25:0 Յաղագս հարուածոց կոտորածոց ազգիս Հայոց, եւ նահատակութեան բազմաց:

 25:0 The Massacre of the Armenian People, and the Martyrdom of Many:

25:1 Ի ժամանակի աստ յայսմիկ ոստիկան ոմն՝ Հօլ անուն, փոքր գնդաւ յամիրապետէն անտի ի Հայս առաքեալ՝ չուեալ հասեալ մտանէր բնակիլ ի Դվին քաղաքի:

 25:1 At this time, the caliph sent to Armenia a governor named Khalid (Hawl) with a small force. (After his arrival), the latter entered the city of Dvin and resided there:

25:2 Իսկ Սեւադայ ոմն անուն ի Պարսիկ տոհմէ, - որ առեալ էր իւր կին զԱրուսեակ ի Բագրատունի տանէ եւ ի ձեռն այնորիկ զյոլով մասն երկրիս բռնակալեալ սեպհականաբար իմն տիրէր:

 25:2 But a certain Sawada, a man of Persian extraction, who had taken as wife (a princess) of the Bagratuni house (named) Aruseak dominated the greater part of our land through his wife’s prerogatives, and occupied it as his own select portion:

25:3 այս Սեւադայ ընդվզեալ եւ խանդացեալ ընդ ոստիկանին Հօլայ՝ գումարտակ ընդդէմ նորա զօրաց բազմաց ունէր, ընդ որս էր եւ մեծ սպարապետն Հայոց Սմբատ, եւ Սիւնեաց տէր եւ այլ եւս ազատագունդ տեարք: Եւ ապա հնարի կա՛մ ըմբռնել զՀօլ կա՛մ դրժել ի մահ:

 25:3 Growing annoyed with the governor, and being envious of him, Sawada sent a considerable army against him. Among (the allies of Sawada) were the great sparapet of Armenia Smbat, as well as the lord of Siwnik’, and other azat lords. Then, Sawada formed a plan either to snare Khalid in his power, or to eliminate him by treachery:

25:4 Բայց Հօլն զհայրապետն Դաւիթ պատգամ առ Սեւադան եւ առ սպարապետն Սմբատ եւ առ Սահակ Սիւնեաց տէրն յղէր, «Թէ ընդէ՞ր եւ կամ վասն է՞ր իրիք այդպէս զօշաքաղութեամբ իմիք հպարտացեալ խրոխտայք դաւել զիս. թէ ոչ զիս՝ ասէ, կամիք ընդունել, վայրացդ ելիցդ իմ տեղի տուք ի բաց գնալով, զի ի ձէնջ աներկիւղաբար չու արարեալ երթեալ գնացից:

 25:4 However, Khalid sent the patriarch Dawit’ as an envoy to Sawada, to the sparapet Smbat and to Sahak, lord of Siwnik’ (with the following message): “Why is it that for filthy lucre’s sake you behave insolently, and taking arrogant airs, you plot against me? If you do not wish to accept me, then stand aside and give me passage, so that I may take my leave from your midst without fear:

25:5 Իսկ հայրապետն բազում բանիւք զնոսա համոզեալ եւ աղաչեալ, ոչ կամեցան լսել. ընդ որ յաւէտ ապա տրտմեալ գնայր:

 25:5 The Patriarch also begged and implored them earnestly (to heed his advice), but they did not wish to listen, whereat Dawit’ was deeply dismayed, and departed:

25:6 Իսկ Հօլ իբրեւ գիտաց, թէ վճարեալ է չարութիւն նոցա, ապա աջողաձեռնաբար իմն ընտրեալ արս իմն երեսաւորս ի սիրտս եւ ի պատրաստութիւն զինուց իբրեւ երկու հազար՝ վաղվաղակի ելանէր ընդդէմ նոցա ի պատերազմ:

 25:6 But when Khalid learned their evil determination, he made the right choice, selecting as many as two thousand men, stout in heart and skilled in the use of arms, and immediately went forth to war against them:

25:7 Եւ բանակ նոցա նստէր առ եզերբ Հուրաստան գետոյ հանդէպ դաստակերտին Կաւակերտի:

 25:7 Their (Sawada’s) army was encamped along the bank of the Hurastan River, opposite the dastakert of Kawakert:

25:8 Իսկ իբրեւ Հօլ ուժգին իմն ասպատակ սփռէր ի վերայ նոցա եւ ի բախիլն ընդ միմեանս՝ ի փախուստ դառնային զօրք նոցա առաջի զօրուն Հօլայ. եւ բազում արեան ճապաղիս ի նոցանէ հեղուին սմբակակոխ արարեալ:

 25:8 After Khalid had set upon them fiercely, and the two sides had clashed in battle, the forces (of Sawada) turned to flight before the army of Khalid, (whose men) caused much bloodshed among them by trampling them under the hoofs of their horses:

25:9 Եւ անդ սպանաւ Սահակ Սիւնեաց տէրն. եւ սպարապետն Սմբատ եւ Սեւադայն հազիւ ճողոպրեալք անձնապուրծ փախչէին, ընդ նոսին եւ այլ եւս ի սրոյն մնացեալ զօրքն՝ ցան եւ ցիր սփռեալ գնային:

 25:9 Sahak, lord of Siwnik’, remained among the dead, while the sparapet Smbat and Sawada fled having barely saved their lives. The soldiers who survived the sword together with them all dispersed going their separate ways:

25:10 Եւ Հօլն դարձեալ ի Դվին քաղաք դառնայր:

 25:10 and Khalid returned again to the city of Dvin:

25:11 Բայց զմարմին Սահակայ Սիւնեաց տեառնն բարձեալ տանէր մեծ հայրապետն Դաւիթ ի հայրապետանոցն սուրբ, եւ անդ դնէր ի քնարանի մերձի սուրբ քաւարանն:

 25:11 The great patriarch Dawit’ had the body of Sahak lord of Siwnik’ brought to the holy patriarchate, where he had it buried in a grave near the holy church:

25:12 Իսկ զկնի Սահակայ պայազատէ զտէրութիւնն զայն Գրիգոր որդի նորուն, որ փաղաքշական անուամբ Սուփան անուանիւր:

 25:12 After Sahak’s death, his son Grigor, surnamed Sup’an, succeeded to the realm of his father:

25:13 Իսկ ապա լցեալ հայրապետին զկէտ կենաց իւրոց՝ վախճանի, կալեալ զառաջնորդութիւնն [ԻԷ] ամս:

 25:13 Subsequently the patriarch’s days were fulfilled and he died after a pontificate of [27] years:

25:14 Իսկ զկնի նորա յաջորդէ զաթոռ նորա Յովհաննէս ի գաւառէն Կոտայից ի գեղջէ Ովայից:

 25:14 Dawit’ was succeeded by Yovhannes, who was from the village of Ovayk’ in the district of Kotayk’:

25:15 Բայց յետ սկզբան ձեռնադրութեան նորա իբրեւ անցին ամք ութ, քիլք ոմանք չարաբանք ի նոյն ինքն յընտանեաց տան կաթողիկոսարանին լեզուօք նենգաւորօք բանս ապիրատս բամբասանաց ի վերայ յօդէին սրբոյ հայրապետին Յովհաննու. որպէս երբեմն սուրբ կոյսն Շուշան ի դառնալի ծերոցն, կամ Նարկեսոս ի զրադատ չար վկայիցն, կամ նոյն ինքն Բանն Աստուած ի Յուդայէ եւ յանօրէն քահանայապետիցն:

 25:15 After a period of eight years had elapsed from the time of his ordination, certain wicked calumniators from the very own household of the Katholikos uttered with malicious tongues evil slander concerning the blessed patriarch Yovhannes, just as the blessed virgin Susanna (Shushan) (had fared) formerly at the hands of the bitter elders, or Narcissus (Narkesos) at the hands of the iniquitous and unfair witnesses, or even the Word of God Himself at the hands of Judas and the impious highpriests:

25:16 Եւ վասն զի ի ժամանակին Բագարատ Բագրատունի հրամանատար եւ իշխան իշխանացս Հայոց գտանէր առ նմա, ապա դիմեալ երթեալ չուէին չանարդագուրդ նանրալեզու հայհոյիչք առնն Աստուծոյ՝ զերկրաւ զլեզուս իւրեանց ածեալ եւ ղօղանջեալ առաջի նորա:

 25:16 And as the commander (hramanatar) and presiding prince (ishxan ishxanac’) of Armenia Bagarat Bagratuni happened to be near the Katholikos at that time, the unworthy and vain-tongued vilifiers of the man of God approached him and spreading their tongues around the land uttered their slanders before him:

25:17 Իսկ նորա ի սատանայական պարթոխաթափ լեզուացն հրապուրեալ՝ եւ ախորժակս յիւր լսելիսն զպիղծ հայհոյութիւնսն ամբարեալ՝ գրէ հրովարտակ առ ամենեսեան, ի բաց կալ յընդունելոյ զհօտապետն. ի մտի եդեալ ա՛յլ եւս կացուցանել հայրապետ ըստ իւրումն ձեռներիցութեան:

 25:17 Seduced by the diabolic tongues and venting hidden rancor, Bagarat treasured in his memory these foul slanders as words pleasing to his ears, and sent edicts to all not to accept the (authority of the) katholikos. In accordance with his audacity, he thought of setting up another patriarch:

25:18 Իսկ մեծի առնն Յովհաննու իմացեալ զլլկանս սատանայականս իշխանին եւ հոգեւոր հատողական սրով զնա պաշարմամբք կապեալ՝ ինքն յարուցեալ գնաց ի բանակետղ սրբոյն Սահակայ ի վանս այրից ղօղեալ եւ լռիկ իմն անդ մշտնջենաւոր աղօթից պարապեալ:

 25:18 When the great man Yovhannes was informed of the satanic afflictions (awaiting him at the hands) of the prince, he checked Bagarat with a stroke of the spiritual sword, and went into hiding at the headquarters of Saint Sahak, that is to say the monastery of the Caves, where he devoted himself in solitude to perpetual prayers:

25:19 Զայն ապա իմացեալ սպարապետին մեծի Սմբատայ եւ Գրիգորի Սիւնեաց տեառնն եւ այլ եւս նախարարացն Հայոց, եւ համագունդի միասին եկեալք եւ ժողով եպիսկոպոսաց արարեալ եւ ստուգագէտ իմացուածիւ իմացեալ զի նանիր իժաթոյն շրթանց չար հայհոյչացն ստութիւն՝ հաստատեն դարձեալ յաթոռն սրբութեան զայրն Աստուծոյ:

 25:19 When this matter became known to the great sparapet Smbat, to Grigor, lord of Siwnik’, and to the remaining naxarars of Armenia, they came together and held a synod of bishops, where they realized with certainty the deceit uttered by the empty and venomous tongues of the wicked slanderers, whereupon, they reestablished the man of God in the Holy See:

25:20 Իսկ ապա այնուհետեւ եկեղեցիք Քրիստոսի, որ երբեմն խրթնացեալն էր ի վարատմանէ փեսային՝ դարձեալ յինքն զփեսայն առագաստաւոր նորոգապէս պայծառանայր:

 25:20 Thereafter, the church of Christ, which had lost Her adornment due to the banishment of her bridegroom, flourished anew seeing him return to her covered with the nuptial veil:

25:21 Բայց իշխանն Բագարատ եւս առաւել վասն այնորիկ զչարեալ լինէր, զի առանց կամաց նորա եղեւ հայրապետին հաստատութիւն եւ ուր ոչ ընկալեալ զնա, խնդրէր ժամ դիպող՝ զա՛յլ փոխանակ նորա կացուցանել:

 25:21 Prince Bagarat was particularly dismayed, because the reestablishment of the patriarch was done without his consent, and since he did not accept his authority, he waited for the right time to set someone else in place of Yovhannes:

25:22 Բայց քիլքն անօրէնք սաստկապէս պատուհասիւ առ հասարակ սատակէին յաստուածասաստ բարկութենէ անտի. ոմն ի բարձրաւանդակ քարանձաւաց ի վայր հոսեալ՝ եւ քարաժայռքն բաժինս ի մարմնոյ նորա առնուին, մինչ զի ոչ մնայր ոսկր առ ոսկեր:

 25:22 However, the wicked slanderers (of Yovhannes) all met a violent death brought upon them by the scourge of the stern wrath of God. One fell from a high cliff, and his body was cut to pieces on the crags, so that no bone remained in place:

25:23 Իսկ այլ ոմն ի բարձրաբերձ տանեաց ի վայր գիշերի գլեալ՝ եւ բոլոր անդամք նորա ջախեալ ջախջախեալ, եւ այնպէս սատակեալ:

 25:23 Another fell from a high roof in the course of the night and thus perished through the smashing of his limbs:

25:24 Եւ այլ ոմն յորձանաց ուղխից գետավէժ լեալ՝ եւ ոչ գերեզման անգամ զնա ընկալաւ:

 25:24 A third one falling into the river was carried away by the torrent, and could not even be buried in a grave:

25:25 Եւ այսպէս վերին ակնարկութեամբն վրէժս չարաչարս ի նոցանէ վասն ապիրատ լեզուացն խնդրեցաւ առ ի յուսումն խրատու այնոցիկ որ զկնի գալոց են՝ մի՛ արկանել ձեռս մեղանչականս յօծեալն Աստուծոյ:

 25:25 Thus, by celestial ordinance terrible vengeance was exacted on them for their insolent tongues as an example to posterity, lest they should raise their sinful hands against the anointed of God:

25:26 Յետ այսորիկ ոստիկան ոմն՝ Ապուսէթ անուն, առաքեալ յամիրապետէն Ջաբրէ, չուէ գայ ի Հայս:

 25:26 Thereafter, the caliph Ja’far (Jap’r) sent to Armenia a governor by the name of Abu Sa’id (Apuset’:

25:27 Իբրեւ եհաս ի Տարօն գաւառ՝ իսկ եւ իսկ ի կապանս զիշխանն Բագարատ ըմբռնեալ, ետ տանել առ ամիրապետն, որ եւ սակս սրբոյ հայրապետին զանիրաւն խորհէր. աստ ապա զիրաւացի պատուհաս վրէժխնդրութեան ըստ արժանին յանձին իւրում կրէր:

 25:27 As soon as the latter had reached the district of Taron, he immediately had prince Bagarat bound with fetters and sent him to the caliph. Because of his iniquitous thoughts toward the blessed patriarch, the prince paid dearly for his crime as he deserved:

25:28 Բայց բնակիչք Տաւրոս լերինն ըստ աղխատրոյզ իւրեանց բարուցն համագունդ ի մի վայր հաւաքեալ եւ զմի զինուորութիւն զինուորեալ, եւ յանկարծակի ի վերայ տարմաբար յարձակեալ՝ սպանանէին զոստիկանն Ապուսէթ, իբրու վրէժս իմն իշխանին Բագարատայ պահանջեալ ի գայթակղութիւն անձանց իւրեանց: Եւ ապա սպայք զօրու նորա ցան եւ ցիր սփռեալ՝ չուեալ գնացին առ ամիրապետն գուժ արկանել նմա զիրին աղէտս:

 25:28 But the inhabitants of the Taurus mountain in accord with their seditious nature, gathered in one place, and uniting in a single body, suddenly fell in full force upon the governor Abu Sa’id and killed him seemingly in revenge for prince Bagarat to their (subsequent) damage. Then, the soldiers of Abu Sa’id were scattered to the winds and went to the caliph to bring him tidings of the disaster:

25:29 Զայսու ժամանակաւ Գրիգոր Սիւնեաց տէր, որ Սուփանն յորջորջիւր, եւ Բաբգէն Սիսական նահապետն գրգռութիւն չար ի մէջ իւրեանց զարթուցեալ եւ գումարտակ ի վերայ իրերաց կարգեալ ի պատերազմ, սպանանի ապա Սուփանն ի Բաբգենայ. եւ պայազատէ զտէրութիւնն Վասակ որդի նորա ընդ նորա, որ ըստ փաղաքշական անուանն Գաբուռ անուանիւր:

 25:29 About this time, Grigor lord of Siwnik’, who was called Sup’an, and Babgen, nahapet of Sisakan, quarrelled and levied forces to fight against one another. Sup’an was killed by Babgen, and Sup’an’s son Vasak flatteringly surnamed Gabur, succeeded to the realm of his father:

25:30 Բայց ամիրապետն իմացեալ զսպանումն Ապուսեթայ՝ այնուհետեւ զօր գումարէ, գունդ կազմէ, ջոլիրս սպայից պատրաստէ, եւ տուեալ ի ձեռս ուրումն ընդոծնի իւրոյ՝ Բուխայ կոչեցելոյ, առաքէ ի Հայս:

 25:30 When the caliph was informed of the murder of Abu Sa’id, he raised an army, mustered his forces, and dividing them into detachments, handed them over to one of his slaves called Bugha whom he sent to Armenia:

25:31 եւ ապա հրաման անշուշտ ի վերայ եդեալ՝ զիշխանս աշխարհիս եւ զտեարս համագունդ ի կապանս ըմբռնեալ առ ինքն տարցէ, եւ զայլ եւս ռամիկ հեծելազօրս, որ սուր յազդեր ունել մարթացեալ եւ կամ զզէն շարժել՝ զամենեսին սատակեսցէ:

 25:31 He gave (to the latter) strict orders to bind with fetters and bring to him all the princes and lords of the land, and especially to slay all of the ramik cavalry that had ventured to carry swords on their thighs or to raise weapons:

25:32 Բայց միայն թէ ի լաւագունից ոմանց ի պաշտօն օրինացն Մահմէտի ոք դարձցի՝ զնոսա ընդ իւր տարցի:

 25:32 If, however, any of the more distinguished should embrace the faith of Muhammad, he should bring them with him:

25:33 Իսկ նորահամագունդ զօրօք չուեալ եկեալ հասեալ ի Տարօն գաւառ եւ իբրեւ զկայծակն իմն փայլակնահար զաշխարհն արարեալ՝ վաղվաղակի ըմբռնեալ լինէին եւ որդիքն եւս Բագարատայ ըմբռնելոյ՝ Աշոտ եւ Դաւիթ, ի Բուխայէ հանդերձ ա՛յլ եւս իւրեանց ազգակցօք: Եւ ի դիպահոջ զնոսա եդեալ՝ ասպատակ զզօրս իւր սփռէ ընդ ծործորս ի լերինն Տորոսի եւ ընդ երեսս գաւառին:

 25:33 Upon his arrival in the district of Taron with all his forces, Bugha struck the land like lightening. He had Ashot and Dawit’ the children of Bagarat, who had been taken captive, immediately seized along with the rest of their kinsmen. After confining them in prison, he scattered his forces over the entire district (of Taron) and into the glens of the Taurus Mountain:

25:34 Եւ նախ զբնակեալսն ի խոխոմն լերինն զորս ըմբռնէինն՝ տապաստ երկրի տային անողորմ սրով:

 25:34 First, they mercilessly put to the sword the inhabitants of the gorges of the mountain, whom they had seized:

25:35 իսկ զգաւառին հեծելագունդն զգռեհիկս զոմանս սրոյ ճարակ տային, եւ զայլս ձերբակալս արարեալ առ բռնաւորն հասուցանէին՝ տոռամբք զնոսա քարշեալ:

 25:35 Then, having slain with the sword some of the grehik cavalry of the district, they seized the rest, and dragging them with ropes, brought them to the tyrant:

25:36 Իսկ զանձնագեղս եւ զերեսաւորս եւ զգունեանս արտաքոյ այլոցն տրոհեալ վասն անօրէն յօրէնս իւրեանց դարձուցանելոյ ըստ ամիրապետին հրամանի. եւ զայլս եւս մնացականս առ ի նոցանէ հրամայէր սրով վատնել:

 25:36 In accordance with the orders of the caliph, he segregated from the rest of the captives those that were handsome, brave, and healthy, in order to convert them to their impious faith, and ordered the rest of them to be put to the sword:

25:37 Եւ այսպէս անդ ըստ գաւառաց գաւառաց շրջելով՝ բազում աւուրս զետեղէր, մինչեւ զիշխանն Աշոտ եւ զեղբայր նորա զԴաւիթ առ ամիրապետն խաղացուցեալ առաքէր հանդերձ հարազատութեամբքն իւրեանց: Ապա անտի չուէ գնայ զկողմամբք Վասպուրականի:

 25:37 Thus, going round from one district to the other, he remained there for many days, until he had sent Prince Ashot and his brother Dawit’ to the caliph along with their kinsmen. Then he departed from there and went to the region of Vaspurakan:

25:38 Իսկ մեծ իշխան տանն Արծրունեաց՝ Աշոտ, թէպէտ եւ հանդերձէր զինքն իւրայօքն վառելովք մարտ ընդ բռնադատին Բուխայի դնել, սակայն նախարարքն իւր ոչ գտանէին նմա համամիտք ի գործ պատերազմի:

 25:38 Although Ashot, the great prince of the Arcruni house, had taken measures to resist the violent Bugha with his warriors, yet, his naxarars were not of the same mind with him in this matter:

25:39 Ապա այնուհետեւ ակամայ կամօք հարկեալ երթայ առ Բուխայ:

 25:39 Thereupon, very much against his wishes he was compelled to go to Bugha:

25:40 եւ նորավաղվաղակի զնա ըմբռնեալ հանդերձ համագունդ համազգեօք իւրովք եւ աւուրս ինչ ի դիպահոջ կացուցեալ, ապա առաքէ՝ գնացուցանելով առ ամիրապետն, կանամբք եւս եւ որդւովք հանդերձ:

 25:40 who immediately seized him together with all of his kinsmen, and after a few days of confinement, sent them to the caliph with their wives and children:

25:41 Եւ այնուհետեւ ձեռս զգաւառօքն արկեալ՝ զամենայն այր պատերազմական, որ սուր ի ձեռին առեալ է կամ զզէն շարժեալ՝ հրամայէ ձերբակալս առ ինքն տանել:

 25:41 Subsequently, he laid his hands on the districts, and gave orders to seize and bring to him every warrior that had taken sword in hand or raised a weapon:

25:42 եւ ըստ օրինակի կողմանցն այնոցիկ Տարօնոյ եւ անդ եւս նոյնպիսաբար արարեալ եւ տրոհեալ զբարեհասակաչափսն եւ զյաջողաձեռնականսն ի պէտս իւրեանց պաշտամանցն բերել, եւ զայլսն կերակուր սրոյ տային՝ արեամբ լցեալ զստորեաւն ամենայն:

 25:42 As in the aforenamed regions, in Taron as well, he performed the same atrocities. In a like manner, they segregated those of fine stature and the craftsmen from the rest in order to convert them to their faith, and put all the others (who fell short of these requirements) to the sword, covering the entire lower region with blood:

25:43 Եւ ինքն չուէր գնայր հասանիլ նովին իսկ ասպատակաւ հինի զկողմամբք մայրաքաղաքին Դվնայ:

 25:43 Bugha himself marched forth with the plundering troops, and reached the region of the capital city of Dvin:

25:44 Իսկ մեծ սպարապետն Հայոց Սմբատ՝ իբրեւ ետես զառ ի նմանէ վրդովեալ սասանութիւնն եւ զսատակիչ սրոյ զճարակումնն, որ եհաս ազգացն այնոցիկ՝ զմահ ի կեանս խառնեալ սակս աշխարհին իւրոյ փրկութեան գնայ ընդ առաջ նորաբազում ընծայիւք եւ պատարագօք:

 25:44 When Smbat, the great sparapet of Armenia, saw the destruction brought about by Bugha, and the carnage wrought by the murderous sword which smote the peoples (of the above mentioned regions), he put his life at stake for the salvation of his land, and went to greet Bugha with numerous presents and gifts:

25:45 Եւ ընկալեալ ի նմանէ պատուասիրաբար՝ ապա ի կամս նորա յամենայնի բերեալ կարապետէ առաջի նորա եւ ճանապարհ նմա հորդէ ամենայն ուրեք, ուր եւ նա խորհեսցի երթալ: Եւ բազում իմաստութեամբ զսաղապ եւ զսնոտի միտս նորա յինքն յանկուցեալ վստահէ այնպէս, զի խորհրդակից իւր բռնաւորն եւ կամակից զմեծ ասպարապետն կացուցանէր:

 25:45 He was received by him with honor, and delivering himself in all matters to his will, he went before him as guide, and cleared the way, wherever he should wish to go. With great wisdom he was able to gain confidence of Bugha winning his vacillating and vain heart, so that the tyrant made the great sparapet his advisor and confidant:

25:46 Եւ առ հասարակ ի միասին չուեն երթան մտանեն ի Դվին քաղաք:

 25:46 And (in agreement) they marched forth together and entered into the city of Dvin:

25:47 եւ անդ եւս ապա ձեռն շուրջ զգաւառօքն սփռեալ եւ ասպատակս հինից տարածեալ՝ եւ զորս միանգամ ի զինուորական կարգէ սուսերամերկս եւ զինաշարժս գտանէին, զոմանս Իսմայէլեան երկաթին տային կերակուր, իսկ զոմանս տոռունս ի պարանոց արկեալ, այնպէս առ բռնաւորն քարշեալ ածէին: Եւ անդ ապա կրկնակի ընդ ընտիրս զամենեսեան հանեալ, զորս ի կողմանս Տարօնոյ եւ ի Վասպուրական նահանգէ ընդ իւր առեալ ածէր, եւ զայժմու եւս ըմբռնեալս զդիտակավայելուչսն տրոհեալ ի բաց եւ ի բանտ արգելեալ՝ եւ զայլսն անողորմ սրոյ տային կերակուր:

 25:47 There also he (Bugha) laid his hands on the adjacent districts and sent out plundering troops. Whenever the latter came across a body of soldiers that might have drawn their swords or raised their weapons they gave some of them as prey to the Ishmaelite sword, while they tied others by the neck with ropes and dragged them in this fashion before the tyrant. Here, once again he selected from all those whom (he had taken captive) in the region of Taron and the ones whom he had brought with him from Vaspurakan, and separating those of fine stature among the recent captives, he incarcerated them:

25:48 Բայց յաղագս բանտարկեալ կապելոցն դնէին ի միտս իւրեանց վաղվաղակի զնոսա հնազանդեցուցանել ի հաղորդութիւն օրինացն Մահմէտի:

 25:48 The rest they gave as prey to the merciless sword. As regards those in confinement, the decision was made to convert them swiftly to the faith of Muhammad:

25:49 Իսկ իբրեւ հարցան ի բռնադատէն Բուխայէ ուրանալ զՔրիստոս եւ ի կանոնս պաշտաման նոցա դառնալ. նոքա գեղեցիկ իմն մոլութեամբ զփոյթ պնդութեան յանձինս ընդունէին՝ առ Քրիստոս լաւ վարկեալ երթալ քան առ ժամանակ վայելել ի մեղս:

 25:49 but when the tyrant Bugha asked them to forsake Christ and to embrace their faith, with wonderful passion and determination they took upon themselves the choice of going to Christ, rather than the evanescent enjoyment of sin:

25:50 Եւ ցուցանէին եւ յայտ առնէին, եթէ չեն արժանի չարչարանք ժամանակիս հանդերձելոյ փառացն, որք յայտնելոց են ի մեզ:

 25:50 They demonstrated clearly, that “the sufferings we now endure bear no comparison with the splendor, as yet unrevealed, which is in store for us:

25:51 Եւ այնուհետեւ սաստկապէս ի չար բռնաւորէ յուզեցան մախանք ի վերայ սրբոցն՝ կապանօք զնոսա խոշտանկելով, եւ բանտիւ եւ հարուածովք եւ անսուաղութեամբ, զի թերեւս զարհուրեալ նոցա ի դառն կտտանացն՝ ի կամս բռնաւորին եկեալ լիցին:

 25:51 Thereupon, (the mind of) the wicked tyrant was vehemently turned against the blessed, who were bound with fetters, confined in prison, showered with blows and starved, so that terrified by harsh travail, they might perhaps yield to the wishes of the tyrant:

25:52 Իսկ նոցա յամենայնի քաջապէս համբերեալ նախատանաց եւ չարչարանաց եւ գելարանաց եւ հարուածոց, մինչ զի առ հասարակ կեղեքեալ լինէին մարմինք նոցա:

 25:52 Nonetheless, they bravely endured all insults, torments, racks and blows, until their bodies were completely wasted:

25:53 Եւ այնպէս արհամարհեալ եւ առ ոչինչ զվիշտս գրեալ, համբերէին բազում ճգանց եւ չարչարանաց. եւ եկին ի մահ խնդութեամբ, վասն զի զօրանային միշտ ի բղխմանէ անտի ջուրց կենդանութեանց, որ ելեալն էր ի կողիցն Քրիստոսի եւ ցօղոյր ի վերայ նոցա:

 25:53 Thus, contemptuously setting at naught the anguish that they suffered, they underwent manifold torments and agonies, and confronted death with joy, because they were constantly invigorated by the stream of living water, which came from the side of Christ, and sprinkled over them:

25:54 Իսկ տեսեալ բռնաւորին զամենեսին զնոսա պինդս եւ փոյթս ի մեռանել վասն առ ի Քրիստոս հաւատոցն՝ զգեցաւ զսրտմտութիւն բարկութեան ի վերայ նոցա իբրեւ զչար գազան, եւ հրամայեաց սրոյ ճարակ զնոսա տալ՝ ոչ ի միում ժամու, այլ ի բազում աւուրս սակաւ առ սակաւ զնոսա վատնեալ. եւ ածեալ իբրեւ զոչխար ի սպանդ, զի թերեւս զղջացեալք ուրասցին:

 25:54 When the tyrant saw that they were all resolute and ready to die for their faith in Christ, he was full of indignation like a wicked beast. He ordered them put to the sword, not all at once, but to be destroyed gradually over many days. Like sheep they were driven to slaughter, so that they might have a change of heart and forsake their faith:

25:55 Իսկ նոքա յուսովն աստուածայնով ոչ ի բարւոյն ի չարն, այլ ի չարէն ի բարին զղջացեալք լինէին:

 25:55 However, instead of renouncing the good in favor of the evil, they gave up the evil for the good because of their faith in God:

25:56 Եւ այսպէս բազում վիշտս կրեալ համբերութեամբ բազմաւ՝ կցորդք բարեաց վաստակաւորացն գտան. եւ կատարեալք սրով՝ պսակեցան ի Քրիստոսէ:

 25:56 And thus, with great perseverence they withstood many torments, and became companions of the meritorious. They perished by the sword and were crowned by Christ:

25:57 Էին ի նոցանէ եւ այլ եւս արք եօթն, որոյ անուն գլխաւորին նոցա Ատոմ ճանաչիւր՝ ի գաւառէն Աղբակայ յՈրսիրանս գեղջէ:

 25:57 Among them there were, in particular, seven men, whose leader was called Atom from the village of Orsirank’ in the district of Aghbak:

25:58 եւ վասն զի զուարթագին երեսօք էին եւ գեղեցկադիտակք եւ աջողակք ի զէն շարժել՝ ոչ զնոսա ընդ այլսն սրով կատարէին. զի դեռեւս ակն ունէին գոնեա զնոսա յիւրեանցն թերեւս արկանել կորստական խորխորատ:

 25:58 And as they possessed joyful faces, handsome statures and skill in the use of arms, they did not kill them along with the rest. For they still hoped to be able to cast at least these into the pit of damnation:

25:59 Եւ բազում պարգեւս բարեաց նոցա եւ գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ առաջի արկանէին. այլ եւ գիւղս եւ գերդաստանս տալ խոստանային՝ եւ երեւելի եւ փառաւորս ի դրան արքունի առնել:

 25:59 They offered them many valuable gifts, treasures of gold and silver, and promised to give them villages and estates (gerdastan), as well as fame and glory at the royal court:

25:60 Իսկ երանելիքն ամենեւին բնաւ իսկ անհաւան միտս նոցա յայնմիկ ցուցեալ՝ իբրեւ նահատակք քաջք նորոգեալք լինէին ի խոստովանութեան իւրեանց, զՔրիստոս, ըստ գրեցելումն՝ համարեալ իւրեանց կեանս եւ զմեռանելն՝ շահ:

 25:60 But the blessed revealed to them their determination in this matter, and like brave martyrs they were reinforced in their faith, considering that Christ was their life, in accordance with the Scriptures, and deeming death an advantage:

25:61 Ապա յայնմ հետէ եւս առաւել սաստկացեալ լինէր բարկութիւն բռնաւորին ի վերայ նոցա. դառն տանջանարանս զնոքօք հրամայէր հեղուլ եւ արկանել զնոսա յամենայն չարչարանս եւ բախմունս կտտանաց, զոր ոչ լեզու բաւական լինի պատմել եւ ոչ գրով բովանդակել:

 25:61 Thereafter the wrath of the tyrant raged more fiercely (against them). He ordered merciless instruments of torture to be applied to them, and bade that they be subjected to every kind of torment and agony, which the tongue is incapable of narrating and the pen is unable to describe:

25:62 Սակայն յոյսն աւետեաց եւ սէրն Քրիստոսի եւ ուրախութիւն վկայութեանն թեթեւացուցանէր նոցա զանհնարին ծանրութիւն բեռանցն. վասն որոյ ծանուցեալ բռնաւորին զանհրապոյր միտս սրբոցն՝ հրամայէ զնոսա զփայտէ կախել:

 25:62 But, the hope in the promise and love of Christ, and the joy of martyrdom relieved them of the unbearable burden of their afflictions. Thus, recognizing the unshakeable determination of the blessed, the tyrant ordered them hung on gibbets:

25:63 Եւ մինչդեռ ըստ կերպարանաց խաչի կախեալ կային՝ ուժգին պաղատանօք սուրբն Ատոմ քաջալերութիւն ընկերացն մատուցանէր:

 25:63 While they remained hanging as if from a cross, the blessed Atom heartened his comrades by entreating them vigorously with the following words:

25:64 Մի՛՝ ասէ, զարհուրիք՝ եղբարք, յառժամանակեայ մահուանէս. զի թէպէտ եւ չարչարիմք վասն Քրիստոսի՝ հաղորդութիւն ունիմք ընդ Աստուծոյ կենդանւոյ:

 25:64 Brethren, be not afraid of temporary death; for even though we are suffering for Christ, we are in communion with the Living God:

25:65 Եւ ապա յերկինս փոխանակ աչացն զխորհուրդս իւր ամբարձեալ՝ ասէ. «Յիսուս Քրիստոս՝ յոյս իմ, ուխտաւոր գոլով իմ յայսմիկ տօնի տարեկանի մեծի նահատակին Գէորգայ նոխազ պատարագ եւ վասն փառաց անուան քո. եւ արդ այսուհետեւ զիս ինքն քեզ փոխանակ նոխազի մատուցանեմ:

 25:65 Then, instead of his eyes, he lifted up his heart to the heavens and note: “Jesus Christ, my hope, I come as a pilgrim to the annual feast of the great martyr George (Georg) to offer a scapegoat as a sacrifice to the glory of Thy Name. Henceforth, in place of the scapegoat I shall offer myself as a sacrifice to you:

25:66 Ընկա՛լ զողջակիզութիւն անձին իմոյ, որ ընդունիչդ ես պատարագաց. եւ խառնեա զիս եւ որք ընդ իս են՝ ի թիւ վկայից քոց սրբոց, որք սիրեցին զօր երեւելոյ գալստեան քո:

 25:66 Thou, Who receivest sacrifices, accept the burnt offering of mine own self. Join me and those who are with me to the numbers of Thy blessed martyrs, who loved the day of Thy coming:

25:67 Եւ այսպէս առհասարակ նոցա համբերեալ մեծի պատերազմին բազում երկայնամտութեամբ՝ եւ յաղթեալ ամենայնի, աւանդեցին զհոգիս իւրեանց եւ ընկալան ի Քրիստոսէ զպսակն անեղծութեան:

 25:67 Thus, having suffered the torments of the great struggle with much perseverence, and having surmounted all the difficulties, they gave up their spirit and received from Christ the crown of immortality:

25:68 Իսկ ժողովք քրիստոնէից թէպէտ եւ վշտանային սակս սաստիկ սրոյն կոտորման զսուրբսն Աստուծոյ. սակայն գովեստ մեծ կատարէր նոցա Քրիստոս ի ձեռն վկայիցն:

 25:68 Although the congregation of the Christians was grieved at the slaughter of the blessed of God by the merciless sword, yet, they received much praise from Christ in the hand of the martyrs:

25:69 Կատարեցան ամենեքին սոքա սուրբքս, որ առաջի եւ զկնի՝ յերեք հարիւրերորդի երկրորդի թուականութեանս Թորգոմեան, ընդ ամենայն՝ աւելի քան զհարիւր յիսուն այր. թող զայնոսիկ, որք յայլ գաւառս եւ ի քաղաքս եղեն վկայք, որոց եւ անուանք նոցա գրեալ են ի դպրութեան կենաց:

 25:69 All of the aforenamed saints, the former as well as the latter, were martyred in the [302nd] year of the Armenian (of Togarmah) era [A.D. 853], altogether more than one hundred and fifty men, not including those who were sacrificed for the faith in other districts and cities, and whose names are also inscribed in the Register of Life:

25:70 Բայց մեծ հայրապետն Յովհաննէս օր սահմանեալ յիշատակի ամենայն սրբոցս այսոցիկ տարեւորական պատուով տօնէին զսոցա կատարումն ի Մեհեկի ամսեան, որ օր քսան եւ հինգ էր ամսոյն՝ ի փառս ամենակալին Աստուծոյ:

 25:70 The great patriarch Yovhannes designated a memorial day for all of these saints; the anniversary of their death was honored every year on the [25th] day of the month of Mehekan to the glory of the almighty God:

25:71 Այլ էին եւս ոմանք ի նոցանէ, որք ոչ կարացեալ տեւել, ժուժալ, տանել եւ համբերել պատերազմին, լքեալք եւ լուծեալք դարձան յետս յանօրէն օրէնս Իսմայէլեան բռնադատին. եւ ուրացեալք ի քրիստոնէական հաւատոցն ըստ գրգռութեան սատանայական արբանեկացն՝ զաճիւն հնոցի միայն զանձամբ արկեալ, տրտմեալք եւ գունատեալք եւ ամօթալիցք՝ թերեւս եւ ոչ ստորայնոցս հասեալ հայթայթանաց՝ կորուսին զանուն եւ զկեանս մշտնջենական. որ քան զամենայն պատիւ բարձրագոյն եւ փառաւորագոյն է, եւ հրոյն գեհենի միանգամայն իսկ գտան ժառանգորդք:

 25:71 Among them there were some, who could not withstand the struggle, and becoming disheartened they turned back to the impious religion of the Ishmaelite tyrant. By forsaking their Christian faith at the instigation of the satellites of Satan, they but covered themselves with the ashes of the furnace. Saddened, pale and disgraced, perhaps also incapable of coping with their worldly needs, they lost their name and eternal life, which is the highest and the most glorious honor, and immediately became heirs to the flames of Hell: