով փակել զկործանումն տերանց իշխանաց մերոց, եւ որ ինչ կրեցին թշուառութիւն զոգւոց առաւել քան եթէ մարմնոց:

 6:2 I am reluctant to put in writing the perdition of our lords and the misfortunes they brought on their souls rather than their bodies:

6:3 բայց ակամայ եւ ի հարկէ գրեցից կարգեցից ի փոքր եւ ի դուզնաքեայ բանից, բովանդակեցից համառօտ սուղ եւ սակաւ բանիւ անցանել ընդ պատմութիւն իրիս այսմիկ, զի ոչ իսկ է կարողութիւն լռութեամբ ծածկել թաքուցանել անյայտ առնել զանհուն եւ զանբաւ վիշտս աղէտս եկեալ հասեալ մեզ:

 6:3 Nonetheless, though unwilling yet I am forced to set it out in order, briefly and in short. I shall summarize in a few words the history of these events, for it is impossible to pass over in silence or to hide the immense and terrible misfortunes which befell us:

6:4 Եւ արդ ասացից փոքր ի շատէ զյայտնի գործեցեալսն, զի եւ որ ինչ ընդ սոքօք եւ յետ սոցա ի գլուխ ելին հանգամանք իրաց՝ եւ այնմ առանց երկբայութեան հաւատասցես, իբրեւ ճշմարիտ եւ անսուտ պատմողի:

 6:4 So I shall abbreviate what was done openly, so that you will believe without doubt the various details of the events accomplished in their time and later, (and trust me) as a truthful and honest historian:

6:5 Իբրեւ օր մի լինէր պարապոյ, մինչ կային ի բանտի իշխանն եւ որք ընդ նմա ազգատոհմիւք եւ այլովք օտարազգօք՝ եւ ահա հնչեցին փողք ուժգին գոչմամբ ազդ առնել քաղաքին՝ եթէ ել նստաւ թագաւորն յատենի եւ պատուիրակքն զքարոզն բարձրացուցանէին, զի ամենայն մեծամեծք քաղաքին եւ գլխաւորք եւ իշխանք յարքունի նախարարութենէն անդր գումարեսցին, զի զկապեալսն յառաջ մատուսցեն ի հանդէս հարցափորձի քննութեան:

 6:5 It happened one day of leisure, while the prince and his entourage with their families and others not related were still in prison, that suddenly the trumpets sounded with a strident blast to inform the city that the king had taken his seat in the tribunal. Heralds proclaimed that all the magnates of the city and the nobles and princes from the royal line were to gather there in order to subject the prisoners to an investigative enquiry:

6:6 Եւ ամենայն մեծամեծքն հանդերձ խառնաղանճ ամբոխիւն գռոթ տուեալ, ոչ միայն ըստ հրամանի թագաւորին ելանել զհետ աղաղակի փողոյն եւ արքունի կոչնականացն՝ այլ փութացան տեսանել, թէ ո՛վ ոք եւ ո՛րպիսիք են սոքա, որոց անուանք քաջութեան իւրեանց հռչակ հարկանէր ընդ ծագս տիեզերաց:

 6:6 All the magnates with a mass of common people rushed (to the scene), not only to obey the king’s command at the call of the trumpet and the royal heralds, but anxious to see who and what sort of people these were, the fame of whose valour had reached the ends of the world:

6:7 մինչեւ հարկեցաւ թագաւորն յամենայն ուժոյ կարողութեան իւրոյ զօրս գումարել յամենայն ազգաց, որ ընդ ձեռամբ իւրոյ տէրութեանն էին հնազանդեալ թագաւորք եւ թագաւորազունք, եւ մեծաւ աշխատութեամբ եւ ի բազում ժամանակաց փոյթ յանձին կալեալ անդուլ զցայգ եւ զցերեկ ի մեծ տարակուսանս ըմբռնեալ կայր վարանեալ, եւ ոչ քաղցր թուէր նմա քուն գիշերոյն, եւ փափկութիւն տունջեան յոչինչ համարեալ լինէր:

 6:7 Despite all his powerful might the king had even been forced to assemble an army from among all the nations in his entire empire, the kings and royal princes subjected to his authority; he had exerted himself with great effort and over a long time, incessantly by day and night; he had been weighed down by great uncertainty and suspense; sleep at night had not seemed sweet to him, and the delights of the daytime he had regarded as naught:

6:8 մինչ հազիւ թէ ուրեք կարաց նշկահել զսոսա ի պատրանս խաբէութեան եւ ի նենգութիւն կեղծաւոր խարդախութեան զօրականաց իւրոյ տէրութեանն:

 6:8 He had found scarcely any way to draw them (the Armenians) into a deceitful trap through the astute dissembling and treachery of the generals of his empire:

6:9 Եւ ընթանային ամենեքեան յաճիւռ՝ տեսանել զնոսա եւ ի վերայ հասանել, թէ զիա՛րդ ի գլուխ ելանիցէ ատեանն:

 6:9 So everyone ran to see them and to discover what the outcome of the tribunal would be:

6:10 Եւ ելեալ թագաւորն նստաւ յատենի ի բարձրաբերձ բեմի միոջ, ի մէջ աշխարհակոյտ ամբոխի անհուն բազմութեանն, եւ հրամայեաց ածել առաջի զկապեալսն, հարցանել եւ լսել ի նոցանէ:

 6:10 The king came out, sat in the tribunal on a high dais in the midst of the vast multitude of common people, and ordered the prisoners to be brought so he could interrogate them and hear their response:

6:11 Եւ կայր զյօնսն պռզտեալ, կոկոզաբանէր լի յոխորտանօք, խրոխտայր եւ փռնքտայր, եռացուցանէր ի վեր մղէր զդառնութիւն ժահահոտ մաղձոյն չարաթոյն վատախառնութեանն, սրտմտեալ անժուժկալ ի բարկութեանն ջերմագոյն արեանն մրրկալից շարժմանն, եւ սկսաւ թափել զմահածին թոյնս իւր ի վերայ կապելոցն, իբրեւ զթոյնս իժի, առանց վեր ի վերայ դնելոյ սփռել տարածանել ի կորուստ եւ յապականութիւն բազմաց:

 6:11 He sat with eyebrows frowning; he was puffed up and full of insolence, acting in an arrogant and haughty fashion. He boiled up and vomited out the bitterness of the fetid bile of his poisonous and evil disposition. Excited to an uncontrollable passion and hot-blooded, tempestuous furor, he began to pour out his mortal venom on the captives like the venom of a snake, indiscriminately scattering and spreading it out to the ruin and destruction of many:

6:12 Եւ իբրեւ կացին նոքա առաջի թագաւորին՝ եհարց հեգնական բանիւք եպերելով լի ամբարհաւաճութեամբ, եւ խորամանկ խարդախութեամբ քողարկեալ զբանսն՝ եւ ասէ, «ո՞վ ոք էք դուք եւ յորմէ՞ աշխարհէ, եւ զի՞նչ անուն է ձեր. թերեւս արդեօք դո՞ւք էք ապստամբեալքն յինէն:

 6:12 When they were standing before the king, he questioned them disdainfully, in jeering terms full of presumption. With deceitful fraud he disguised his meaning, saying: “Who are you, and from what country, and what are your names? Have you perchance really rebelled against me:

6:13 Պատասխանի ետուն եւ ասեն, «ընդէ՞ր, ով աստուածասէր թագաւոր, իբրեւ ընդ համհարզս եւ ընդ ստամբակս, իբրեւ ընդ աննշանս կամ ընդ անընդել վայրագս խօսիս ընդ մեզ, եւ նախ քան ընդ պատժական տանջանաւոր խոշտանգանօք արկանելն զմեզ՝ բանիւք քո իբրեւ քարամբք հարեալ զմեզ՝ շտապ տագնապի ի վերայ արկանես թափել զոգիս մեր:

 6:13 They responded saying: “Why, Oh pious king, do you speak with us as if we were obstinate subordinates, insignificant, wild, and ferocious? Before subjecting us to punishment with cruel tortures, by striking us with your words as if with stones you have plunged our souls into consternation. You know who we are, whence (we come), and from whom we are descended:

6:14 Այլ զմեզ գիտես ո՛վ ոք եմք եւ ուստի՛ եւ յումմէ՛, եւ թէ զի՛նչ անուն է մեր՝ կարի քաջայայտ է քեզ, եւ մեք ոչ եմք ապստամբք ի քումմէ ինքնակալ թագաւորութենէդ. այլ բազմացան չարիք մեր, զի մեղաք առաջի տեառն Աստուծոյ մերոյ եւ յետս հարաք զիրաւունս պատուիրանաց նորա, եւ մատնեաց զմեզ Աստուած ի ձեռս քո. արդ ահաւասիկ հասեալ կամք առաջի քո, ինքնակալ թագաւոր իշխեցող կենաց եւ մահու. որպէս Տէր հրամայեսցէ՝ եղիցի:

 6:14 What our names are is perfectly clear to you. We are not rebels against your imperial rule. But our troubles have been multiplied. Since we have sinned before the Lord our God and have disregarded the rules of his commandments, God has delivered us into your hands. So behold we have come and stand before you, Imperial Majesty, ruler over life and death; as the Lord may command, let it be:

6:15 Խօսել սկսաւ թագաւորն եւ ասէ, ի բազում ժամանակաց լեալ թագաւոր նախնեաց մերոց եւ մինչ առ մեզ հասեալ, եւ բազում ազգք եւ թագաւորք են զոր նուաճեալ ունիմք ընդ ձեռամբ մերոյ տէրութեանս. եւ ոչ առ մի ոք այդչափ խնամ եւ հոգաբարձութիւն առնէաք, որչափ ընդ ձեզ եւ ընդ աշխարհ ձեր:

 6:15 The king began to speak, saying: “From long since, from our royal ancestors down to our present time, we have held many races and kings in subjection to our empire, but we have not paid such care and consideration to any of them as much as we have to you and your country:

6:16 դուք աւադիկ զընդդէմսն ինձ խոկայիք միշտ, եւ անընդունակք լինէիք՝ որ ի մէնջ առաքեցեալքն հազարապետք եւ վերակացուք աշխարհիս մերոյ եւ խնամատարք արքունի հոգաբարձութեան գային առ ձեզ. զօրս գումարէիք, այրուձի կազմէիք, մարտս եւ պատերազմունս գրգռէիք, ճակատ դնէիք եւ զզօրս մեր ի սատակումն սրոյ մատնէիք եւ զազգատոհմ մեր ընդ մեծ նեղութեամբ պաշարէիք եւ աշխարհի աւերիչք գտանէիք եւ հարկացն եդելոց խափանիչք լինէիք:

 6:16 Yet you have been perpetually meditating resistance to me and refusing to accept the governors and overseers of our land, the royal administrators whom we sent you. You would gather troops, form cavalry, provoke battles and wars, draw up battle lines, and destroy our armies with the sword. Our kinsmen you used to beset with grave troubles, you ruined the land and held back the taxes due:

6:17 Եւ մեք ահա անփոյթ այդմ ամենայնի արարաք, զի յայտնի լիցի սէրն եւ գութ խնամոյն, զոր ասեմք ունել ընդ ձեզ:

 6:17 But behold, we paid no attention to all that, in order that the affection and mercy which we claim to have for you might be manifest:

6:18 Բայց քանզի արդ տեսանեմք զձեզ անձնեայս եւ գեղեցիկս, եւ գեղ երեսաց ձերոց պատշաճագոյնս եւ վայելուչս, եւ որդիք թագաւորացն այսր աշխարհի լեալ էք դուք, եւ արժանի էք արգահատելոյ, եւ արք զօրութեան էք դուք, եւ ի դիմաց ձերոց երեւի, զի զօրութիւն բազում գոյ ի ձեզ, զի այդչափ վնասս գործեալ է ձեր առ իս, եւ ահա հասեալ կայք յատենի առաջի իմ անտրտում եւ անտխուր երեսօք, որպէս զանմեղս եւ զբարեգործակս, եւ լի ամենայն կամարարութեամբ մեր, անխիղճ համարձակութեամբ՝ եւ իմ խնայեալ ի ձեզ ոչ արարից զրաւ կենաց ձերոց ըստ արժանի ապիրատ գործոց եւ վնասուցն, զոր յանցեայքն առ իս դուք:

 6:18 However, since we now see you, personable and handsome, with noble countenance, decorous and elegant, (we realise that) you are true sons of kings of that country, worthy of compassion. You are men of valour, and from your appearance it is obvious that there is much strength in you. For you have done so much harm to me, yet here you stand in the tribunal before me with cheerful and joyful faces, like innocent and benevolent men, full of our kindness, with unrepenting audacity. But I, sparing you, will not execute you as your wicked deeds and the damage you have caused me deserve:

6:19 առանց ի տանջանս եւ ի չարչարանս լի դառն հարուածոց մտանելոյ հաւանեալ մեզ եւ օրէնսդրին մերոյ Մահումաթայ՝ ընկալջիք հաւատս եւ օրէնս աստուածատուրս հեռի ի ստութենէ եւ լի որ ինչ ընդդէմ ստութեան է, եւ ի բաց լերուք ի սնոտի եւ ի մոլար պաշտամանէ ձերմէ, որ վասն Քրիստոսի էք կաշկանդեալ ի մեծ յամառութեանդ:

 6:19 Without suffering tortures and cruel torments, submit to us and our legislator Mahumaf; receive (his) faith and divinely bestowed religion, which is far removed from falsehood and full of whatever is opposed to falsehood. Abandon your vain and erring cult, which in your great folly you have built up concerning Christ:

6:20 Եւ մեր անտես արարեալ զգործս վնասուց ձերոց, զոր մեղայք մեզ, եւ լիցին անձինք ձեր ի գիւտս, եւ կեցջիք եւ տիրեցէք աշխարհի եւ տանց ձերոց, դուք եւ որդիք ձեր, եւ մի ի ձեռն տանջանաւոր մահու ելանիցէք ի բնակութենէ ձերմէ եւ բնակիցէք ի դժոխս:

 6:20 Then we shall disregard your harmful acts against us of which you are guilty; your lives will be spared, and you will live and rule over your land and your homes—you and your sons. You will not leave your habitation through death by torture and take up your abode in hell:

6:21 Ետ պատասխանի սուրբ հայրապետն Յօհաննէս հանդերձ մեծ նախարարօքն Հայոց եւ ասեն. «ի քո իսկ ինքնակալ թագաւորութեանդ եւ ի յօրէնս առաջնորդին ձերոյ գրեալ է՝ ոչ գոլ ճշմարիտ վկայութիւն միոյ ուրուք եւ հաւատարիմ, եւ յոյժ հաւաստի եւ ընդունակ գոլ զառ ի բազմաց վկայութիւն ի վերայ մեծի եւ կամ փոքու ինչ իրաց կամ ի վերայ կենաց եւ մահու:

 6:21 The holy patriarch Yovhannēs made answer with the great princes of Armenia: “In the religion of your royal empire and of your leader it is written that the witness of a single person is not veracious or reliable, but most trustworthy and acceptable is the witness of many concerning matters great and small, and concerning life and death:

6:22 եւ խոտեալ ի բաց ընկենուք զմիոյ անընկեր եւ անվերոյ իրաց հանդէս, որպէս եւ է իսկ կոչեցեալ մարգարէն ձեր Մահումաթ, զի ոչ գոնեայ մի ոք գոյ, որ զճշմարտութիւնն վկայէ ուսուցանելով նորա, թող թէ զբազումս:

 6:22 You disdain and reject the argument of one person unsupported and uncontrolled, as is your so-called prophet Mahumat’; for there is hardly a single person who bears witness to the truth with him as teacher, let alone many:

6:23 Եւ արդ [ՃԺԱ] են մարգարէք, որ զվկայութիւն աստուածութեանն Քրիստոսի ստուգաբանեն ճշմարտութեամբ յանցնիւր ժամանակս, իբրեւ ի միոջէ բերանոյ, թող զԱւետարանն եւ զառաքեալս նորա:

 6:23 Now there are one hundred and eleven prophets who produced true and accurate testimony of Christ’s divinity in each one’s time, as if from a single mouth, apart from the gospel and his apostles:

6:24 Եւ մեր ընկալեալ եւ հաւատացեալ ճշմարտութեանն՝ եւ ոչ կարեմք փոխանակել զճշմարտութիւն ընդ սնոտի, առասպելաբան եւ կարկատուն, ստայօդ եւ պաճուճազարդ մոլոր ուսմանդ ձերոյ:

 6:24 We have received and believe in the truth; we cannot exchange the truth for your vain, fabulous, fabricated, fictitious, bedezined, erroneous teaching:

6:25 Որով օրինակաւ կամք քո հրամայեն՝ եկեսցէ ի վերայ մեր պատիժ պատուհասի. պատրաստ եմք ի կապանս, ի բանտս, ի գանս, ի հուր, ի սուր, ի ջուր, ի տանջանս հարուածոց եւ յամենայն հնարս չարչարանաց:

 6:25 In whatever fashion your desire commands, let punishment be inflicted on us. We are ready for bonds, prison, beating, fire, sword, water, for torments and every contrivance of torture:

6:26 Զայս եւս առաւել քան զսոյնս եւ բազմապատիկ կարգեցին եդին բանս գեղեցկայարմարս ի Քրիստոս հաւատոցն:

 6:26 These and more similar, elaborate and well contrived arguments they put forward for faith in Christ:

6:27 Բայց քանզի ոչ ոք յայնժամ ընդ գրով զայնոսիկ ներքադրեաց, որպէս օրէն է թագաւորաց՝ եւ ոչ մեք երկրորդել պատկան վարկաք:

 6:27 But since nobody at the time set them down in writing, as is the custom for kings, we did not reckon it appropriate to repeat them:

6:28 Յայնժամ թագաւորն լի եղեւ սրտմտութեամբ, եւ զգոյն երեսաց իւրոց բոցագոյն դարձուցեալ, խրոխտացեալ եւ մրմռեալ իբրեւ զգազան արիւնարբու՝ հրաման ետ հանել արտաքս յերեսաց ատենին:

 6:28 Then the king was filled with anger; the colour of his face turned livid; he became insolent, and roaring like a bloodthirsty wild beast, ordered them to be taken out from the tribunal:

6:29 յղեաց պատգամս եւ ասէ, «ոչ են օրէնք թագաւորութեանս մերոյ ի պայքար բանից զոք արկանել, եւ յերկարել ի բանս, որչափ արարաք ընդ ձեզ, զոր ինչ այլ արասցուք. եւ արդ քանզի խօսեցայ ընդ ձեզ բանիւք ողոքանաց՝ եւ դուք թերեւս յայդ գայթակղեալ խաբեցայք եւ պնդեալ կայք յամառեալ:

 6:29 He sent word that: “It is not the custom for our majesty to (allow) anyone to enter into debate or to give such long speeches as we have done for you. We shall do it (no) more. Now, because I spoke to you in flattering terms, perhaps you were led astray by that, were deceived and confirmed in your folly:

6:30 Եւ արդ խնայեալ իմ ի ձեզ, եւ դուք առանց յապաղանաց եւ զիս աշխատ առնելոյ ի բաց լերուք յերկրպագութենէն Քրիստոսի, եւ եղիցին անձինք ձեր ի գիւտս եւ կեցջիք. եւ իմ թողեալ ձեզ զչարիս ապստամբութեանն ձեր, վայելեսջիք ընդ իս եւ տիրեցէք աշխարհին ձեր:

 6:30 But I shall spare you, if you, without delay and without troubling me further, abandon the worship of Christ, save your souls and live. Then I shall forgive you the crime of your rebellion, and you will be on good terms with me and rule over your land:

6:31 Այլ նոքա թէպէտ առ փոքր մի ոչ կամեցան դառնալ յերկրպագութենէն Աստուածորդւոյն, զի տնկեալ էր ի սիրտս նոցա հաւատ սուրբ առաքելոցն, բայց վասն զի ոչ ունէր արմատս՝ վաղվաղակի չորացաւ ի տապոյ բանսարկուին, զի ի փռնգալոյ նորա կայծակունք հատանին եւ ընդ ռնգունս նորա ելանէ ծուխ հնոցի կայծականց, որպէս գրեալ է ի Յովբ:

 6:31 Although they had not intended to turn in the slightest from the worship of the Son of God since the faith of the holy apostles was implanted in their hearts, yet because it had no roots it was immediately dried up by the heat of the devil. For at his bellowing sparks were struck, and “through his nostrils came forth the smoke of a fiery furnace,” as it is written in Job:

6:32 Եւ վասն իւրեանց թուլամորթութեանն եւ անհաստատ եւ յողդողդ մտաց սիրեցին զփառս մարդկան առաւել քան զփառս Աստուծոյ:

 6:32 And because of their feebleness and their unstable and fickle minds, they loved the glory of men more than the glory of God:

6:33 զի «ժողովուրդս այս շրթամբք պաշտեն զիս, եւ սիրտք իւրեանց հեռացեալ մեկուսի են յինէն». եւ կողմնեալք ի սիրոյ աստուածութեանն՝ անկաւ ի վերայ նոցա զարհուրումն մահու, մանաւանդ ոչ կամելով ելանել ի սնոտի կենացս դիւրափոփոխ աշխարհիս՝ ասեն. «յանձն առնումք զհրամանս արքունականս», ի մտի եդեալ զի այն ինչ, իբրեւ թէ ի վերին երեսս հաճիցեն զմիտս թագաւորին, եւ ի ներքին խորհուրդս պահիցեն զխոստովանութիւնն որ ի Քրիստոս. որում անհնար է երկոցունց ի միասին բնակել, եւ ոչ ոք կարէ երկուց տերանց ծառայել, որպէս ասաց Փրկիչն, զոր ի կարգի իւրում հարկեցայց ցուցանել:

 6:33 For: “This people serves me with (their) lips, but their hearts are far removed from me.” They turned aside from love of the Deity; terror of death fell on them; and especially since they did not wish to abandon the vain life of this transitory world, they note: “We accept the royal commands,” with the intention that outwardly they would appease the king, but inwardly they would preserve their confession in Christ. But it is impossible for the two to dwell together; nor can anyone serve two masters, as the Saviour said and which in its place I shall be obliged to show:

6:34 Յայնժամ իսկ եւ իսկ արագապէս թլփատեալք եղեն մսլիմանակ, հետեւեալք զկնի Բագարատայ Բագրատունեաց, որ ըմբռնեցաւ ի յայլ զօրավարէ ի Խլաթ քաղաք, եւ էր նա իշխան Տարոնոյ, բարձեալ եղեւ ի Սամառայ եւ եղեւ աստուածուրաց, եւ եբաց զպողոտայն լայն եւ ընդարձակ, զշաւիղն կորստեան, որ տանի յանգիւտ կորուստն. որպէս Րոբովամ որդին Նաբատայ, որ մեղաւ եւ յանցոյցն զԻսրայէլ, որպէս գրեալ է ի գիրս թագաւորացն Իսրայէլի, եւ յիշատակարան նորա մոլորութեանն որով վրիպեացն եւ վրիպեալ կործանեաց զազգս բազումս՝ կայ եւ մնայ ազգաց յազգս մինչեւ յաւիտեան:

 6:34 Then they were quickly circumcised as Muslims on the spot, following (the example of) Bagarat Bagratuni, who had been seized by another general in the city of Khlat’. He had been prince of Tarōn, was taken to Samarra, and became an apostate. He opened the wide and spacious road, the path of destruction which leads to irredeemable perdition—like Jereboam, son of Nabat, who sinned and made Israel transgress, as is written in the Book of Kings of Israel. The memory of his going astray, whereby he seduced and destroyed many nations, remains from generation to generation for ever:

6:35 Բայց Վասակս այս զոր յիշեցաք վերագոյնն ընդ մեծ նախարարսն՝ վասն ազգակից գոլ նոցա ընդ տոհմին Արծրունեաց. սա յառաջ քան զըմբռնելն նոցա ել գնաց իւրովք կամօք ի Սամառայ եւ եղեւ աստուածուրաց, եւ բունեալ ուրջացեալ էր ի նմա սատանայ զօրօք իւրովք, ամենայն հնարիւք խորամանկութեամբ կապեալ անլոյծ գօտեամբ ընդ ոգւոյ երիցս թշուառականին, զոր կազմեաց իւր սատանայ գործի աջողակ յամենայն արուեստ գիտութիւն խարդախութեան, իբրեւ զպատշաճ դարան դեղեալ նետիւք ընդ խաւար թռուցելոյ յոգիս խաւարամածս:

 6:35 But that Vasak whom we mentioned above among the great nobles, since they were related to the Artsruni family, had gone to Samarra of his own will before their arrest and had apostatised. In him Satan had taken root with all his hosts; through all his snares he had cunningly bound with an indissoluble belt his thrice wretched soul. Satan had formed him into a tool useful for every art of deceitful knowledge, as a convenient snare with poisonous arrows to be loosed in the darkness at benighted souls:

6:36 Որպէս եւ այրս այս արար, անքակ եւ անմեկնելի զգեցաւ պատեանս յինքեան զզօրութիւն բանսարկուին:

 6:36 So did this man act, putting on himself as an indissoluble and inseparable sheath the power of the devil:

6:37 Եւ զի մի երկայնեալ որ ինչ վասն սորա ապիրատ եւ ինքնակամ եւ անզիղջ եւ անխիղճ առանց պատկառանաց մոլորութիւն սորա լի անամօթութեամբ՝ ի բաց դիցուք զսա ի միջոյ յիշատակի նախարարացն, զի ոչ եթէ ատեաց զանօրէնն իբրեւ զանամօթն. զի քան զմեղանչելն առաւել չար այն է՝ չունել զինքն ընդ յանցաւորսն, զի ողջախոհացն քան զամենայն չար տանջանս ամօթն է:

 6:37 But lest I expatiate too long on his shameful error—wicked, selfish, unrepentant, and without scruple—let us eject him from the annals of the princes, since he did not hate the lawless one like the shameless one. For even worse than to sin is not to consider oneself among the transgressors, since for those of right mind that is shame (worse) than all cruel torments:

6:38 եւ մի եղիցի յիշատակ սորա ընդ սոցա, որք թէպէտ եւ վրիպեցին եւ կործանեցան՝ սակայն եւ ապաշաւեցին եւ կանգնեցան յետ դարձին իւրեանց ի մեծ կարաւանէ գերութեանն ի միջոյ ժանեաց բռնաւորին. բայց սա յերթալ եւ ի դառնալ իւրում նովին մտօք եւ նովին մոլորութեամբ վարեցաւ, լրբեալ լի թշուառութեամբ:

 6:38 So let his memory not be with those who, although they erred and perished, yet repented and stood upright again after their return from the great camp of captivity and from the teeth of the tyrant. But he, both in his going and his returning, kept to the same mind and the same error, wretchedly brazen:

6:39 եւ որպէս պատմեն զնմանէ՝ զի դարձաւ յետս յԱստուծոյ եւ դարձոյց զերեսս իւր ի ճշմարիտ դաւանութենէ յերկրպագութենէ Աստուածորդւոյն, որպէս ասաց՝ դարձուցին յիս զթիկունս եւ ոչ զերեսս իւրեանց. աստէն իսկ դարձաւ յետս երես իւր ի թիկունս կոյս, ըստ ձախողակի խոտորմանն յետս ընդդէմ զխոտորմանն ժառանգեաց:

 6:39 As they tell of him, he turned away from God and averted his face from the true confession of faith and from worship of the Son of God, as (Scripture) note: “They turned their backs to me and not their faces.” And in accordance with his perverse depravity he inherited the consequences of his perversity:

6:40 Առանց ախոյեանի պարտեցաւ եւ առանց զինու խոցոտեցաւ եւ առանց հողմոյ նաւաբեկեցաւ, ի կամս անձնիշխան կամաց մոլորեցաւ, եւ ել գնաց զկնի իշխանութեանն ցանկութեան ինքնամոլորութեանն անգիւտ կորստեանն. եղեւ սմա կեալ անհաւատութեամբ եւ մեռանել անյոյս:

 6:40 Without an opponent he was defeated; without arms he was wounded; without a storm he was shipwrecked; in his self-willed obsession he went astray and followed the love of power, losing his soul to irredeemable perdition. His life was without faith and his death without hope:

6:41 Իսկ երիցս երանելի սուրբքն տէր Յոհաննէս Արծրունեաց եպիսկոպոս եւ երանելի քահանայն Գրիգոր եւ տէր Գրիգոր Արծրունի խրախուսեալք յԱստուած, կացեալ յատենի ի մեծ ասպարիսի հոգեւորական պատերազմին՝ աներկիւղ համարձակութեամբ, բանիբուն համառօտութեամբ կարգեցին եդին առաջի բռնաւորին բանս գեղեցկայարմարս յԱստուածաշունչ գրոց վասն ի Քրիստոս հաւատոցն եւ պախարակելով զմոլար օրէնսդիրն նոցա, առ ոտն հարկանելով զխոստացեալ նոցա պարգեւսն՝ ասեն. «լաւ է մեռանել վասն Քրիստոսի, քան առ ժամանակ մի վայելել ի մեղս:

 6:41 On the other hand, the thrice-blessed saints Lord Yovhannēs, bishop of Artsrunik’, the blessed priest Grigor, and Lord Grigor Artsruni, taking courage in God, stood up in the tribunal—the great arena of spiritual warfare—with fearless audacity. In brief but eloquent terms they expounded before the tyrant coherent arguments from the divinely inspired Scriptures concerning faith in Christ. They rebuked their erring legislator and trampled under foot their promised gifts, saying: “It is better to die for Christ than to enjoy (life) for a while in sin:

6:42 Յայնժամ հրամայեաց բռնաւորն կապել զնոսա երկաթի կապանօք եւ դնել ի բանտի:

 6:42 Then the tyrant ordered them to be bound in iron bonds and placed in prison:

6:43 Վայելէր իսկ եպիսկոպոսին Յոհաննու՝ առնուլ զլուծ համանուանն իւրոյ զՅոհաննու Մկրտչի, որ կապեալն էր ի Հերովդիայ եւ տուեալ ի բանտ:

 6:43 It was appropriate for Bishop Yovhannēs to take on the yoke of his homonym John the Baptist, who had been arrested by Herod and imprisoned:

6:44 Գեղեցիկ էր եւ տեառն Գրիգորի Արծրունւոյ՝ ոչ անփոյթ առնել եւ զիւրոյ համանուանն զսրբոյն Գրիգորի առնուլ յանձն զխաւարամուտն լինել ի խորին խաւարային վիրապն կապանօք հանդերձ. յոյժ վայելուչ էր եւ երանելի քահանային Գրիգորի՝ միաբանել ընդ նոսա եւ լնուլ զերրեակ թիւն, զի անմեկնելի եղիցի Քրիստոս ի նոցանէ, որպէս ասաց Քրիստոս, եթէ «ուր երկու կամ երեք ժողովեալ են յանուն իմ՝ անդ եմ եւ ես ի մէջ նոցա:

 6:44 It was proper for Lord Grigor Artsruni not to disregard his homonym Saint Gregory and to endure being plunged into darkness in the deep, gloomy pit in bonds. It was very befitting for the blessed priest Grigor to be united with them and complete the number three, that Christ might not be separated from them, as Christ note: “Where two or three are gathered in my name, there am I too among them:

6:45 Եւ սաղմոսէին միաբան՝ «վասն քո մեռանիմք զօրհանապազ. համարեցաք որպէս զոչխար ի սպանումն:

 6:45 And together they sang the psalm: “For your sake we die continuously. We have been considered as sheep for slaughter:

6:46 Իբրեւ գիտաց բռնաւորն, եթէ յաղթեցաւ ի սրբոց արանցն, մանաւանդ ի քաջէն Գրիգորէ, զի կարծէր դիւրաւ արկանել զնոսա ի հաղբս պատրանաց զկնի դարձելոցն ի ճշմարտութենէն. եւ մինչ ոչ ելին ի գլուխ կարծիքն, այլ իբրեւ զմեքենայ ինչ յամուր անդամանդեայ պարսպէ ի բաց դառնայր, որոյ գլուխ անկեան Քրիստոս, ապա յամառեալ զարբանեակսն իւր հրամայեաց կապել կրկին շղթայիւք եւ արկանել ի ներքին բանտ:

 6:46 Then the tyrant realised that he had been worsted by these holy men, especially by the valiant Grigor. For he thought that it would be easy to ensnare them like those who had turned away from the faith. However, since his expectation was not realised but rebounded upon himself like a missile from a wall as strong as adamant whose head is Christ, he grew stubborn and ordered his servants to bind them with double chains and to cast them into an underground dungeon:

6:47 Իբրեւ գիտացին սուրբքն զանհուն պատերազմ չարին՝ վառեալ եւ նոքա զինքեանս հանապազակռիւ լինել ի ճակատուն, անխափան սաղմոսերգութեամբ զանուշահոտ աղօթս իւրեանց միշտ ի բարձունս առաքելով, եւ հայցէին յամենայաղթն Քրիստոսէ յաղթել մեծի պատերազմին եւ վառեալ զինքեանս յընթացս պատերազմին:

 6:47 When the saints realised that battle with the evil one was not something transient, they too armed themselves for a lasting confrontation. With ceaseless psalm singing they perpetually sent their sweet-odoured prayers on high, looking for victory in the great battle from the all-victorious Christ:

6:48 զգեցեալ զզրահս արդարութեան եւ պնդեալ զմէջս ճշմարտութեամբ եւ ագուցեալ զոտս պատրաստութեամբ Աւետարանին խաղաղութեան եւ սուսեր ընդ մէջ ածեալ զբանն Քրիստոսի, որ հատու է քան զամենայն սուր երկսայրի, եւ վահան ի թիկունս եդեալ ի բոլոր սրտէ զհաւատս անբիծս, եւ համբարձեալք զձեռս իւրեանց յերկինս իբրեւ զաղեղն հաստ, եւ զզօրութիւն աղօթիցն իբրեւ զնետ ձգեալ ի լայնալիճ աղեղանէ ի նպատակն, հարեալ զկառափն սատանայի դիաթաւալ կացուցեալ յերկիր կործանէր:

 6:48 So they armed themselves for warfare, putting on the breastplate of righteousness and girding themselves with truth, shoeing their feet with the readiness of the gospel of peace, girding themselves with the word of Christ as a sword, which is sharper than all two-edged swords; putting on their backs with all their heart unsullied faith as a shield. They raised their hands to heaven like a strong bow; the force of their prayers they shot forth like an arrow at the target from a wide-arced bow; decapitating Satan they struck him as a corpse to the ground:

6:49 Եւ վասն յաղթութեանն գոհութիւն մատուցեալ Քրիստոսի՝ ասէին. «օրհնեալ է տէր Աստուած մեր, որ ուսոյց զձեռս մեր ի պատերազմ, եւ զմատունս մեր ի ճակատամարտ», եւ որ ի կարգին է:

 6:49 For their victory they offered thanks to Christ, saying: “Blessed is the Lord our God, who instructed our hands for war and our fingers for combat,” and what follows:

6:50 Եւ յայսմ պատերազմի ոչ միայն երանելի եպիսկոպոսն եւ ճգնաւոր քահանայն մարտակից էին տեառն Գրիգորի, այլ եւ զօրք հրեղինաց, քանզի «բանակք հրեշտակաց Տեառն շուրջ են զերկիւղածովք իւրովք եւ պահեն զնոսա:

 6:50 In that combat not only the blessed bishop and the ascetic priest fought beside Lord Grigor but also the fiery hosts; for “armies of the Lord’s angels surround those who fear him and preserve them:

6:51 Եւ կացեալ սուրբքն ի կապանս զերիս ամս ի ներքին բանտին:

 6:51 The saints remained imprisoned for three years in the underground dungeon:

6:52 Եւ խնդրէին ի բազումողորմէն Աստուծոյ՝ հանել ի գլուխ զառօրեայ ժամանակս անսայթաք եւ հաստատուն հաւատովք, լի արտասուօք եւ հեծեծանօք յիշեցեալք զվերին Սիօն մայրաքաղաքն սուրբ, որպէս ժողովուրդն Աստուծոյ առ գետսն նստէին եւ լային ի յիշելն իւրեանց զՍիօն, եւ կամ իբրեւ զնոյն ինքն զերիս մանկունսն, կապեալք եւ արկեալք ի հնոց նեղութեան՝ զնոցին օրհնութիւնս զամենայն գիշեր օրհնէին եւ զնոյն ցօղ օրհնութեան յամենապարգեւողէն Քրիստոսէ խնդրէին:

 6:52 They besought the most merciful God that they might fill out this temporal time in secure and firm faith; full of tears and sighings they recalled the heavenly Sion, the holy metropolis—like the people of God sitting beside the rivers and weeping as they recalled their Sion; or like those three young men, bound and thrown into the terrible furnace, they repeated all night their same blessings and begged the giver of all, Christ, for the same dew of blessing:

6:53 Եւ յոյժ զուարճացեալ քաղցր բարբառովն Քրիստոսի, որ է անեղծանելի վճիռ քրիստոսասիրաց անձանց, եթէ «եկայք առ իս ամենայն աշխատեալք եւ բեռնաւորք, եւ ես հանգուցից զձեզ», եւ թէ «որ ուրասցի զանձն իւր վասն իմ՝ գտցէ զնա». եւ զայն երիս ամս կերակրեալ լինէին սուրբքն ձեռնարուեստիւք իւրեանց, որպէս զնոյն ինքն զաստուածազարդն Պօղոս, թէ «զպէտս իմ եւ որ ընդ իսն էին՝ պաշտէին ձեռքս այս:

 6:53 They were greatly consoled by the sweet saying of Christ’s, which is an indestructible maxim for Christian souls: “Come to me all who labour and are laden, and I shall give you rest,” and: “Who denies himself for my sake will find himself.” For these three years the saints were sustained by the work of their own hands, as Paul himself, adorned with the grace of God, note: “These hands served the needs of myself and of those with me:

6:54 Իսկ ի չորրորդ ամին դարձեալ ի բարձրագոյն քան զառաջինն կազմեալ զմեքենայս չարին արկանել զԳրիգոր ի քուրայս նեղութեան. զի պայծառ սուրբ եւ մաքուր ոսկին յիւրումն կտակագրի պատկեր աստուածորդւոյն:

 6:54 But in the fourth year that evil man set up instruments (of torture) even more refined than before, to cast Grigor into the crucible of affliction. For shining pure and refined gold attests in itself the image of the Son of God:

6:55 Քանզի սուրբ Գրիգոր Հայոց լուսաւորիչն ասէր, թէ «ի մէջ օձիցն էր բնակութիւն իմ, եւ կոտռային զանդամօք իմովք:

 6:55 As Saint Gregory, the Illuminator of Armenia, note: “My habitation was among snakes, and they twined themselves around my limbs:

6:56 Իսկ տէր Գրիգոր ի մէջ մարդակերպ գազանաց ի ժողովս խուժադուժ բարբարոսաց բնակէր, որ եւս չար քան զթունաւոր գազանս են առ մեզ, եւ մխիթար բարի ունէր ի բարբառոյ մարգարէին որ ասէր, թէ «մանուկ մատաղ ի ծակ իժից արկցէ զձեռս իւր՝ եւ ոչ մեղիցեն նմա:

 6:56 On the other hand, Lord Grigor dwelt among beasts in human form, in the company of ferocious barbarians who are crueler to us than poisonous beasts. But he had good consolation from the saying of the prophet: “A young child shall plunge his hands into a hole of serpents, yet they will not harm him:

6:57 Եւ խնդրէր ի Քրիստոսէ ելանել ի մարմնոյ աստի եւ մտանել առ Աստուած. զորոյ զպաղատանս ոչ անտես արարեալ Քրիստոսի՝ ներէ նմա հանել ի գլուխ զսուրբ քառասնորդսն, խաչակից լինելով Քրիստոսի, մինչեւ ի պարտ զատկին, եւ զուարճացեալ լինէին սուրբ ճգնաւորքն յաւուրս պենտեկոստէից. բազմեալ էին ընդ Քրիստոսի իբրեւ զմանկունս առագաստի:

 6:57 He begged Christ that he might leave the body and enter God’s presence. Christ did not disregard his pleas, but permitted him to complete the holy Lent, being crucified with Christ, up to the duty of Easter. And the champions rejoiced in the days of Pentecost; they sat at table with Christ like young men of the wedding chamber:

6:58 Իսկ զկնի վերանալոյն Քրիստոսի, յետ [ԺԵ] աւուր, ապա հասանէր Գրիգոր ի քրիստոսակոչ կատարումն. որպէս ասաց Քրիստոս, թէ «ես յորժամ բարձրացայց առ Հայր՝ զամենեսեան ձգեցից առ իս:

 6:58 But fifteen days after the Ascension of Christ Grigor attained the call of Christ, as Christ note: “I, when I ascend to the Father, shall draw everyone to me:

6:59 Ապա համբարձեալ զձեռս իւր յերկինս՝ ասէ, «յիշեա՛ զիս, Տէր, յորժամ գաս արքայութեամբ քո». եւ օրհնեաց զամենեսեան, զհեռաւորս եւ զմերձաւորս յանձն արար շնորհացն Աստուծոյ, եւ զինքն յանձն արար երանելի եպիսկոպոսին եւ ճգնաւոր քահանային, հանգեաւ բարի խոստովանութեամբ ի հոռի ամսեան, որ օր [Ե] էր ամսոյն յաւուր ուրբաթու՝ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

 6:59 So he raised his hands to heaven, saying: “Remember me, Lord, when you come with your kingdom. He blessed them all, entrusted those far and near to God’s grace, commended himself to the blessed bishop and the ascetic priest, and with a good confession, in the month of Hori, on the fifth day of the month, a Friday, fell asleep in Christ Jesus our Lord—to whom be glory for ever. Amen:

6:60 Իսկ հաւատացելոցն տեսեալ, եթէ բարի խոստովանութեամբ ննջեաց տէր սուրբ Գրիգոր՝ գոհութիւն մատուցանէին ամենազօրին Քրիստոսի, որ զօրացոյց զսուրբ վկայն եւ արար յամօթ զսատանայ:

 6:60 When the believers saw that the holy lord Gregory had fallen asleep with a good confession, they offered thanks to the omnipotent Christ who had strengthened the holy martyr and put Satan to shame:

6:61 Եւ պատուական արանցն քրիստոսասիրաց մտեալ առաջի թագաւորին՝ խնդրեցին զմարմին սրբոյն, եւ առեալ պատեցին եւ եդին ի գերեզմանին. եւ զօր մահուան սրբոյն ամենայն Ասորեստան տօնախմբեալ մեծաւ ուրախութեամբ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

 6:61 The Christian nobles came before the king and asked for the saint’s body. Taking it away, they wrapped it and buried it in the tomb. All Asorestan celebrated the day of the saint’s death with great rejoicing in Christ Jesus our Lord—to whom be glory for ever. Amen: