Դրասխանակերտցի 1-66 Draskhanakerttsi

66:0 Յաղագս առման Բիւրական ամրոցին, եւ հարուածոցն որ եղեն ի նմա:	66:0 The Capture of the Fortress of Biwrakan and the Carnage that Was Made There:
66:1 Իսկ ոմն հնացեալ աւուրբք չարութեան եւ դատաւոր անկանոն կրօնիցն Մահմետի կատարեալ ատելութեամբ միշտ ջանայր եղծանել զքրիստոնէութիւն եւ զօրացուցանել զհեթանոսական աղանդն: Եւ այսպէս զայլանդակ մտացն զփղձկումն եւ զդառնամաղձութիւն սրտին յունկն Նսրայն արկանէր:	66:1 But a certain judge of the unlawful religion of Muhammad, a man aged by wickedness, always tried out of complete animosity to mar the Christian faith and strengthen their heathen sect. In this way he made the bizarre outbursts of his mind and the bitterness of his heart’s bile reach the ear of Nasr:
66:2 Ոչ պարտ է՝ ասէ, քեզ եւ ոչ արժան ուխտ խաղաղութեան ընդ քրիստոնէից վատթարելոց դնել՝ մանաւանդ ընդ օրէնսդրին նոցա խոտորիչ աղանդոյն, որ միշտ վարդապետէ հաւատոյն մերոյ դաւանս հայհոյել, եւ շունս եւ գայլս Արաբացիս զաշակերտեալսն Մահմետի անուանէ:	66:2 It is not fitting for you,” he maintained, “to come to terms of peace with the Christians, who are degenerates, and in particular with the lawgiver of their aberrant sect, who always teaches them to utter blasphemous words against the doctrines of our faith, and calls the Arabs, who are the disciples of Muhammad, dogs and wolves:
66:3 Արդ՝ ընդէ՞ր այդպէս ուխտիւ խաղաղութեան քո ընդ նմա առաւել եւս տոչորես, եւ յորդագոյնս եւս տարածես զաղանդ նոցա. իսկ եթէ ընծայաբեր գիտութեան նորա ցանկասցի անձն քո՝ տասնապատիկ տուժեսցի քեզ այն, միայն թէ լուիցես ինձ:	66:3 Now, why are you thus encouraging and spreading their sect to an even greater extent by means of your peace treaty with him? If you wish to become the guardian of his doctrine you shall regret your move tenfold, unless you listen to me:
66:4 այնուհետեւ առաքեա զօր բազում, զի նախ զվանս ամրոցի այրին առցես քեզ, Վասն զի ի նմա կան գանձք եւ կարասիք բազումք եւ զարդք գեղեցկայարմարք եկեղեցեաց չարաղանդ կաթողիկոսին: Եւ ապա զնոյն ինքն զմարտամբոխ ժողովսն լէգէոն զօրուն իսկ եւ իսկ ընթացեալ փութացուսցես ի խնդիր առաջնորդի մոլորութեանն քրիստոնէից, զի կալեալ կապեալ ածցեն քեզ եւ ընդ նմին զինչս եւ զստացուածս յաւարի առեալ բերցեն քեզ: Եւ թէ երբեք խառնաղանջ ամբոխ ընդդիմասցի՝ բազմահեղ արեան կոտորուածս ի վերայ նոցա հատուսցեն անխնայաբար:	66:4 Send a large army to take possession of the fortified Monastery of the Caves (Vank’ Ayrin), where you will find treasures, and much money, as well as the beautiful ornaments of the churches of the sectarian katholikos.” “Subsequently, you must hasten the very same numerous legions to go immediately in quest of the leader of the Christian aberration, and bring him in fetters before you and having ransacked all the possessions of the latter, let them bear those to you. Should the disordered mob show any opposition, they must inflict retribution on them, and relentlessly shed much blood:
66:5 Զսոյն զայս եւ որք ըստ նմայն համամտութեանն էին խորհողք ասէին. եւ այսպէս իբր զգազան չար ի խածատել զնա զարթուցեալ եւ յանարգել բարս հեթանոսութեան զնա յորդորեալ՝ վաղվաղակի առաքէ զօր բազում հեծելովք եւ լէգէոն վառելովք ի վանս կուսակրօնիցն, որ յայրի անդ յարեւելից հիւսիսոյ գեղաքաղաքին Գառնոյ:	66:5 Those that were of the same mind as the judge expressed the same view, and thus aroused him to bite like a wicked beast, and urged him to dishonor the heathen custom. Immediately Nasr sent numerous forces, armed cavalry and infantry, to the monastery of the celibate priests which is located in a cave to the northeast of the komopolis of Garni:
66:6 Որ իբրեւ չոգան յեղակարծումն ժամու երթեալ մտեալ յայր անդր՝ ըմբռնեցին զմիանձունսն որ ի նմա եւ բազում գանից եւ չարչարանաց զնոսա մատնեալ՝ զստացուածս թաքուցեալս ի նոցանէ պահանջէին. մինչեւ ոմանք ի չարչարելոց անտի թէպէտ եւ ոչ առժամայն՝ սակայն յետոյ յոգնապատիկ տուժի անտի աւանդեցին զոգիս իւրեանց ի Քրիստոս եւ հասին երանելի յուսոյն, որ կայ պահի սիրողացն Աստուծոյ:	66:6 Upon their arrival, they unexpectedly entered the cave, and having seized the monks that were there, subjected them to great beating and torments in demanding from them the possessions that they had hidden. They tortured them to such an extent, that due to their excessive agonies some of the victims yielded their souls to Christ, although not immediately, but sometime later, and reached the blissful goal of their expectations, which is reserved for all those who love God:
66:7 Եւ այնուհետեւ զբնաւ բարեզարդութիւնս եկեղեցւոյ Քրիստոսի եւ զաւետարանական եւ զմարգարէական եւ զառաքելական կտակարանս սուրբս, այլ եւ զամենայն ստացուածս եւ զպաճար անասնոց բազումս՝ միանգամայն իսկ զյոգնապատիկ պարս մեղուոցաց բազմաց յաւարի առեալ, եւ զգեղեցիկ շինուածս չքնաղատեսս որ ի կուսաստանի անդ հրակիզեալ հրդեհեալ՝ չոգան գնացին ի բաց:	66:7 Subsequently, they ravaged the entire ornamentation of the Church of Christ, namely the evangelical, prophetic, and apostolic holy testaments, also all the possessions, the great quantities of fodder for the animals as well as the numerous swarms of bees, and having burnt the beautiful structures that were in that monastery, they departed:
66:8 Եւ իբրեւ յանդիման եղեն Նսրայն եւ իրն գործեցեալ պատմեցաւ նմա առ ի նոցանէ, վասն այնորիկ իսկ յիմարութիւն ցոփութեան բարոյիցն յայլանդակ միտս զնա փոխաբերէր. ուստի վաղվաղակի իսկ զմրցարան մահու կամ կենաց նպատակ անձին եդեալ՝ եւ մարտամբոխ բազմութեան զօրաց հորդան տուեալ, զի գոնեա գաղտնիս իմն ծածկաբար ի վերայ ամրոցկանն Բիւրականու հասեալ ի կապանս կալեալ տարցեն զիս եւ որ ընդ իս էին կղերիկոսք, եւ զայլ բնակիչս ամրոցկանն սրակոխ արարեալ կոտորեսցեն եւ գերեսցեն եւ աւար հարցեն:	66:8 And when they confronted Nasr, and told him what they had accomplished, the result was that the insanity of their dissolute conduct turned the latter’s mind to bizarre thoughts. He immediately set as his goal the contest between life and death, and sent out a large number of forces to come upon the fortress of Biwrakan by stealth, take me and the other clerics with me captive, put to the sword or enslave the remaining inhabitants of the fortress and ransack the place:
66:9 Իսկ իմ զմառախլապատ միգապատ մոլորութիւն նոցա նախ վաղվաղ իսկ ծանուցեալ եւ ըստ առաջնոյ նուագին խորհրդածեալ՝ խոյս ի չարէն ետու առ ի լցումն տէրունեան հրամանին:	66:9 However, as I had learned of their shadowy and dark plots sometime earlier, and had pondered on the matter as on the previous occasion, I fled the evil in order to fulfill the command of the Lord:
66:10 Եւ երթեալ չուեալ ճողոպրեալ գնացաք յարքունական ապարանսն Բագարանու առ թագաւորեալն Աշոտ՝ որպէս զի մանկունք մօր Սիօնի մի՛ հեղեղեալ ողողեսցին սպառ սպուռ ի հարաւահողմ հեթանոսացն խաբէութենէ:	66:10 We escaped and went to the royal palace of Bagaran, near Ashot, who ruled as king, so that the children of Mother Sion might not be totally drowned under the flood of the southerly gales of heathen deception:
66:11 Բայց դրան միոյ սուրբ եպիսկոպոսն Սահակ այլ երկու քահանայիւք ոմամբք եւ սարկաւագօք եւ կուսակրօն միանձնացելովք անդրէն ի նմին տեղ կացեալ մնացին՝ յաղագս ցաւակիր ներգեւման մարմնոյ եպիսկոպոսին եւ այլոց եւս ոմանց. կամ թէ շուտափութիւն ժամուն ոչ ետ թոյլ ժամանել զկնի մեր, կամ թէ ասելն իսկ զայս եթէ կոչումն ընծայութեանն Աստուծոյ եւ կանխագիտութիւն նորին յայն զնոսա մերձ բերէր ի մարտս հանդիսի յաղթութեան եւ պսակացն երանութեան, որ իմ բանս է՝ զոր եւ փոքր ինչ յետոյ բացորոշաբար ասասցուք:	66:11 But Sahak, our blessed bishop-in-residence, together with two particular priests, deacons and celibate monks remained there, either because the physical feebleness of the bishop as well as that of some of the others, or the pressure of time did not permit them to follow us, or even that they assumed that the calling of dedication to God and His foreknowledge of that had brought them close to the victorious contest and the crown of martyrdom. I am of the latter opinion, which I shall clarify somewhat later:
66:12 Բայց զօրն Իսմայէլեան իբրեւ իմացեալ ծանեան, թէ գաղտնի նետից նոցա ձգումն ոչ եղեւ զանխուլ առաջի իմ եւ թագուցեալ խաղբք նոցա ոչ ծածկեցան եւ խոյս եւս տալն իմ յայտնի եղեւ նոցա, այնուհետեւ զետղ առեալ դադարէին թերեւս, եւ զօր բազում գումարտակ արարեալ, զի պատրաստագոյնս զինքեանս կալ կազմեսցեն. եւ այնպէս վառեալք զթոյնս իժանման չարութեանն ի հաւատացեալս Քրիստոսի թափեսցեն:	66:12 But when the Ishmaelite forces realized the firing of their secret darts had not remained unknown to me, and their clandestine snares had been uncovered, and when they found out that I had escaped, they stopped to pitch a camp, and having gathered numerous forces, made preparations in order to be ready, and thus outraged pour the poison of their serpentine wickedness on the faithful of Christ:
66:13 Իսկ բնակիչք Բիւրականու՝ ծանուցեալք զանբժշկելի միտս հեթանոսացն եւ զզրահեղեղ ուղխիցն զսաստկութիւնն որ գալոցն է, եւ թէ ոչ գոյ ճար ճողոպրել փախստեամբ սակս բազում կանանց եւ մատաղ մանկտւոյ՝ այլ եւ ծերոց եւս անաւագից, որոց անկարելի էր եւ անյարմար եւ տեղի փախստեան եւս կորուսեալ. ապա ըստ գրեցելումն՝ խոյս տուեալ գնացին ի շտեմարանս իւրաքանչիւր նոքա եւ փակեցին զդրունս առաջի իւրեանց:	66:13 But when the inhabitants of Biwrakan were made aware of the irremediable intent of the heathen, and the impetuosity of the vehement floods of the torrents which were about to come, and realized that there was no means of escape because of the great numbers of women, young children, as well as enfeebled old men, who could not and were not fit to take flight, with no place to turn to, they took shelter in their cellars in accordance with what had been written, and shut their gates behind them:
66:14 եւ խուսափեալք փախուցեալք թաքուցան ընդ պատուարաւ պարսպի իւրեանց ի բքոյ ամբարշտութեանն՝ ապաստան եղեալք յօգնականութիւն ամենազօրին Աստուծոյ:	66:14 Avoiding the enemy and escaping from him, they hid themselves behind the shield of their bastions away from the impious tribulation, and put their hope in the succor of God Almighty:
66:15 Էին ոմանք եւ յելելոցն յամրոց անդր զօրականք, որք իշխանաց աշխարհակալիս էին զինուորեալք. քանզի իբրեւ լուան զչարաշշուկ զչարիմաց զխորհուրդս Իսմայէլականացն՝ դիմեալք ուստեք ուստեք մտանէին յամրոց անդր՝ թիկունս տալ հաւատացելոցն մինչ ի կէտ մրցման հանդիսի մահու:	66:15 Among those who had entered the fortress were certain soldiers who were in the service of the princes of this world. As soon as they had heard whispers concerning the wicked intentions of the Ishmaelites, they came to the fortress from various places in order to lend assistance to the faithful, to the very end of the deadly contest:
66:16 Այսպէս առ հասարակ նոցա ասացեալ այր ցընկեր իւր. «Մինչ ցայս վայր՝ ասէին, զօրավարաց մերոց հանդիսացաք հաճոյանալ ի կեանս կենցաղօգուտս. իսկ այժմ իբրեւ զբարւոք զինաւորս վշտակիցք լիցուք Քրիստոսի եւ հաւատացեալ ժողովրդեան նորա»: Եւ այսպէս զմահ ընդ կեանս խառնեալք՝ զբարւոք պատերազմին զընթացսն ըղձային լնուլ:	66:16 As a general rule, one soldier would address a comrade in the following manner: “Until now we tried to please our generals by devoting our lives to the welfare of the public, but now as good soldiers let us share the passion of Christ and His faithful.” Having thus defied death, they wished to complete the course of the righteous war:
66:17 Իսկ ապա զօրքն Իսմայէլեան՝ ըստ օրինի բքոյ իմն շփոթեալ փոթորկեալ եկին հասին ի դուռն ամրոցկանն անհնարին անօրէն դղրդմամբ եւ հեթանոսական անարգել մոլութեամբ: Եւ ապա ասպարափակ լեալ շուրջանակի լէգէոն հետեւակ զօրուն, եւ թիկնապահ նոցա լեալ հեծելազօր վառելոյ գնդին ի մէջ անցելոյ՝ այնուհետեւ շահատակէին գաղտնաբար ի վերայ յարձակեալք:	66:17 Subsequently, like an impetuous tempest the Ishmaelite forces reached the gates of the fortress with an impious and terrible uproar and unrestrained heathen vehemence. Thereupon, shielding the legion of their infantrymen on all sides, and guarding their rear with the armed cavalry that had come to join them, they attacked like beasts:
66:18 Զայսպիսի մահառիթ ոճիրս իբրեւ տեսանէին մարդիկք ամրոցին՝ ի բռնութենէ իմն հարկեալք լինէին այր առ այր եւ մարդ առ մարդ կուտակիլ ելանել զեղուլ ի գլուխս պարսպացն. եւ այն օր սակաւ ինչ ընդ կոյսս կոյսս հարեալք ընդ միմեանս՝ մինչեւ գիշերն մերձեցաւ եւ տիւն մերժեցաւ:	66:18 When the people of the fortress saw them turn to such deathly acts, they were seized by insanity. One after the other they ascended and crammed the tops of the bastions. On that day the two sides had scarcely met one another, when the night set in and the day came to its end:
66:19 Իսկ ի միւսում առաւօտուն պահու մինչդեռ էր աղջամուղջ, առ հասարակ մարդիկ ամրոցին ի դուռն քաւարանին սրբոյ մերձ եկեալք՝ հայցէին ի սրբոյ եպիսկոպոսէն տալ նոցա զմեղսաքաւիչ մարմինն եւ զարիւն Տեառն:	66:19 On the following morning, when it was still dark, all the people of the fortress approached the gates of the holy Church, and asked the blessed bishop to give them of the body and blood of the Lord that might atone for their sins:
66:20 Իսկ նա հրեշտակական շրթանցն շարժմամբ եւ նազելի բարբառով առաւել քան զմեր բանս վարդապետէր նոցա, յորոց աշակերտեալն էր զճշմարտութիւնն, եւ միանգամայն իսկ զվիճակաւոր կղերիկոսն հանդերձ զինուորաւն գնդիւ եւ այլ եւս աշխարհակոյտ մարդկաւն յարդարէր ի խորհրդածութեան պաշտօնն ամբառնալ զմիտս իւրեանց առանց ամենայն վնասուց, եւ խնդրել զհաստատութիւն հաւատոցն որ ի Քրիստոս. զի մի՛ դրդուիցին սիրտք ձեր ի միամտութենէն որ ի Քրիստոս յաղագս պատերազմիդ, որ նեղէ զմեզ:	66:20 At this the latter moved his angelic lips and with gentle words instructed them on matters beyond our teachings—subjects into the truth of which he had penetrated. He entreated the clerics together with the detachment of soldiers and multitudes of men to lift up their hearts in meditation without any grievances, and to beg for the confirmation of their faith in Christ, “lest your hearts be shaken from their devotion to Christ due to the war which is distressing us:
66:21 եւ մի՛ կացուցանիջիք՝ ասէ, զոտս ձեր յանցաւորիս կառուցմամբ իբրեւ յաւիտենականի, եւ ապա տէր իսկ յայց ելեալ ձեզ իւրով մարմնովն եւ արեամբ, զոր ընդունելոց էք զմեղացն զկարծս դատապարտեսցէ վասն մարմնոյ իւրոյ, որ է եկեղեցի՝ որ էք դուք:	66:21 Do not endeavor to implant your feet in this temporary life, as if it were eternal. Subsequently, the Lord himself will come to you in his flesh and blood, which you are about to receive, and condemn the sinful designs against His Body, His Church, which is you:
66:22 եւ տացէ ձեզ զգաստութիւն յաղթել աշխարհակալիս խաւարի այսու չարութեան, որ շուրջ զմեօք կան մածեալ: Զի մի՛ ապականեսցեն զգեստն լուսոյ, որով Քրիստոսիւն զգեստաւորեցայք ի մերկութենէ նախահօրն. եւ մի՛ յափշտակեսցեն յանձանց ձերոց զքրիստոսադրոշմ զկնիք աւազանին սրբոյ:	66:22 He will give you fortitude to vanquish the wicked darkness which encircles this world, and which has become thick around us. Let them (the enemy) not befoul the robe of light with which you clad yourselves in Christ (covering yourselves) from the nudity of your forefather, and let them not snatch away from you the Christ-confirmed seal of the holy fount:
66:23 Եւ այսպէս իբրեւ հրով զմիտս նոցա վառեալ՝ զամենեցուն լեզուս շարժէր յօրհնութիւնս ամենեցունցն Աստուծոյ, պնդակազմ զնա առնելով ի մշտնջենաւոր աղօթսն:	66:23 Thus he ignited their minds as if with fire, and urged all of them to raise their voices in praise of the God of all, and exhorted them not to cease praying continuously:
66:24 Եւ ապա մատուցեալ զսարսափելի զպատարագն զառ ի Քրիստոս, եւ զխորհուրդն փրկական մարդկան բաշխէր առ հասարակ արանց եւ կանանց, ծերոց եւ տղայոց եւ ամենայն չափու հասակի խորհրդական աւանդութեամբ ըստ սակի յետին թոշակի:	66:24 Subsequently, having offered the awesome sacrifice to Christ, he apportioned the salutary mystery among both men and women, old and young, and all of all ages, in accordance with the sacramental tradition of the last rites:
66:25 Իսկ բոմբիւն աղաղակի եւ մարտ ամբոխի Իսմայէլեան զօրուն եւս քան զեւս սաստկանայր, եւ հնչմունք եւ կայթմունք եւ կաքաւք զինուց նոցա եւ վահանաց հնչեցուցանէին զերեսս երկրին ըստ գիւտոյ բնակչացն Նակովոսն գաւառի:	66:25 But the shouts and battle cries of the Ishmaelite forces became more intense. The clamor, din and clash of their armor and shields resounded throughout the land like the artifice of the inhabitants of the district of Nakovos:
66:26 Ապա եւ մարդիկք եւս ամրոցին բագձաձեալ շրջապատ ի գլուխս պարսպացն եւ ակնակառոյց առ Աստուած լեալք, զի օգնեսցէ նոցա ի պատերազմի նեղչացն, եւ մի՛ դրդուեսցին ի դիւախրոխտ մոլորութենէ հեթանոսացն:	66:26 Thereat, the people of the fortress who had crowded on top of the bastions turned their eyes to God in the hope that he might come to their succor to ward off the afflictions of war for them, so that they might not be affected by the satanical aberration of the heathen:
66:27 Եւ այնպէս ապա մարտ ի վերուստ ի վայր եդեալ՝ բազում արեան ճապաղիս ի թշնամեացն հեղուին եւ զբազումս թաւալգլոր խաղացուցանէին:	66:27 From above they gave battle to the enemy below, and shed much blood by striking many headlong to the ground:
66:28 Իսկ եպիսկոպոսն սուրբ հանդերձ այլ եւս կղերիկոսօք հանապազօր կանխէր յաղօթս եւ ի խնդրուածս. զի՛ արիւնըռուշտ եւ անգառագեղ գազանացն մի՛ եղիցի վարատեալ օձտել զգաստութիւն հօտի Տեառն, զոր եւ ընտրեաց իսկ իւր Տէր ի ժառանգութիւն եւ ի ժողովուրդ սեպհական, մարմին իւր եւ անդամ անուանելով:	66:28 But the blessed bishop together with the rest of the clerics occupied himself with daily prayers and supplications, so that the bloody and wild beasts might not contaminate the integrity of the Lord’s flock, which the Lord Himself chose as his own inheritance and people, and called it His Body and His Part:
66:29 Այլ եւ խրախոյս եւս քաջալերութեան ամենայն իրօք մարդկանն մատուցանէր, մի՛ կապիլ ի տոռունս մեղաց որ ըստ մարմնոյ եւ մի՛ մղիլ ի վախից յառժամանակեայ մահուանէս. այլ զհոգւոյն մաքրել զգաստութիւն եւ հայել յելս գնացից իւրեանց եւ չարչարակից Քրիստոսի լինել եւ նմանող հաւատոցն որ առ Աստուած:	66:29 He also exhorted the people in every way, “Not to be bound with fetters of sin because of their physical needs, and not be moved by the fear of temporary death, but to cleanse their souls and consider the outcome of their lives; to suffer with Christ His passion and imitate His faith in God:
66:30 Նա եւ սարկաւագն եւս Թէոդորոս, որ վերակացու շինուածոյ եկեղեցւոյն էր եւ մարզիչ մարդկանն՝ ոչ սակաւ ինչ թելադրութիւն նոցա ընծայէր ասելովն. «Հիւանդացեալքն, ասէ՝ ի մարդկանէ թէեւ ի մահ աշխատիցին, սակայն առողջութեանն յուսով թեթեւանան:	66:30 Also the deacon T’eodoros, the overseer of the edifice and instructor of men, offered them much advice in the following manner, “Although people stricken with a fatal ailment suffer until death, yet, they are relieved by the hope of recovery:
66:31 Արդ՝ մի՛ աճապարեսցէ այս վտանգ հիւանդութեան որ զմեօքս է՝ տարապարտ մեռուցանել զձեզ մարմնով. այլ հոգւով զօրանալ եւ ճեպիլ ի մարտն, որ ըստ օրինին Քրիստոսի է, զի ընկալջիք զբրաբիոնն յուսով կենացն յաւիտենից:	66:31 Now, do not let the peril of this ailment, which has afflicted us, hasten to inflict on you vain physical death, but let yourselves become stout in spirit and join the battle on behalf of the Christian faith, so that you may receive the laurel holding the hope of eternal life:
66:32 Արդ՝ այսպիսի խրատու բարւոյ առ հասարակ նոքա զանձինս տուեալ՝ այնուհետեւ ոչ միով իւիք հեշտութեան անձանց շնորհէին, որ ըստ մարմնոյն են ճահաւորութիւնք. այլ զբարւոք պատերազմն պատերազմէին ի վերայ հօտին Քրիստոսի եւ զաւակաց իւրոց հոգեհրաշ ճգնութեամբ՝ վառեալ զինու զօրութեամբ Հոգւոյն Տեառն իւրեանց:	66:32 They resorted to such sound advice and no longer did they indulge in the physical comforts of life in any way whatsoever. On the contrary, armed with the mighty Spirit of their Lord, they fought with miraculous exertion and goodly war on behalf of their children and the flock of Christ:
66:33 Իսկ թշնամիքն, որ ի խաւարի եւ ի մութ վրիժուց հատուցման զմիտս թաթաւեալ էին, թէպէտ եւ աւուրս եօթն մի ստէպ ստէպ զմարտ հինին ի վերայ հեղուին եւ ոչ կարէին ստնանել ամրոցին:	66:33 Although the enemy, whose mind was plunged into the dark and dismal intent of exacting vengeance, had made frequent assaults for a period of seven days, they could not bring any harm to the fortress:
66:34 ապա ոմն ի լէգէոն զօրացն ամրոցին ի բաց եդեալ զկերպ կենածին յուսոյն եւ զողորմութիւն եւ հաւատս ուրացեալ՝ վաղվաղակի տայ զամրոցն ի ձեռս ժպիրհ եւ անօրէն Հագարացեացն:	66:34 Then, one of the numerous soldiers in the fortress gave up the way of life-bearing Hope, and having renounced mercy as well as faith, immediately betrayed the fortress into the hands of the audacious and impious Hagaritres:
66:35 Իսկ նոցա յաւէտ իմն խրախ լեալ եւ խնճոյս մտաց իւրեանց մատուցեալ՝ վաղվաղակի գռոհ տային եւ սանդղօք ոմամբք վերելակեալ հեղուին յամրոցն:	66:35 Greatly pleased at this, and rejoicing in their hearts, the latter immediately made an assault, and climbing over (the walls of the fortress) on ladders, stormed the fortress:
66:36 Ապա զթագուցեալ հաղբսն յայտ ածեալ՝ գազանաբար ընդդէմ բախէին մարդկան զխորհուրդսն չարութեան, եւ անընտանի չարախտավար մտօք սկսանէին զամենեսեան անողորմ սրոյն տալ ճարակ. եւ հեղումն տարապարտ արեան նոցա բղխեալ յորդեալ ոռոգանէր զառստորեւն ամենայն. եւ դիակունք անկելոց շեղջակուտեալք ի վերայ միմեանց անկեալ դնէին:	66:36 Subsequently, they revealed their hidden plots, and in a barbaric manner enforced their wicked plans on the people. In a mad frenzy of wickedness they made all of them prey to the merciless sword. The vain shedding of their blood flooded all the land below (the fortress), and the corpses of the dead were piled one on top of the other:
66:37 Իսկ եպիսկոպոսն սուրբ հանդերձ այլ եւս ժառանգաւորօք եկեղեցւոյն ամենագիշեր տքնութեամբ եւ բազմատարած արտասուօք եւ պաղատանօք աղօթս առ Աստուած մատուցանէին՝ ոչ ի բացէ առնել ի նոցանէ զայցելութիւն իւր: Եւ այսպէս վայելչացեալ եւ գերազանցեալ է յամենայնի սրբոցն նմանութիւն:	66:37 In the meantime, the blessed bishop, as well as the other clerics of the church offered prayers to God in daily vigils with extended arms, tears and implorations, so that He might not deprive them of His visitation. Thus, the imitation (on their part) of the saints was resplendent and exalted in every respect:
66:38 Իսկ անօրէն դահճացն եկեալ գտեալ զնոսա յաղօթս ի քաւարանումն սրբում՝ ահս պակուցանողս զնոքօք ջանային արկանել սուսերացն շողացմամբ եւ վահանացն թնդմամբ եւ ատամանցն կրճտելով եւ երեսաց ատրագոյն շառագունութեամբ. այլ նոքա ոչ ինչ զարհուրեցան եւ ոչ երկեան սիրտք նոցա յարհաւրանաց անտի մոլեգնելոցն, զի այցելութիւն Տեառն էր շուրջ զնոքօք եւ պահէր զնոսա:	66:38 But when the impious executioners arrived, and found them engaged in prayer in the holy church, they tried to terrorize them by brandishing their swords, pounding upon their shields, gnashing their teeth, and by their fiery red complexions. Yet, they were not terrified at all, nor were their hearts weakened by the fear of the foe’s rage, for they were shielded by the Lord, Who protected them:
66:39 Ապա արտաքոյ զնոսա միանգամայն ի քաւարանէն հանեալ՝ մերկացուցին ի նոցանէ զզգեստիկն, ի մահ զնոսա վարակեալ. եւ ի մառախղապատ ստուերաց խաւարի զաչս սրտից իւրեանց խցեալ՝ դիմեցին ի վերայ նոցա: Եւ նախ զեպիսկոպոսն սուրբ վաղակաւորօքն կարթակոտոր առնէին՝ իբրեւ տապարօք շեշտակի շերտեալ զծառ. եւ զկնի ապա հատեալ եւս սուսերաւ զգլուխ նորա:	66:39 Subsequently, (the Arabs) drove them out of the church all at once, and having divested them of their scanty robes, condemned them to death. Because of the opaque shades of darkness they sealed the eyes of their hearts and turned upon them. At first, they cut with their swords the sinews of the blessed bishop, just as one would chop down a tree with the sharp strokes of an axe. Then, they severed his head (from his body) with a sword:
66:40 Իսկ զքահանայս սուրբս եւ զկուսակրօն միանձունսն եւ զսաղմոսերգուս՝ իբրեւ զոչխար ի սպանդ վարեալ ի զենումն նուիրական անուշահոտ պատարագաց Քրիստոսի փողոտէին, հատեալ եւս զիւրաքանչիւրոց նոցա զգլուխս:	66:40 They carried away the blessed priests, the celibate monks, and the psalmodists to their death as if they were sheep, and immolated them like the votive and fragrant sacrifice of Christ. The latter also were beheaded:
66:41 Եւ այսպէս առ հասարակ սոքա իբրեւ զսպառազէնս զրահից՝ զհաւատս ճշմարտութեան զգեցեալ զփառացն եւ զլուսոյ պաճուճանս զգեստաւորիլ արժանի գտան եւ անթառամ պսակօքն պայծառանալ:	66:41 Thus, all of them, seemingly clad in full armor, shielded themselves with the true faith, and became worthy of clothing themselves in the ornamentation of the light, and of the glory of the unfading crown:
66:42 Բայց սարկաւագն Թէոդորոս ոչ էր ընդ նոսա ի ժամ կատարման նոցա, զի նախ քան զայն ի թշնամեացն նետաձգութեանց վիրաւորեալ անկեալ դնէր:	66:42 But the deacon T’eodoros was not among them at the time of their execution, for prior to that he had been wounded by the arrows of the enemy:
66:43 Իսկ չար դահիճքն խնդրէին եւ զնորայն եւս հատանել զգլուխն. այլ նա ոչ ինչ կրէր զվիշտսն եւ ոչ եւս նեղասրտութեամբ փղձկէր ըստ մանկական տիոց՝ քան թէ ախորժ յօժարութեամբ զպարանոցն կարկառէր:	66:43 The wicked executioners also sought to behead him, yet, he was in no way afflicted with grief, nor as a result of his youth did he break into tears in distress, but rather willingly and compliantly offered his neck:
66:44 եւ այսպէս հատեալ զգլուխ նորա՝ զմահ իւր եդ կնիք հաւատարիմ ճշմարտութեան հաւատոց իւրոց, եւ վերագրեցաւ յորդիս Աստուծոյ:	66:44 Thus, they beheaded him. He set the seal of death on his devotion to the true faith, and was reckoned among the children of God:
66:45 Իսկ զայլ եւս մարդիկ ամրոցին խոնարհ արարեալ ի տեղի չարչարանաց՝ եւ ածեալ իբրեւ զոչխարս ի սպանդ Իսմայէլեան երկաթոյն, որ ոչն եւս առնու յագուրդ՝ տային կերակուր. եւ հատեալ զգլուխս բնաւից նոցա, զի առեալ տարցեն ոստիկանին եւ պարծանս քաջութեան նոքօք ինքեանց ստասցին:	66:45 They drove the rest of the people in the fortress to the place of torments, and pushing them forward like sheep, made them prey to the insatiable Ishmaelite sword. They beheaded all of them in order to take the heads with them to the ostikan, and thereby receive praise for their bravery:
66:46 Որք այսպէս եւ նոքա առ հասարակ ի ժամ կատարմանն ասէին. «Տէ՛ր Աստուած ամենակալ ամենագութ ամենախնամ, գոհանամք զքէն, որ ետուր համբերութիւն ժուժկալութեան ի պատերազմիս. զի մեք զքեզ ոչ մոռացաք եւ ոչ ստեցաք ուխտի քում եւ ոչ դարձաք յետս սրտիւք մերովք, եւ արժանի արարեր զմեզ հասանիլ ի մասն վիճակի սրբոցն ի լոյս:	66:46 At the time of their execution (those that were beheaded) uttered the following words: “Almighty God Our Lord, Who art All-merciful, and All-caring, we thank Thee for giving us patience to suffer (the hardships) in this trial. For we did not forget Thee, nor did we forsake Thine covenant, or betray Thee in our hearts. Thou hast made us worthy of attaining the Light, Which is the lot of the saints:
66:47 Արդ՝ ընկալ զմիաբանութիւնս մեր ի խաղաղութիւն. եւ շահեա դու զորդիս սպանելոց քոց»: Եւ այսպէս բարերարութեան բարեաց ի բարերարէն արժանի գտան: Էին ոմանք եւ հեթանոսք ի բնակչաց տեղւոյն հողագործ մշակութեան պարապեալ՝ եւ հարկս մեզ հարկէին:	66:47 Now, accept our congregation in peace, and save the children of those who were killed for Thee.” Thus they became worthy of the beneficence of the Benefactor. Among the inhabitants of that place there were also certain heathens who were occupied with the cultivation of the soil, and paid taxes to us:
66:48 Եւ իբրեւ այս եղեւ՝ նոքա ի մի վայր ժողովեալ՝ ձայնս առ թշնամիսն արձակէին յիւրեանց լեզուն, «Թէ մեք ձեզ նմանեալ ի ժողովրդենէ Մահմետի առաքելոյ եմք». եւ այնպէս ի լսել դահճացն ամենեւիմբ ի բաց ի նոցանէն քերեցին զսուրս իւրեանց. զի ոչ եւ մի ոք ի նոցանէ ոչ վրիպէր:	66:48 At the outset of the above happenings, they all gathered in one place, and called on to the enemy in their own tongue: “like you, we are of the fold of the prophet Muhammad.” When the executioners heard this, they turned their swords away from them, so that not one of them was lost:
66:49 Եւ սոյն այս հեթանոսք խանդաղատանօք աղաչէին զմի մի ի հաւատացելոցն երթալ խառնիլ ի նոսա եւ ապրիլ յանհնարին մահուն երկիւղէ: Բայց նոքա բացէ ի բաց գնացեալ ասէին. «Մեր կեանքն Քրիստոս է եւ մեռանելն շահ»: Եւ այսպէս համաշունչ սուրն ծարաւի ոչ կարաց երկմտեցուցանել եւ ոչ զմի ոք ի սիրոյն Քրիստոսի:	66:49 These same heathens, out of compassion, urged the faithful one by one to come and mingle with them in order to be saved from the horrors of a fearful death. However, the latter walked away, saying, “Christ is our life, and death is to our advantage.” Thus the deathbreathing thirsty sword could not make even one person waver in his love of Christ:
66:50 Եւ այսպէս ի միում աւուր ի միում ժամու առ հասարակ ամենեքեան նոքա զենմունք կատարեալք ընծայեցան Քրիստոսի ի հոտ անուշից՝ սուրբ եպիսկոպոսն Սահակ, որ զանուն պտղոյ քաղցրութեան իւրոյ յաշխարհի թողեալ՝ արտախուրակեցաւ քրիստոսեան պսակաւն, եւ սուրբ քահանայքն որք ընդ նմին հանդիսացան՝ Մովսէսի կուսանաց կարգէ, եւ միւս Մովսէս յամուսնացելոց, եւ եղբարք ամուսնացելոյն Մովսեսի՝ քահանայք Դաւիթի կրօնաւորական կարգէ եւ Սարգիս յաշխարհական:	66:50 On the same day, and at the same time they were all presented to Christ as a perfect sacrifice in sweet savor, namely, the blessed bishop Sahak, who left behind the sweet memory of a fruitful life, and was honored with the crown of Christ, and the blessed priests martyred together with the latter, Movses of the celibate order, and the other Movses of the order of the married priests, as well as the brothers of the latter, who were also priests, Dawit’ of the ascetic order and Sargis of the secular order:
66:51 իսկ Սահակ, որ ի տղայական հասակէ աչացու գոլով եւ կատարեալ գիտութեամբ եւ ամենայն առաքինական երկօք էր պայծառացեալ՝ եւ սա իբրեւ զոչխար ի զենումն ածեալ, անմատոյց եւ անմահական լուսովն լուսաւորեցաւ:	66:51 But Sahak, who was blind from the time of his childhood, very knowledgeable and renowned for his virtuous deeds, was taken to be immolated like a sheep and was illuminated with the unapproachable and immortal light:
66:52 Սապէս եւ երանելի այրն Աստուծոյ Սողոմոն, որ ի Սագաստան աշխարհէ եկեալ բնակէր առ մեզ խստամբեր վարուք եւ առաքինահրաշ կարգօք քաղաքավարէր ի մարմնի իբրեւ զանմարմին եւ զնա ի նմին ժամու գլխատեալ՝ աստուածապայծառ եւ անճառելի լուսերանգ պսակաւն պսակեցաւ: Յետ ամենեցուն սոցա եւ սարկաւագն Թէոդորոս, զորմէ կանխաւ ասացաք, որ ի թիւ սրբոցն վերագրեցաւ համբերութեամբ բազմաւ. ընդ ամենեսին՝ սոքա ութ թուով:	66:52 In like manner they also beheaded the blessed man of God Soghomon, who was from the land of Sagastan, and who had led a life of rigid austerity among us; in a miraculous manner he lived in flesh like an incorporeal being, and received the ineffable and luminous crown. Finally, with the deacon T’eodoros, about whom we spoke in advance, and who was reckoned among the saints for his great patience, they were all together eight people:
66:53 Իսկ այլ բազմութիւն արանց, որ յայնմ աւուր սպանան ի զինուորական կարգէ եւ յաշխարհական, աւելի քան զերկու հարիւր ոգիս, որոց անուանք նոցա գրեալ են ի դպրութեան կենաց: Եւ գրեթէ ոչ ոք ապրեցաւ յարանց տեղւոյն այնորիկ, բայց ի սակաւուց ոմանց, որ նախ քան զհնձումնն սրոյն ելեալ գնացեալ էին ի գործս վաստակոց ձեռաց իւրեանց:	66:53 The number of the remaining multitude, both men of military and lay order killed on that day was over two hundred. Their names are inscribed in the Register of Life. Almost no one survived, except for a few who had departed from there prior to the harvest of the sword in order to tend to their work:
66:54 Իսկ յեկեղեցւոյ մանկանց սարկաւագ մի՝ Գէորգ անուն, ապրեցաւ յանհնարին մահուն երկիւղէ, զի վայելչացեալ այրն ճանանչիւր ի ժառանգաւորս եկեղեցւոյն. եւ վասն այնորիկ ոչ արկին զնա ի բովս եռանդեան չարութեանն, զի թերեւս առցեն ինչ ի նմանէ ըստ բարուց տզրկի առ ի ծծել զարիւն նորա:	66:54 Of the clergy of the church (only) a deacon by the name of Georg escaped the unbearable horror of death, for he was conspicuous among the clerics of the church. For this reason, they did not cast him into the furnace of their effervescent wickedness, so that perchance they might acquire something from him and like leeches suck his blood:
66:55 Իսկ նա ոչ կացեալ հակառակ չարին՝ գոյիւ չափ զկեանս իւր ի նոսա թողեալ, ինքն չուէ գնայ առ մեզ. եւ սա իսկ զհետեւանս բանի զրուցացս այսոցիկ մեզ բացատրէ մի ըստ միոջէ: Այս ամենայն եղեւ յերեքհարիւրերորդի երեսներորդի երկրորդի թուականութեանն Թորգոմեան եւ յԱհկի ամսոյ՝ որ օր տասն էր:	66:55 He did not withstand the evil, and leaving behind everything that he possessed, set out to come to us. It was he who narrated to us one by one the details of the above account. All of these events took place in the [372nd] year of the Armenian era, on the tenth day of the month of Ahekan:
66:56 Իսկ չարալլուկ Իսմայէլեանն զօր զկապուտ կողոպուտ սպանելոցն եւ զառ եւ զաւար եւ զպաճարս անասնոց բազմաց ի մի վայր ժողովեալ ջոլիրս տուեալ, այլ եւ զտղայս սպանելոցն եւ զկանայս գերի առեալ, եւ զպատուական գլուխս կոտորելոցն ի գրաստս բարձեալ՝ խրախոյս տային խաւարային դնդնչմամբ եւ լկտի երգօք եւ պարուք:	66:56 The wicked Ishmaelite forces gathered in one place all the spoils taken from the dead, and the loot as well as the fodder for the numerous animals. They took captive the children and wives of those that had been killed, and having mounted the venerable heads of the massacred men on beasts of burden, made merry raising a hellish clamor and singing lewd songs and dancing:
66:57 եւ այսպէս առ հասարակ զամենայն ինչ զորս եւ ըմբռնէին՝ առեալ չուեալ գնային: Անդ էր տեսանել զձայն աղաղակի եւ ողբք անհանդուրժելի եւ արտօսրաթոր կականումն եւ սաստիկ պաղատանք կանանց եւ տղայոց բազմաց, եւ սարսափելի սասանումն հարուածելոցն տոչորէր զսիրտս ամենայն լսողացն եւ ի դառն արտօսր զարթուցանէր:	66:57 In this way they took everything that came into their grasp, and continued their march. At that time one could hear there the cries, unbearable laments, tearful moaning and the bitter imploration of the multitude of women and children. The horrible agony of the afflicted withered the hearts of all those that heard them, and caused them to break into bitter tears:
66:58 Իսկ նոցա ըստ բազում ցաւոց սրտից իւրեանց ոչ այլ ինչ բերիւր ի մխիթարութիւն քան թէ հարց եւ եղբարց, արանց եւ որդւոց նոցա տարապարտ արեանցն հեղումն, որք Քրիստոսի ընծայեցան նուէրք:	66:58 In view of the many woes in their hearts, they had no other consolation than the fact that their fathers’, brothers’, husbands’, and children’s blood, shed in vain, was offerd to Christ as a gift:
66:59 Եւ այսպիսի յուսով զօրացեալք եւ ձեռս ի վեր համբարձեալք խնդրեցին ի Տեառնէ ապրեցուցանել զնոսա յանօրէն գերչացն անարգել պղծութեանց, ասելով այսպէս. «Մի՛ եկեսցէ ի վերայ մեր ոտք ամբարտաւանից՝ եւ ձեռք մեղաւորաց մի՛ դողացուսցեն զմեզ»: Ունէին եւս ընդ գերելոցն զօրն Իսմայէլեան արս երկուս բեռնակիրս առաջի իւրեանց՝ մի ի զինուորական կարգէ, միւսն յաշխարհական. որոց անուանք երկաքանչիւրոց նոցա համանուանաբար միմեանց Կիւրակոս ճանաչիւր:	66:59 Emboldened by such hope, they lifted their hands and begged the Lord to save them from the unrestrained ravages of the impious conquerors, captors, and spoke in this manner: “Let not the feet of the arrogant come against us, and let not the hands of sinners move us.” Along with the captives the Ishmaelite forces also had at their disposal two men who were porters, one was of military rank, whereas the other was a layman, and both of them had the same name, Kiwrakos:
66:60 Իբրեւ յանդիման եղեն ոստիկանին պղծոյ եւ առաջի մատուցին եւ զպատուական գլուխսն ընտրելոցն Աստուծոյ եւ զկապուտ աւարին, յաւէտ իմն զուարթացեալ զուարճանայր. իսկ եւ իսկ հրամայէ զգերեալսն առ հասարակ լուծանել թողուլ ի բաց ուր եւ կամիցին երթալ. զի խնդրուածք սրբոց սպանելոցն յիշատակեցան առաջի Աստուծոյ եւ այցելութիւն Նորա փրկագործել ետ զնոսա ի գթութիւնս առաջի ամենայն գերչաց նոցա:	66:60 When they confronted the impious ostikan, and brought forth the captives, the venerable scalps of the chosen of God, and the spoils, he was greatly pleased and rejoiced at these. Then he immediately gave orders to dismiss all the captives, and let them go wherever they wanted, for the prayers of the blessed who had been killed were remembered before God, and His Providence had them mercifully redeemed in the presence of their captors:
66:61 Իսկ սակաւք ինչ իբրեւ ոգիք տասն, որք թագուցան ի թշնամեացն անտի տղայք հասակաւ, - զոր սուղ ինչ յետոյ ստացայ ես զնոսա ի գինս արծաթոյ - ազատեալք այսպէս յանկանոն կրօնից նոցա:	66:61 But a few people, still young, about ten in number, were kept by the enemy. A short time later I ransomed them at the price of silver, and thus rescued them from their aberrant faith:
66:62 Իսկ ի միւսում աւուր անդ զերկուս արսն համանուանս, զոր զկնի գերելոցն բեռնակիրս ինքեանց ածեալ էին՝ հրամայէ զնոսա առաջի դատապարտ դատաւորաց կացուցանել. զի կամ պաշտեսցեն զանօրէն օրէնս նոցա եւ կամ սրով վատնեսցին:	66:62 On the following day, the ostikan ordered the two namesakes, whom they had brought along with the captives as their porters, to be taken before the tribunal (and given the option of) either worshipping their impious faith, or perishing by the sword:
66:63 Իսկ իբրեւ ածան եւ հարցան ի դատաւորաց անտի՝ նոքա զուարթագին աչօք ճառագայթ աւետեալք, եւ ի վեր ելս ի սրտի դնելով ասէին. «Ոչ օրէն է մեզ քրիստոնէիցս ուրանալ զՔրիստոսի աստուածպաշտութիւն եւ դառնալ յանաստուած աստուածածանօթութիւնն Մահմետի. եւ մեք վասն անուանն Քրիստոսի պատրաստ եմք ի մեռանել եւ ոչ կեալ խղճիւ:	66:63 When the latter were brought before the judges, and questioned, they answered with a gleam of joy in their eyes, and determination in their hearts to go to heaven: “It is not lawful for us Christians to forsake the divine worship of Christ, and convert to the ungodly religion of Muhammad. We are ready to die in the name of Christ, and do not desire to live with a guilty conscience:
66:64 Իսկ իբրեւ ծանեան զանհրապոյր միտս նոցա՝ այնուհետեւ հանեալ զիւրաքանչիւրս զնոսա ի թէատրոն անդր՝ ճարակ անողորմ սրոյ տային: Եւ այսպէս ի բովս հրաբորբոքս կամաւոր մահու փորձեալք եւ զտեալք եւ քննեալք՝ որպէս եւ քննի արծաթ, բարձրացան ի բարձունս բարձրութեան երկնից ընդ հրեշտակս դասակցելով՝ առեալք զպսակն լուսոյ եւ կենաց յանձինս իւրեանց: Եղեւ կատարումն սրբոցս այսոցիկ յամսեանն Ահկի՝ որ օր եօթնեւտասն էր:	66:64 Having realized that the porters’ minds were set, they conducted both of them to the arena, and made them prey to the merciless sword. Thus, willingly tried, purified, and tested like silver in the flaming furnace of death, they rose to the apex of heaven, where they joined the orders of the angels, and received the crown of light and life. The execution of these blessed men fell on the seventeenth day of the month of Ahekan:
66:65 Բայց զզինուորսն զայնոսիկ, որք մատնեցին զամրոցն ի ձեռս հեթանոսաց՝ զնոսա եւս առեալ ընդ ինքեանս զկնի գերելոցն՝ տարան առ ոստիկանն. զի զդարձ փոխարինի երախտեացն զոր ցուցինն՝ հատուսցէ նոցա, այլ եւ զդահեկանացն եւս տարեւորս բաշխեսցէ տացէ նոցա:	66:65 Along with the captives they also had brought with them the soldiers who had betrayed the fortress into the hands of the heathen. They took the latter to the ostikan so that he might repay them for their favor, and relieve them of their annual taxes:
66:66 Եւ իբրեւ յանդիման ոստիկանին եղեն եւ ակն ունէին փոխարինի վարձուցն հատուցման, նա իսկոյն իսկ հրամայէ սրով սատակել զնոսա: Եւ այնպէս ըստ արժանի իւրեանց կոշկոճամահ լեալ՝ հատաւ յոյս կենաց նոցա. եւ առ նոսա լցաւ իմաստնոյն պուետիկոսի բան հաւատարիմ, եթէ «Յոյսք առ կենդանեօքս՝ անյոյս մեռանին:	66:66 Meeting the ostikan they expected to receive rewards in recompensation for their services, but he immediately ordered them put to the sword. Thus, in accordance with what they deserved they died in agony, and all hope for life was lost to them. The trustworthy words of the wise poet, that “while there is life there is hope,” come to their fulfillment with them: