4:0 Թէ որպէս եղեւ բարձումն չար թագաւորութեանն Պարսից, եւ փոխանորդեաց միւս եւս չար Իսմայէլական:

 4:0 How the evil kingdom of the Persians came to an end and was succeeded by the even more evil kingdom of the Ismaelites:

4:1 Ընդ ժամանակս Հայրակղի կայսեր Հոռոմոց էր հասեալ ի վախճան թագաւորութիւնն Պարսից։ Եւ յայնմ ժամանակի երթեալ ժողովէին ի քաղաքն Եդեսացւոց արք [ԺԲՌ] յամենայն ցեղիցն Իսրայէլի զի տեսին եթէ մեկնեցաւ զօրն Պարսից, եւ թողին ի բաց զքաղաքն. նոքա երթեալ մտին անդ, փակեցին զդրունսն եւ ամրացան ի նմա եւ սկսան ապստամբել ի Հռովմայեցւոց տէրութենէն:

 4:1 In the time of the Roman emperor Heraclius the Persian kingdom reached its end. And at that time there came and gathered in the city of Edessa twelve thousand men from all the tribes of Israel, for they had seen that the Persian army had left and abandoned the city. They entered, closed the gates, fortified themselves therein, and began to rebel against Roman rule:

4:2 Իսկ թագաւորն Հայրակղէս հրաման ետ պաշարել զնոսա. զոր Թէոդորոս եղբայր թագաւորին եւ բազմութիւն զօրացն կամեցան սատակել զնոսա. իսկ թագաւորն հրաման ետ՝ երթալ գնալ ի սահմանաց իւրոց. եւ նոցա կալեալ զճանապարհն անապատի՝ գնացին ի Տաճկաստան առ որդիսն Իսմայէլի, ի քաղաքն որ կոչի Մադիամ, զոր աւերեացն Իսրայէլ յելանելն իւրում յԵգիպտոսէ եւ ընդ պատերազմելն ընդ Բաղակայ արքայի Մովաբայ։ Եւ քանզի իշխանութիւնն Պարսից յոյժ լքեալ էր՝ եւ աներկիւղ շինեցին զքաղաքն Մադիամ եւ բնակեցան ի նմա:

 4:2 But the emperor Heraclius commanded them to be besieged. The king’s brother Theodore and the host of the army wished to slaughter them, but the king commanded them to leave his territory. They took the desert road and went to Arabia to the sons of Ismael, to the city called Madiam, which Israel had destroyed on leaving Egypt in its war with Bałak, king of Moab. And because the Persian power had become very weak, they fearlessly restored the city of Madiam and dwelt in it:

4:3 Յղէին պատգամս առ որդիսն Իսմայէլի եւ ցուցանէին զմտերիմ հարազատութիւն, թէ «որդիք Աբրահամու եմք մեք եւ դուք, եղբարք. պարտ է ձեզ գալ յօգնականութիւն մեզ, եւ առցուք զերկիր ժառանգութեան մերոյ»։ Իսկ նոքա թէպէտ եւ հաւանէին՝ այլ էր եւ հակառակութիւն մեծ ի մէջ նոցա. քանզի որոշեալ էին պաշտամամբ կռոց ըստ իւրաքանչիւր կամաց:

 4:3 They sent messengers to the sons of Ismael, indicating their close relationship: “We are the sons of Abraham—we and you, brothers. You must come to our help, and we shall take the land of our inheritance.” But although the latter were persuaded, yet there was great opposition between them, because they were divided by the worship of idols according to each one’s desire:

4:4 Յայնմ ժամանակի էին եղբարք բռնակալք ոմանք ի կողմանս ապառաժ Արաբիոյ ի տեղւոջն Փառան, որ այժմ կոչի Մաքայ, արք պատերազմողք զօրագլուխք, պաշտօնատարք մեհենին Ամովնացւոց պատկերին, որ կոչի Սամամ եւ Քաբար:

 4:4 At that time there were some despotic brothers in the regions of Arabia Petraea in the place (called) P’aṙan, which is now called Mak’a—warlike chieftains, worshippers of the temple of the image of the Ammonite temple called Samam and K’abar:

4:5 Դէպ եղեւ միում ի նոցանէ մեռանել, որում կոչէին Աբդլայ. եւ որդի նորա մնացեալ մատաղ հասակաւ, որում Մահմէտ կոչէին. զոր առեալ սնուցանէր հօրեղբայր իւր Ապուտալպ մինչեւ ցարբունս հասակի. եւ ի չափ ինչ հասեալ բնակեցաւ առ ումեմն մեծատան ի նոցունց ազգականից. հարկանէր նմա սպասաւորութիւնս միամիտս, արածէր ուղտս եւ լինէր հրամանատար տանն նորա:

 4:5 It happened that one of them, called Abdla, died leaving a son of tender age called Mahmet. His uncle Abutalp took and raised him until he reached puberty. On attaining a sufficient age he dwelt with a certain wealthy man from among their kin. He served him faithfully, pastured camels, and was the steward of his house:

4:6 Եւ իբրեւ անցին աւուրք ինչ՝ վախճանեցաւ տանուտէր տանն։ Տեսեալ կնոջն զՄահմէտ այր հաւատարիմ եւ ուշմագոյն յամենայն իրս աշխարհականս՝ եղեւ նմա կին եւ ետ ի ձեռն նորա զամենայն հոգս տան եւ ընչից:

 4:6 When some time had passed, the master of the house died. His wife, seeing that Mahmet was a faithful man and very sagacious in all wordly affairs, married him and turned over to him all the supervision of the house and property:

4:7 Եւ եղեւ այր թանգար արուեստիւ եւ հմուտ վաճառականութեան. հարկանէր ճանապարհս հեռաւորս ի գործ վաճառականութեանն, յԵգիպտոս եւ ի կողմանս Պաղեստինացւոց. եւ մինչ այսմ գործոյ պարապէր՝ դէպ եղեւ նմա ի կողմանս Եգիպտացւոց հանդիպել առն միոյ մոնազնի, որում կոչէին Սարգիս Բհիրայ, որ էր եղեալ աշակերտ մոլեգնութեանն արիանոսաց. սմա ծանօթացեալ եւ սիրողացեալ ժամանակաւ ուսուցանէր բազում ինչ նմա եւ յոլովագոյնս զհնոց կտակարանաց, եւ եթէ ոչ գոյ բնութեամբ որդի Աստուծոյ:

 4:7 So, he became a merchant by trade and skilled in commerce. He undertook distant journeys on mercantile business, to Egypt and the regions of Palestine. And while he was engaged in this business he happened to meet in the regions of Egypt a monk called Sargis Bhira, who had been a disciple of the mania of the Arians. Becoming acquainted with him and in the course of time becoming friendly, he taught (Mahmet) many things, especially concerning the old testaments and that God has by nature no Son:

4:8 Եւ միջնորդէր նմա հետեւել հաւատոյ առաջնոյ Իսրայէլականացն, «զի թէ յայս եկեսցես՝ իմով հրամանաւ եղիցիս զօրագլուխ մեծ եւ առաջնորդ ամենայն տոհմի քո»։ Յուշ առնէր նմա զխոստումնն Աստուծոյ առ Աբրահամ եւ զկարգս թլփատութեանցն եւ զզոհիցն եւ զայլոցն ամենեցուն, զոր ոչ է այժմ ասել մի ըստ միոջէ. եւ յայս լինէր խոկումն Իսմայէլացւոցն մինչեւ իսպառ:

 4:8 He tried to persuade him to follow the earlier faith of the Israelites: “For if you accept this, I predict that you will become a great general and the leader of all your race.” He reminded him of God’s promise to Abraham and of the rites of circumcision and sacrifices and all the other things which it is not necessary to mention here in detail. On these the Ismaelites mediate ad infinitum:

4:9 Եւ եղեւ ի միում աւուրց, ի գալ նորա ի նմանէն՝ ձայն օտարոտի, եւ ազդումն ահագին եւ դիւական անկեալ ի վերայ նորա՝ ուշաթափ անկեալ դնէր, զոր դիպողագոյն է այժմ ըստ առաջիկայ օրինակիս յայտ առնել. քանզի ասեն զկնոջէն, յորմէ նեռնն է ծնանելոց՝ ճանապարհորդել յԵգիպտոսէ յաշխարհն Պաղեստինացւոց, եւ ցանկացեալ տեսանել զարձանն կնոջն Դաւթայ՝ երթեալ դադարէ անդ հանգստութեամբ. եւ ի նիրհելն իւրում՝ ձայնէ հոգին աւտար ի բերանոյ կնոջն քարացելոյ եթէ՝ ծնցիս որդի աշխարհակալ. որ ի պոռնկութենէ յղացեալ իսկ էր դուստր ցեղի Դանայ:

 4:9 It happened one day when he was departing from him that a strange voice, an influence fearsome and demonic, fell on him and drove him out of his senses, as is now appropriate to indicate according to the following example. For they say of the woman from whom Antichrist will be born, that journeying from Egypt to the land of Palestine and desiring to see the column of Lot’s wife, she went and lingered there to rest. And as she dozed, a strange spirit cried out from the mouth of the woman turned into stone: “You will bear a son who (will) conquer the world.” And, indeed, a daughter of the tribe of Dan conceived from fornication:

4:10 Այնպիսիք եւ առ սովաւ երեւեցան. քանզի հարցեալ ցնա որք նորին ուղեկից՝ թէ ո՞րպիսի պատճառաւ անկեալ եղեր ի մտաց՝ ասէ, «ձայն իմն ահաւոր հրեշտակի անկեալ ի վերայ իմ՝ հրամայեաց երթալ պատգամաւոր յազգն իմ, ցուցանել զԱստուած արարիչ երկնի եւ երկրի. առնուլ ինձ անուն գլխաւորութեան, եւ զստութիւն հաւատոց որ ի կուռս՝ յանդիմանել եւ քակտել»։ Եւ եկեալ ի Փառան՝ զնոյն ասաց երկրորդել զբանս զայսոսիկ առ հօրեղբօրն իւրոյ որ կոչէր Ապղջէհր:

 4:10 Such things also occurred in his (Mahmet’s) time. For when his travelling companions asked why he had lost his wits, he note: “Some fearsome angel’s voice fell on me, and ordered me to go as a messenger to my nation, to show (them) God the Creator of heaven and earth, to take upon myself the title of leadership and to refute and destroy the false faith in idols.” Coming to P’aṙan he repeated these same words to his uncle called Apljehr:

4:11 Ասէ, «զի՞նչ է նոր հաւատդ, որ այժմ ի քէն երեւի. եթէ այլ եւս յաւելցիս ասել՝ անձին քում դու եղիջիր պարտապան». եւ նա տրտմեալ գնաց ի տուն իւր, քանզի հանապազ ստիպէր ի դիւէ անտի, թերեւս թոյլ տալովն Աստուծոյ, զոր համարէր ի հրեշտակէ զանկանելն ի մտաց։ Եւ բազումք ի նոցանէ հաւանեցան նմա՝ պատգամաւոր Աստուծոյ ասել:

 4:11 He note: “What is this new faith which is now being revealed by you? If you repeat it again you will be condemning your own self.” Grieved, he went to his own house, for he was continuously oppressed by the demon; perhaps God allowed him to suppose that his loss of reason was caused by an angel. And many of them believed him when he said he was a messenger of God:

4:12 Եւ յաւուր միում լեալ նորա ի տխրութեան ի սպառնալեաց հօրեղբօրն իւրոյ՝ եկն եմուտ առ նա Ալի որդի Ապուտալպի եւ ասէ, զի՞նչ են պատճառքդ զի նստիս տխրեալ. եւ նա ասէ՝ զԱստուած արարիչ երկնի եւ երկրի պատմեմ, եւ անարգեն զիս սպառնալեօք։ Եւ Ալի էր այր քաջ. ասէ ցնա, արի՛ ելցուք, քանզի են եւ ընդ մեզ արք բազումք, թերեւս լիցի ելք իրացդ պիտանութեամբ:

 4:12 One day when he was depressed from his uncle’s threats, Ali son of Aputalp came in and said to him: “For what reason do you sit depressed?” He note: “I preach God the Creator of heaven and earth, but they reject me with threats.” Now Ali was a valiant man. He said to him: “Arise, let us go out, for there are many men with us. Perhaps there may be some good solution to this matter:

4:13 Եւ ելեալ նոցա արտաքս՝ սկսաւ խօսել Մահմէտ հրապարակաւ զնոյն բանս. եւ եղեւ աղաղակ մեծ ի միջի նոցա եւ կռիւ այնքան, մինչեւ բազումք ի նոցանէ ի սուրս դիմեցին։ Եւ պարտեցաւ կողմն Մահմէտի, եւ վիրաւորք բազումք լինէին յերկոցունց կողմանցն, եւ փախստական եղեալ Մահմէտ եւ Ալի եւ ընդ նոսա իբրեւ արք [Խ]՝ եկին ի քաղաքն Մադիամ, զոր եւ ասացաք յառաջագոյն:

 4:13 When they had gone outside Mahmet began to speak the same words publicly. There was a great outcry among them and such a dispute that many of them drew their swords. Mahmet’s side was defeated; many of both sides were wounded; and Mahmet and Ali fled with about forty men. They came to the city of Madiam which we mentioned above:

4:14 Եւ ուսեալ Հրէիցն զպատճառս փախստեանն՝ խրախուսեցին ի միաբանութիւն, ճշմարիտ ասել զասացեալսն, իբրեւ նախանձախնդիրք Աստուծոյ եւ որդիք Աբրահամու եւ եղբարք միմեանց։ Եղեն ընդ նմա եւ ուխտեցին ուխտ, եւ ետուն նմա կին յազգէն իւրեանց եւ պատրաստեցան լինել ընդ նմա, որպէս եւ կամք իւր հրամայեսցեն. զոր թէ ասիցէ ոք՝ ի հրամանէ Աստուծոյ լինել սկիզբն առաջարկութեանն այնորիկ:

 4:14 On hearing the cause of their flight, the Jews, like zealots for God and as sons of Abraham and mutual brothers, were emboldened to unity and to proclaim that his words were true. They joined him and made a pact, gave him a wife from their nation, and made ready to support him in whatever way his wishes might dictate. So, one could say that it was by a command of God that this undertaking began:

4:15 Գումարեցան ի միասին Հրէայքն հանդերձ Իսմայէլացովք եւ եղեն բանակ մեծ, եւ ելեալք ի վերայ Փառանու՝ արարին մեծ խորտակումն դիմադարձացն, սպանին եւ զԱպղջէհրն եւ զբազումս ի զօրէն Ամովնացւոց եւ Մովաբացւոց, կործանեցին եւ զպատկերսն Սամամայ, որ ի բագնին այնորիկ. յանդգնեցան ասել եւ զմեհեան՝ տուն Աբրահամու, հնազանդեցուցին եւ զամենայն բնակիչս սահմանացն մերձակայից, եւ զապստամբսն միահաղոյն բարձին սրով:

 4:15 The Jews joined with the Ismaelites, forming a large army. Attacking P’aṙan, they inflicted a great defeat on their opponents, killed Apljehr and many of the Ammonite and Moabite troops, destroyed the images of Samam on the altar, and dared say that the temple was the house of Abraham. They subjected all the inhabitants of the neighbouring regions and wiped out by the sword all resistance:

4:16 Տեսեալ Մահմէտի զյաջողութիւն իրացն եւ զմիաբանութիւն Հրէիցն՝ ասաց զինքն գլուխ եւ առաջնորդ ամենեցուն։ Կարգեաց հրամանատարս եւ զօրագլուխս ինքեան յիսմայէլականաց անտի՝ զԱլի եւ զԱպուբիքր եւ զԱմր եւ զՈւթման:

 4:16 When Mahmet saw the success of this venture and the concord of the Jews, he proclaimed himself head and leader of them all. He appointed as his officers and generals Ali and Apubak’r and Amr and Ut’man:

4:17 Եւ յղէ պատգամ առ Թէոդորոս եղբայր Հայրակղի, ըստ այնմ որում Հրէայքն եղեն ձեռնտու, եթէ «զերկիրդ զայդ Աբրահամու խոստացաւ Աստուած եւ զաւակի նորա, եւ ի ձեռս նոցա էր բազում ժամանակս. եւ եթէ վասն չարութեան գործոց նոցա տաղտկացաւ Աստուած եւ ետ ի ձեռս ձեր՝ բաւական լիցի ձեզ այդչափ որչափ կալէքդ. եւ արդ մեք զաւակ Աբրահամու եմք. եւ գիտէք դուք զխոստումնն որ առ Իսմայէլ հայրն մեր. տուք ի մեզ զերկիրդ մեր խաղաղութեամբ, ապա թէ ոչ առցուք պատերազմաւ, ոչ միայն զայդ, այլ եւ զայլ եւս բազումս:

 4:17 He sent a message to Theodore, the brother of Heraclius, that the Jews had co-operated: “God promised this land to Abraham and his seed, and it was in their possession for a long time. And if God was disgusted with their wicked deeds and gave it into your hands, let the period you have held it suffice for you. Now we are the sons of Abraham, and you know the promise made to Ismael our father. Give to us our land peacefully, otherwise we shall take it by war—and not only that (land) but also many others:

4:18 Եւ նորա կամեցեալ ցուցանել թագաւորին՝ ի սոյն աւուրս վախճանեցաւ Հայրակղէս. իսկ որդի նորա Կոստանդին ոչ ունէր յանձին ըստ կամաց նորա պատասխանի. այլ հրամայէր միայն զգուշանալ եւ ոչ ելանել պատերազմաւ ընդդէմ նոցա, մինչեւ տեսցէ զելս իրացն:

 4:18 He (Theodore) wished to show it to the king, but Heraclius died in those same days. His son Constans did not agree to respond as he (Theodore?) had wished, but simply ordered caution and not to wage war against them until he saw the outcome of events:

4:19 եւ բանակն Իսմայէլի հզօրագոյնս ստիպէր ի պատերազմ։ Եւ նոքա կամեցեալ անձնապահ լինել աշխարհին՝ գնացին ընդդէմ նոցա. թողեալ զերիվարս իւրեանց, ի հետիոտս ելին ընդդէմ նոցա:

 4:19 But the army of Ismael was vigorously straining for war. So, wishing to defend the country (the Romans) went out against them. Leaving their horses, they opposed them on foot:

4:20 Իսկ նոքա քանզի ի հանգստեանն էին՝ դիմեցին ի վերայ նոցա, եւ նոցա պարտասեալք ի ծանրութենէ զինուցն եւ ի ջերմութենէ տապոյ արեգականն եւ ի սաստկութենէ աւազոյն, որ ոչ ունէր զկայ ոտից, եւ ի հետեւակագնացութենէն եւ ամենեքումբք թշուառացեալ՝ անկան ի ձեռս թշնամեացն, որք դատեցին ի սուրս իւրեանց, եւ եկեալ ի տեղի բանակի նոցա՝ առին աւար բազում, եւ սկսան աներկիւղ տարածանել ի վերայ երկրին. քանզի ոչ կասկածէին ի պատերազմէ իմեքէ:

 4:20 The (Muslims), having been at rest, attacked them. Exhausted by the weight of their arms, the heat of the blazing sun, the density of the sand which gave no support to the feet, and their tramping on foot, and distressed in every way, (the Romans) fell into the hands of the enemy, who slew them with their swords. Reaching the site of their camp, (the Muslims) seized a great amount of booty and began fearlessly to spread over the land because they had no worries of any battle:

4:21 Յայնժամ տեսեալ Երուսաղէմացւոցն զանհնարին դիպուածսն անօգնականութեանն՝ առին զաստուածային սուրբ նշանն տէրունական հանդերձ այլ սպասիւք եկեղեցեացն, փախուցին ի քաղաքն թագաւորական ի Կոստանդին. եւ Իսմայէլ տիրեաց ամենայն Հրէաստանի:

 4:21 Then the inhabitants of Jerusalem, seeing the perilous situation with no hope of help, took the divine holy cross of the Lord with other church ornaments and brought them in flight to the imperial capital to Constans. And Ismael ruled over all Judaea:

4:22 Իսկ աբեղայն արիոսեան, զոր յառաջագոյն ասացաք վարդապետ Մահմէտի, տեսեալ զյաջողութիւն իրացն՝ յարուցեալ եկն առ Մահմէտ, ցուցանել նմա զգութ երախտեաց, իբրեւ յիւրմէ վարդապետէ ուսեալ եհաս այնպիսի իրաց. իսկ նա քանզի ի հրեշտակէ ասէր ունել պատգամ եւ ոչ ի մարդոյ՝ յոյժ դժուարեալ ընդ իրսն՝ սպան զնա ի գաղտնիս:

 4:22 Now the Arian monk whom we mentioned above, Mahmet’s teacher, on seeing his success rose up and went to Mahmet to show him his kind favour, as if he had attained such things on being instructed by his teacher. But since (Mahmet) was proclaiming that his mission was from an angel and not from a man, he was very vexed at this and killed him secretly:

4:23 Ի սոյն ժամանակս էր այլ ոմն ի կողմանս Պարսից միայնացեալ կրօնաւորութեամբ, էր եւ նորա աշակերտ մի, որում անուն էր Սաղման. որ ի ժամ մահու միայնակեցին՝ պատուիրէր նմա եւ ասէր, «որդեակ, ի վախճանելս իմում մի կայցես յայսմ աշխարհի, զի մի կորուսցես զկարգ քո ի մէջ անհաւատից. այլ երթիցես ի կողմանս Եգիպտոսի՝ բնակեալ ի մէջ բազմութեան եղբարց, զի շահեսցիս զոգիդ քո:

 4:23 At this very time there was another hermit in the regions of Persia who had a pupil called Sałman. At the hour of his death the hermit gave him these instructions: “My son, on my death do not remain in this land lest you lose your faith among the infidels. But go to the regions of Egypt to dwell in the numerous company of brethren, so that you may gain your soul:

4:24 Եւ վախճանեալ միայնակեցին՝ կամեցաւ կատարել զպատուէր նորա Սաղման։ Դէպ եղեւ նմա ճանապարհաւ գալ ի քաղաքն Մադիամ, էր եւ ծանօթ գիտութեան գրոց, թէպէտ եւ ոչ կատարելապէս։ Զսա տեսեալ Մահմէտի՝ կոչեաց եւ յարեցոյց առ ինքն, հրամայեալ նմա գրել գիրս օրինաց ազգին իւրոյ, ձեռամբ Աբութուռաբայ իսմայէլացւոյ. քանզի ինքն ոչ գիտէր գիր եւ ոչ դպրութիւն:

 4:24 When the hermit died, Sałman intended to carry out his instructions. On his journey he happened to come to the city of Madiam; he had knowledge of the Scriptures, though not a perfect one. When Mahmet saw him, he summoned him and attached him to him, and ordered him to write a book of laws for his nation at the hand of Abut’uraba the Ismaelite; for he himself did not know writing or reading:

4:25 Իսկ Սաղման յանձն առ գրել նմա. եւ գրէր գիրս յօդուածոյս, էր ինչ որ ի ստոյգ յիշողութենէ, եւ էր ինչ որ կարծողական բանք. այլ եւ ինքն Մահմէտ, մոլեկան հոգւով շարժեցեալ՝ տայ գրել զանուղղայս, զոր մեք ի բազմաց զսակաւս յիշեսցուք:

 4:25 Sałman agreed to write for him and set down a composite book, some of it from accurate memory, other parts being imaginary sayings. But Mahmet himself, moved by a raving spirit, had him write perverse (things), of which we shall give brief extracts:

4:26 Քանզի ասէր զինքն՝ մխիթարիչն, զոր խոստացաւ տէր Քրիստոս առաքել աշակերտացն իւրոց, եւ զինքն համեմատ Փրկչին ասաց լինել եւ ուղեկից ճանապարհի նորա, յասելն Եսայեայ մարգարէի, «հեծեալ մի իշոյ, եւ հեծեալ մի ուղտու»՝ զայս ամենայն յինքն յարակցէր:

 4:26 He said that he was the Consoler whom the Lord Christ had promised to send to his disciples; he said he was equal to the Saviour, his travelling companion—in the words of Isaiah: “riding one on a donkey, and the other on a camel.” All this he applied to himself:

4:27 Եւ փոխանակ սուրբ մկրտութեանն՝ հանապազ ողողանիլ ջրով, եւ զայն բաւական համարել ի սրբութիւն։ Եւ զերկնային պարգեւացն որ ի հանդերձեալսն խոստացաւ Տէրն, զանպատում եւ զհրեշտակային նորոգութեան՝ նա ասաց լինել անդ կերակուրք եւ ըմպելիք ուժգին. զո՛ր եւ կամեսցի ուտել անյագաբար՝ պատրաստ գտանիցէ, եւ կանանց կուսից մնացելոց հանապազ անյագաբար խառնակումն:

 4:27 Instead of holy baptism (he prescribed) continual ablutions with water, and reckoned this was sufficient for purification. The heavenly gifts which the Lord has promised for the future, the ineffable and angelic renewal, he said were vast quantities of food and drink; should one wish to eat insatiably one would find them ready. And there would be continual and insatiable intercourse with women who remained virgins:

4:28 Եւ երկայնագոյնս է զամենայն բանս պղծութեան նորա շարագրել, զի յոյժ բազում է եւ ընդդիմակ Աստուծոյ։ Եւ զայս ամենայն հաստատեալ եդ ազգի իւրում, կոչելով Կուրանս:

 4:28 It is too long to repeat all his impure sayings, for they are very many and opposed to God. And all this he affirmed and set down for his nation, calling it the Quran:

4:29 Եւ արդ եկ ասացից քեզ, ո՛րպիսի ողբովք ողբայ զնոսա հին մատենագիրն ասելովն, «վայ քեզ, եղուկ դու, ազգ Տաճկաց, արանց եւ կանանց ամենայն ծովեզերեայ քաղաքաց. փոխանակ անաւրէնութեան լեզուիդ եւ պղծութեան կարգաց, որով բացեալ զբերանդ պղծութեան զանաւրէնս բարբառէիր:

 4:29 Now come and I shall tell you with what laments the ancient writer bewails them, saying: “Woe to you, alas for you, nation of Arabs, men and women of all the cities by the sea, for the impiety of your tongue and filthiness of habits, whereby opening your mouth you spoke impious things:

4:30 Հասեալ կայիք յանդիման մեծազաւրին Աստուծոյ։ Եւ զլեզուդ պղծութեամբ զոր սրէիր ի վերայ մեծազաւր թագաւորին՝ արդ նոր եւ զարմանալի վիրաւք դատեսցէ զքեզ քան զամենայն տիեզերս։ Այլ եւ սաստիկ հարուածովք սատակեսցէ զքեզ:

 4:30 You have come before the mighty God. And now with new and amazing wounds he will judge you more than the whole world for the filthiness of your tongue, which you sharpened against the mighty King. He will slay you with heavy blows:

4:31 Եւ առհասարակ ամենայն տիեզերք ծխեալ տեսանիցեն, եւ ի քէն ամենեւին հուրն ոչ պակասեսցէ յաւիտեան, իբրեւ զհնոց խեցագործաց այրեսցիս, եւ քեզ ոչ եղիցի հանգիստ:

 4:31 The whole world will see you smoking, and fire will never leave you forever. Like a potter’s furnace will you burn, and you will have no rest:

4:32 Եւ նորա զայս ամենայն չարիս կատարեալ՝ եւս բազմագոյնս քան զայս հաստատեալ եդ ազգի իւրում օրէնս բազում եւ այլ չարագործութեամբք. եւ կեցեալ ամս [Ի] ի սմին՝ մեռաւ. եւ ինքն կացուցանէ ի գլխաւորութիւն Տաճկաց զԱպուբաքր, եւ կեցեալ ամս [Բ] մեռանի։ Յետ այսորիկ կայ ի գլխաւորութիւն տաճկաց Ամր, որդի Հատապայ ամս [Ի] եւ [Զ] ամիսս:

 4:32 All these evils he accomplished, and even more laws than these he established for his nation in his multifarious wickedness. Having lived for [20] years in this fashion he died, and himself appointed Apubak’r to the leadership of the Muslims. The latter lived for [2] years and died. Then the leadership of the Muslims fell to Amr, son of Hatap, for [20] years and [6] months:

4:33 Սա հալածեաց զՅոյնս, եւ գումարեալ զօր բազում գնաց ի վերայ լքեալ թագաւորութեանն Պարսից յերկիրն Պարթեւաց, ի վերայ Յազկերտի անուանեալ արքային Պարսից։ Եւ փախեաւ Յազկերտ յերեսաց նոցա եւ ոչ կարաց ճողոպրել. քանզի հասին զհետ նորա մերձ ի սահմանս Քուշանաց, եւ կոտորեցին զամենայն զօրս նորա. եւ փախուցեալ նա անկաւ ի զօրն Թետաղաց, որ էին եկեալ նմա յօգնականութիւն, որ եւ սպանին զնա հրամանաւ Իսմայէլի, կալեալ զթագաւորութիւնն ամս [Ի]։ Եւ յայնմհետէ բարձաւ տէրութիւնն Պարսից եւ ազգին Սասանայ, որ տեւեաց [ՇԽԲ] ամս:

 4:33 He drove out the Greeks, and gathering a great army attacked the enfeebled kingdom of the Persians in the land of the Parthians and their king called Yazkert. Yazkert fled before them but was unable to escape. For they caught up with him near the borders of the Kushans and slaughtered all his troops. In his flight he came on the army of the T’etals who had come to assist him. But they killed him on Ismael’s order; he had reigned for [20] years. Thenceforth the kingdom of the Persians and of the race of Sasan was ended; it had lasted for [542] years:

4:34 Արդ են ժամանակք թագաւորութեանն Պարսից, սկսեալ ի Կիւրոսէ ցԴարեհիոն զոր սպան Աղէքսանդրոս Մակեդովնացի, եւ ամք անիշխանութեանն զոր ոմանք ի պատմագրաց գրեն [Կ], եւ այլք [Հ], եւ յետ այնորիկ պահղաւիկ թագաւորաց ժամանակք, որ կոչին Պարթեւք, մինչեւ յԱրտեւան որդի Վաղարշու, զոր սպան Ստախրացին Արտաշիր որդի Սասանայ, որ առեալ զթագաւորութիւնն Պարթեւաց՝ տեւեաց մինչեւ ի ժամանակս Յազկերտի, որ վերջին կացեալ թագաւոր Պարսից՝ սպանաւ ի Տաճկաց։ Եւ համարին ամք ժամանակացս այսոցիկ, ի Կիւրոսէ մինչեւ ցթագաւորութիւնն Տաճկաց՝ [ՌՃԿ] ամք:

 4:34 Now the reigns of the Persian kingdom begin with Cyrus (and go down) to Dareh, who was killed by Alexander of Macedon, and the years of anarchy—which some historians count as [60] and others as [70]. That was followed by the reigns of the Pahlavik kings, called Parthians, down to Artevan, son of Vałarsh, who was killed by Artashir, son of Sasan, from Stahr. He took over the kingdom of the Parthians, and (his line) lasted down to the time of Yazkert, the last king of the Persians, who was killed by the Muslims. And the years of these reigns, from Cyrus down to the rule of the Muslims, add up to [1,160] years:

4:35 Մաւի ամս [Ի] եւ ամիսս [Գ] եւ աւուրս ինչ։ Եւ էր պատերազմ սաստիկ ի մէջ Ալեայ որդւոյ Ապուտալպի եւ Մաւեայ ամս [Ե] եւ ամիսս [Գ]։ Քանզի ասէր Ալի անգաւոր ինքեան զգլխաւորութիւնն Տաճկաց։ Յեզիտ որդի Մաւիայ ամս [Գ] եւ ամիսս [Գ]։ Աբդլմէլք որդի Մրուանայ ամս [ԻԱ]։ Եւ էր հակառակութիւն մեծ եւ պատերազմ Աբդլայի որդւոյ Զուբայրի ամս [Բ] եւ ամիսս [Գ]։ Ի սոյն աւուրս մեծ նեղութիւն եղեւ աշխարհին Հայոց ի չարասէր կամաց նորա:

 4:35 Mawi, [20] years and [3] months and a few days. There was a fierce war between Ali, son of Aputalp, and Mawi for [5] years and [3] months. For Ali claimed that the leadership of the Muslims was rightly his. Yezid, son of Mawi, for [3] years and [3] months. Abdlmelik’, son of Mruan, [21] years. And there was a great opposition and war (between him and] Abdula, son of Zubayr, for [2] years and [3] months. In those same days there was severe affliction for Armenia from his malicious will:

4:36 Վիղդ որդի Աբդլմէլքի ամս [Ժ]. սա եւս աւելի խորհեցաւ չար, եւ պատրանօք խաբէութեան որսացեալ զնախարարս աշխարհիս Հայոց՝ արար հրկէզ զամենեսեան ի քաղաքին Նախճաւան եւ յաւանին Խրամի, որ է ի ներքոյ Աստապատոյ վանացն, յեզր Երասխայ. եւ զաշխարհս ապականեաց գերութեամբ։ Սուլիման որդի Աբդլմելքի [Գ] ամս:

 4:36 Vild, son of Abdlmelik’, for [10] years. He planned even more evil. By a deceitful trick he trapped the princes of Armenia and burned them all in the city of Nakhchavan and in the town of Khram which is below the monastery of Astapat on the bank of the Araxes. Suliman, son of Abdlmelik’, for [3] years:

4:37 Ումառ որդի Աբդլազիզա ամս [Գ]։ Սա ազնուագոյն եղեալ քան զամենեսին. գրէ թուղթ հաւատոց առ Ղեւոն կայսր Յունաց, եւ ընկալեալ ի նմանէ պատասխանիս՝ բազում ինչ ի Կուրանէ անտի իւրեանց արտաքս ընկէց զյոյժ առասպելագոյնն, քանզի ստուգապէս ծանեաւ զզօրութիւնն:

 4:37 Umar, son of Abdlaziz, for [3] years. He was the most noble of them all. He wrote a letter on the faith to Leo, emperor of the Greeks; and receiving a response from him expunged many of the most fabulous things from their Quran, for he recognised the true power of Leo’s argument:

4:38 թէպէտ եւ ոչ համարձակեաց զամենայն բառնալ, այլ յոյժ պատկառանօք ամաչեցեալ՝ լքաւ ի ստութենէ անտի, որ յանդիմանեցաւ ի թղթոյ կայսերն, եւ ի ձեռն այսորիկ ցուցանէր բարեմտութիւն մեծ առ ազգս քրիստոնէից. եւ ամենայն ուրեք բարեացապարտ զինքն ցուցանէր. գերեաց գերեդարձ արար, եւ ամենեցուն շնորհէր զյանցանս, եւ ձրի թողութիւն առնէր. եւ առ իւր ազգն ցուցանէր մտերմութիւնս առաւել քան զամենայն առաջինս։ Եւ բացեալ զմթերս գանձուցն բաշխէր առատապէս ամենեցուն իւրոց սպայիցն:

 4:38 Although he did not dare to remove them all, yet being very confounded and ashamed he abandoned the falsehood that was refuted by the emperor’s letter, and thereby showed great benevolence to the Christian peoples. Everywhere he showed himself obliging: he returned prisoners, forgave everyone their crimes, gave free pardon. And to his own race he demonstrated more friendliness than all his predecessors. Opening the stores of treasures he distributed them liberally to all his soldiers:

4:39 Յեզիտ ամս [Զ]. սա էր այր ժանտ, եւ մոլեկան հոգւով շարժեցեալ՝ բազում չարիւք մարտնչէր ընդ ազգն քրիստոնէիցն. տայր հրաման փշրել եւ խորտակել զկենդանագրեալ պատկերս ճշմարիտ մարդեղութեան Փրկչին եւ նորին աշակերտաց:

 4:39 Yezit, for [6] years. He was a pestilential man. Moved by a rabid spirit he inflicted many evils on the Christian race. He commanded the images portraying the true incarnation of the Saviour and his disciples to be ground to dust and broken in pieces:

4:40 Խորտակէր եւ զնշան տէրունական Խաչին, զոր ուրեք ուրեք կանգնեալ լինէին. քանզի յոյժ ստիպէր զնա հոգին մոլեկան։ Տայր հրաման եւ խոզասպանութեան եւ ջնջէր յերկրէ զբազմութիւն արօտական խոզիցն:

 4:40 He also broke up the sign of the Lord’s cross wherever it was set up. For the raving spirit strongly coerced him. He also commanded pigs to be killed and exterminated from the land the multitude of pasturing swine:

4:41 Եւ ի կատարումն ամենայն չարեաց հասեալ՝ ինքն խեղդեալ ի դիւէ սատակեցաւ:

 4:41 Reaching the culmination of all evils, he himself was strangled by a demon and perished:

4:42 Շամորեհեշմ [ԺԹ] ամս:

 4:42 Sham, who is Heshm, for [19] years:

4:43 Վլիթ [Բ] ամս:

 4:43 Vlit’, for [2] years:

4:44 Մրուան [Զ] ամս:

 4:44 Mruan, for [6] years:

4:45 Աբդլայ [Գ] ամս:

 4:45 Abdla, for [3] years:

4:46 միւս Աբդլա [ԻԲ] ամս:

 4:46 Another Abdla, for [22] years:

4:47 Մահադի [Ժ] ամս:

 4:47 Mahadi, for [10] years:

4:48 Մահմետ որդի Մահադեայ [Ը] ամս:

 4:48 Mahmet, son of Mahadi, for [8] years:

4:49 Մուսէ [Ա] ամս:

 4:49 Musē, for [1] year:

4:50 Ահարոն [Ե] ամս:

 4:50 Aharon, for [5] years:

4:51 Մահմետ որդի Ահարոնի եւ կնոջ Զուպետայ [Դ] ամս:

 4:51 Mahmet, son of Aharon, and his wife Zupet, for [4] years:

4:52 Մայմաւն եղբայր նորա [ԻԱ] ամս:

 4:52 Maymawn, his brother, for [21] years:

4:53 Սահակ Մահմետի որդի [Թ] ամս:

 4:53 Sahak, son of Mahmet, for [9] years:

4:54 Ահարոն որդի Մահմետի ամս [Ե] եւ [Զ] ամիսս:

 4:54 Aharon, son of Mahmet, for [5] years and [6] months:

4:55 Ջափր որդի Մահմետի [ԺԷ] ամս:

 4:55 Jap’r, son of Mahmet, for [17] years:

4:56 Եւ զրոյցք ժամանակաց սոցա յայլոց գրեալ յառաջագոյն, աւելորդ համարեցաք երկրորդել։ Նա եւ զանուանս նոցա եւ զթիւ ժամանակացն այլափոխս ետուն մեզ, թերեւս վասն շփոթեալ եւ հակառակասէր ազգին, որ ի կողմանս Դամասկոսի կացեալ՝ ոմանք թագաւոր ասէին զինքեանս, եւ այլք յԱսորեստանի կացեալ՝ զինքեանս ասէին թագաւոր, մինչեւ ի ժամանակս Աբդլայի, որ միապետեալ զամենայն, շինեալ քաղաք եւ տուն արքունի, վասն ամուր զգուշութեան արքունեաց, զԲաղդադ:

 4:56 The details of these reigns have been written down previously by others, so we considered it superfluous to repeat them. Furthermore, their names and the lengths of reign have been given us in various forms, perhaps because of the troubled and contentious race that dwelt in the region of Damascus. Some (there) called themselves king, while others living in Asorestan called themselves king, down to the time of Abdla, who reigned alone over everyone and built a city and royal palace for the secure oversight of royal business, Baghdad:

4:57 Եւ քանզի թարգմանի Աբդլայ ծառայ Աստուծոյ ըստ հագարական լեզուին. այս այն Աբդլայն է, զոր ազգ իւր ասացին Աբդլանդէ, այսինքն ծառայ դանգի եւ ոչ Աստուծոյ, վասն սաստիկ զօշութեանն եւ անյագ ագահութեանն:

 4:57 In the Hagarenē language Abdla means “servant of God.” But this was the Abdla whom his own nation called Abdlandē, that is, “servant of money,” and not of God, because of his tremendous covetousness and insatiable avarice:

4:58 Բայց մեզ կայ առաջի ասել վասն Ջափրայ եւ չար գործոց նորա, անգիրս մնացեալ յայլոց, զոր կատարեաց ի վերայ աշխարհի Հայոց երկայնագոյն ժամանակաւ, եւ անըմբերելի նեղութեամբ ի մերս հանդիպեալ աւուրս, որ էր Հայոց [Յ] թուական:

 4:58 But we now have to speak about Jap’r and his evil deeds, not described by others, which he inflicted on Armenia over a long period of time; and we shall describe the unbearable oppression that occurred in our days, which was the date [300] of the Armenian era: