Սեբէոս 1-44 Sebeos

44:0 Մեռանել Կոստանդնի եւ թագաւորել Երակլոսի որդւոյ Հելակլի յերկրորդ կնոջէն: Գալ Վաղենտինի ի Կոստանդնուպոլիս եւ նստուցանել թագաւոր զԿոստաս զորդի Կոստանդնի: Պատերազմ Պարսից եւ Իսմայելացւոց ի Մարսս գաւառի եւ պարտութիւն Պարսից: Հէնն իսմայելեան ըստ կանխասացութեան Դանիէլի մարգարէին: Ապիրատ խորհուրդ Վաղենտինի եւ մահ նորա: Դարձ յաքսորէ ասպետի, որդւոյ Շումն Խոսրովայ:	44:0 The death of Constantine and reign of Heraclius, son of Heraclius by his second wife. Valentinus comes to Constantinople and installs as king Constans, son of Constantine. War between Persians and Ismaelites in the province of Media, and defeat of the Persians. The Ismaelite brigand in accordance with the prediction of the prophet Daniel. Wicked plot of Valentinus and his death. Return from exile of the aspet, son of Shum Khosrov:
44:1 Թումաս նենգութեամբ ըմբռնէ զԹէոդորոս եւ առաքէ կապանաւք ի Կոստանդնուպաւլիս: Արդարանայ Թէոդորոս եւ դառնայ ի Հայս պատուով զաւրավարութեան: Ասպետ փախչի ի Կոստանդնուպոլսոյ եւ դարձեալ մտանէ ի ծառայութիւն Յունաց պատուով կիւրապաղատութեան. մահ նորա: Բաժանել զաւրուն Իսմայելի յերիս առաջս եւ արշաւել յԱյրարատ, ի կողմանս Սեպհական գնդին եւ յԱղուանս:	44:1 T’umas seizes T’ēodoros by deceit, and sends him in bonds to Constantinople. T’ēodoros is vindicated and returns to Armenia with the rank of general. The aspet flees from Constantinople, but submits again to the Greeks with the title of curopalates; his death. Division of the army of Ismael into three sections and their invasion of Ayrarat, the region of Sephakan gund, and Ałuank’:
44:2 Եւ եղեւ ի մահուանն Երակլի թագաւորեաց Կոստանդին որդի նորա, եւ կարգէ ի վերայ զաւրաց իւրոց զաւրավարս զՎաղենտիանոսն, որ կոչէր Արշակունի: Եւ հրամայեաց իւրոց երթալ յարեւելս:	44:2 On the death of Heraclius his son Constantine reigned, and he appointed as general over his army Valentinus, who was called Arsacid. He ordered his troops to go to the east:
44:3 Եւ սակաւ ինչ աւուրս թագաւորեալ Կոստանդին, դաւեալ ի Մարտինեայ մաւրուէ իւրմէ, ի կնոջէն Երակլի՝ մեռանէր: Եւ թագաւորէ Երակլոս, որդի Երակլեայ, որ ի Մարտինեայ Աւգոստեայ. քանզի Կոստանդին էր յառաջին կնոջէն: Եւ Վաղենտինի լուեալ զգործեցեալ իրս գնայ ի վերայ նորա զաւրու իւրով ի Կոստանդնուպաւլիս:	44:3 Constantine reigned for (only) a few days. He was put to death in a plot of his own step-mother Martine, wife of Heraclius. Then Heraclius reigned, son of Heraclius by Martine Augusta, because Constantine was (born) from his first wife. When Valentinus (heard) what had happened, he attacked him with his army in Constantinople:
44:4 Եւ կալեալ զՄարտինէ՝ կտրէ զլեզու նորա եւ ապա սպանանէ զնա հանդերձ երկու որդւովք նորա: Եւ նստուցանէ թագաւոր զԿոստաս զորդի Կոստանդնի, եւ անուանէ յանուն հաւրն իւրոյ Կոստանդին: Եւ ինքն գումարէ զզաւրսն, եւ գնայ ընդ արեւելս:	44:4 Having seized Martine, he cut out her tongue and then killed her with her two sons. He installed as king Constans, son of Constantine, and called him Constantine after the name of his father. Then he himself assembled his troops and went to the east:
44:5 Եւ եղեւ յառաջնումն ամի Կոստանդեայ թագաւորին Յունաց, եւ յամի տասներորդի Յազկերտի արքային Պարսից՝ գումարեցան զաւրքն Պարսից ընդ Իսմայելի [ԿՌ] արանց վառելոց սպառազինաց: Եւ Իսմայելացւոցն ճակատեցան ընդդէմ նոցա [ԽՌ] արանց սուսերամերկաց, եւ բաղխեցին զմիմեանս պատերազմաւ ի Մարսս գաւառի:	44:5 It happened in the first year of Constans king of the Greeks, and in the tenth year of Yazkert king of the Persians, that the Persian army of [60,000] fully armed men assembled to oppose Ismael. The Ismaelites put in the field against them [40,000] armed with swords; and they joined battle with each other in the province of Media:
44:6 Մինչեւ յերիս աւուրս յերկարեալ պատերազմն, մինչեւ նուազեալ երկոցունցն կողմանցն հետեւակն մարտին: Յանկարծակի ազդ եղեւ զաւրացն Պարսից, եթէ եկն զաւր յաւգնականութիւն Իսմայելացւոցն: Եւ փախեան զաւրն Պարսիցն ի բանակէն զգիշերն ամենայն. եւ մնացորդքն զաւրուն Իսմայելի գնացին ի վերայ նոցա ընդ առաւաւտն:	44:6 For three days the battle continued, while the infantry of both sides diminished. Suddenly the Persian army was informed that an army had come to the support of the Ismaelites. The Persian troops fled from their camp all through the night. The survivors of the Ismaelite army attacked them in the morning, but they found no one in the camp:
44:7 Եւ ոչ զոք գտին ի բանակին. եւ ասպատակ սփռեալ ընդ ամենայն երեսս երկրի՝ հարին զմարդ եւ զանասուն սրով. եւ առեալ բերդս [ԻԲ]՝ սատակեցին զամենայն կենդանի որ էր ի նոսա:	44:7 Spreading forays across the whole land, they put man and beast to the sword. Capturing [22] fortresses, they slaughtered all the living beings in them:
44:8 Բայց զահագին աղէտս հէնին Իսմայելի, որ բորբոքեաց հրդեհեալ զծով եւ զցամաք, ով կարիցէ պատմել: Բայց երանելին Դանիէլ կանխաւ գուշակէ մարգարէութիւնն զայսպիսի նեղութիւնս որ եկն եհաս ի վերայ երկրի. որ չորս գազանաւք նշանակէ զչորս թագաւորութիւնսն, որ յառնելոցն էին ի վերայ երկրի: Եւ նախ առաջին զԱրեւմտից թագաւորութիւն, զմարդացեալ գազանն, որ է Յունաց. եւ յայտ անտի է՝ ասէ. «Թափեցան վարազաթեւքն եւ ջնջեցաւ յերկրէ:	44:8 Who could describe the fearful calamity of the Ismaelite brigand who set fire to sea and land? However, the blessed Daniel had earlier prophesied such a disaster which befell the land. Through four beasts he indicated the four kingdoms which would arise on earth. First of all, the kingdom of the west, the beast in human form, which is that of the Greeks. This is clear from his saying: ’The thick wings were plucked, and it was exterminated from the earth. ’:
44:9 Զդիւական կռամոլութեանն ասէ զջնջումն: «Եւ եկաց իբրեւ ի վերայ ոտից մարդոյ, եւ սիրտ մարդոյ տուաւ նմա»: Եւ ահա գազանն երկրորդ նման արջոյ, եւ եկաց ի կողմն մի, յարեւելից կողմանէ. զՍասանականին ասէ զթագաւորութիւն: «Եւ կողք երեք ի բերան ունելով՝ զՊարսից եւ զՄարաց եւ զՊարթեւաց թագաւորութիւնն:	44:9 He speaks about the extermination of devilish idolatry: ’And it stood as on the feet of a man, and the heart of a man was given it. ’ ’And behold the second beast was like a bear, and it stood to one side’, to the east; he means the Sasanian kingdom. ’Having three ribs in its mouth’, the kingdoms of the Persians, Medes and Parthians:
44:10 Եւ յայտ անտի է՝ որ ասէին ցնա. «արի, կեր զմարմինս բազմաց»: Որպէս եւ եկեր իսկ ամենեցուն գիտելով: «Իսկ գազանն երրորդ իբրեւ զինձ, եւ չորք թեւք թռչնոյ ի վերայ նորա, եւ չորք գլուխ գազանին». զՀիւսիսային ասէ զթագաւորութիւն, Գոգ եւ Մագոգ, եւ երկու ընկերք նոցին, որոց տուաւ իշխանութիւն թռչել զաւրութեամբ ի ժամանակի իւրում ի կողմանս հիւսիսոյ: «Իսկ գազանն չորրորդ ահեղ եւ զարմանալի, եւ ժանիք նորա երկաթիք, եւ մագիլք նորա պղնձիք. ուտէր եւ մանրէր եւ զմնացուածսն առ ոտն կոտորէր:	44:10 This is clear from what they were saying to him: ’Arise, eat the flesh of many’, just as it ate, as all know. ’Now the third beast was like a leopard; there were four wings of a bird on it, and the beast had four heads. ’ He means the kingdom of the north, Gog and Magog and their two companions, to which was given authority to fly powerfully in their time in the northern regions. ’The fourth beast was fearful and amazing, and its teeth were of iron, and its claws of bronze. It ate and broke in pieces, and crushed the remnants under foot. ’:
44:11 Այս չորս, յարուցեալ ի Հարաւոյ կողմանէ՝ Իսմայելեան թագաւորութիւնն. որպէս հրեշտակապետն մեկնեաց, եթէ «Գազանն չորրորդ թագաւորութիւն չորրորդ կացցէ, որ առաւել իցէ քան զամենայն թագաւորութիւնս, եւ կերիցէ զամենայն երկիր»: «Եւ [Ժ] եղջիւրք՝ [Ժ] թագաւորք յարիցեն, եւ զկնի նորա յարիցէ այլ՝ որ առաւել է չարեաւք քան զամենայն առաջինսն». եւ որ ի կարգին է:	44:11 This fourth, arising from the south, is the kingdom of Ismael, just as the archangel explained: ’The fourth beast, the fourth kingdom, shall arise, which shall be greater than all (other) kingdoms; and it will consume the whole earth. ’ ’And the ten horns, the ten kings, shall arise. And after them will rise up another who is greater in evil than all the previous ones’; and what follows in order:
44:12 Եւ եղեւ յերկրորդում ամի Կոստանդի, թոռին երանելւոյն Երակլի՝ խորհէր Վաղենտին ի միտս իւր՝ ճարտարութեամբ խաբել զսինկղիտոսն, եւ համբառնալ զինքն ի պատիւ թագաւորութեանն, որպէս զի պսակեալ զինքն այնպէս արասցէ զաւրավարութիւն: Եւ ծանրացոյց զլուծ ծառայութեան ի վերայ բնակչաց քաղաքին, եւ զայն երեք հազար սպառազէնս, զոր ընդ ինքն տարաւ, եւ զաւրս բազումս այլ միաբանեալ՝ իւր թիկունս հաստատէր: Յայնժամ ժողովեցան արք քաղաքին ի սուրբ եկեղեցին Աստուծոյ առ հայրապետն, եւ ծանուցանեն նմա բառնալ զծառայութիւն զայն, եւ նա ոչ կամեցաւ լսել:	44:12 In the second year of Constans, grandson of the blessed Heraclius, Valentinus planned to deceive the senate by sophistry and to elevate himself to royal rank, so that having crowned himself he might thus exercise his military command. He increased the burden of subjection on the inhabitants of the city; and joining many other troops to the [3,000] armed men he had brought with him, he secured his defence. Then the men of the city gathered in the holy church of God around the patriarch, and told him to remove the burden of subjection. They sent (word) to Valentinus to remove that oppression, but he did not wish to heed them:
44:13 Եւ անդ էր մի ոմն յիշխանացն, որում անունն էր Անտոնինոս. ասէ ցՎաղենտին. «Զինչ է նոցա միաբանութիւնն այն եւ խորհուրդն. կամ զի իսկ իշխեցին համարձակաբար արձակել առ քեզ զայսպիսի բանս. բայց եթէ հրամայեսցես ինձ՝ ես երթայց եւ քակտեցից զմիաբանութիւն նոցա եւ զխորհուրդն: Եւ հալածեմ զնոսա յիւրաքանչիւր տեղիս, զի կատարեսցին կամք քոյ»: Եւ ասէ. «Երթ եւ արա որպէս ասացերդ»: Եւ նա յարուցեալ գնաց արամբք հազարաւք, եւ իբրեւ եմուտ յեկեղեցին՝ սկսաւ պատուհասել զգլխաւորսն գանիւ:	44:13 One of the princes was there, called Antoninus; he said to Valentinus: ’What is this union and plot of theirs? How did they dare to send such audacious proposals to you? But if you give me permission, I shall go and destroy their union and plot. And I shall chase them off each to his own place, so that your will may be accomplished. ’ He note: ’Go and do as you have proposed. ’ He arose and went with a thousand men. When he had entered the church, he began to punish their leaders with the bastinado:
44:14 Յոտն եկաց հայրապետն. եւ ասէ. «Շատ եւ ոչ է իրաւացի առնել ի տեղւոջս յայսմիկ այդպիսի ինչ»: Եւ յարձակեալ Անտոնի՝ ած ապտակ ի ծնաւտ նորա, եւ ասէ. «Երթ կալ զտեղին քոյ»: Յայնժամ խռովեալ ամբոխն՝ յարձակեցան ի վերայ նորա: Եւ ըմբռնեալ զնա քարշեցին զոտանէ ի մէջ քաղաքին, եւ այրեցին հրով:	44:14 The patriarch stood up and note: ’It is inappropriate and wrong to do such a thing in this place. ’ Antoninus attacked him and struck him a blow on the jaw, saying: ’Keep your place. ’ Then the crowd was aroused, and they fell on him. They forcibly dragged him by the foot into the middle of the city and burned him with fire:
44:15 Ազդ եղեւ Վաղենտինի, եւ դողումն կալաւ զնա: Եւ անդէն վաղվաղակի հեղաւ ամբոխն ի վերայ նորա, եւ քարշեալ արտաքոյ տանցն՝ գլխատեցին. եւ տարեալ ի տեղին, ուր այրեցին զԱնտոնինոս՝ ի նմին տեղւոջ այրեցին եւ զնա: Եւ զԿոստանդին հաստատեցին յաթոռ թագաւորութեանն: Եւ արարին զաւրավար զԹէոդորոս զոմն հաւատարիմ յիշխանացն Հայաստանեայց, յայնց՝ որ ի Յունաց կողմանէ:	44:15 Valentinus was informed, and trembling gripped him. Immediately the crowd descended on him, and dragging him out of his house cut off his head. Taking him to the spot where they had burned Antoninus, they burned him too in the same place. They confirmed Constans on the throne of the kingdom; and they made general a certain T’ēodoros, one of the loyal Armenian princes among those from the Greek sector:
44:16 Սա իբրեւ առ զաւրավարութիւնն՝ աղաչեաց զթագաւորն եւ խնդրեաց պարգեւս՝ առնել ողորմութիւն այնոցիկ, զորս էր աքսորեալ յԱփրիկէ: Եւ մանաւանդ վասն ասպետի, որդւոյ Սմբատայ Խոսրով Շում կոչեցելոյ: Եւ քաղցրացոյց Աստուած զսիրտ թագաւորին, եւ հրամայեաց ածել զնոսա ի քաղաքն թագաւորական: Եւ ընկալաւ զնոսա իբրեւ զսիրելիս թագաւորութեանն, եւ զորդի նորա զՍմբատ առաջին սպաթար ի մէջ ամենայն սպաթարացն, եւ կանտիտատ:	44:16 When the latter took the command, he begged the king as a personal favour to have mercy on those whom he had exiled to Africa, especially as regards the aspet, son of Smbat called Khosrov Shum. God softened the king’s heart, and he ordered them to be brought to the royal city. He received them as friends of the kingdom, and appointed his son Smbat as first spat’ar among all the spat’ars and kandidat:
44:17 Եւ անդէն կարգեաց ի կարգն առաջի յամին հինգերորդի թագաւորութեան իւրոյ: Նոյնպէս եւ զՎահանն Խարխոռունի եւ զայլ եւս: Եւ արձակեաց ի Հայս այր ոմն իշխան, անուն Թումա: Սա եկեալ ոչ կամէր եղծանել զուխտն, որ ի մէջ կայսեր եւ իշխանին Մարաց. միաբանեաց զամենայն իշխանսն ընդ ինքեամբ եւ գնաց առ իշխանն Մարաց եւ խաւսեցաւ ընդ նմա ի խաղաղութիւն:	44:17 And then he reestablished him in his former rank in the fifth year of his reign. Likewise (he promoted) Vahan Khorkhoṙuni and still others. He sent to Armenia a certain prince called T’umas. When the latter arrived, he did not wish to break the pact between the emperor and the prince of the Medes. He brought all the princes into agreement with himself, went to the prince of the Medes and made peace proposals to him:
44:18 Եւ առ ի նմանէ ինչս բազումս եւ խոստացաւ նմա երդմամբ, զի տացէ տանել զԹէոդորոս կապանաւք ի պաղատն, զի նա էր իշխան աշխարհիս Հայոց: Եւ դարձաւ եկն անդրէն ի զաւրս Հայոց: Եւ իբրեւ եկն յերկիրն Կոտէից, յանկարծակի յարձակեցան ի վերայ նորա, կալան զնա եւ կապեցին, եւ ետուն տանել յանդիման թագաւորին:	44:18 He received from him many gifts, and promised him with an oath that he would have T’ēodoros brought in bonds to the palace, because he was the prince of Armenia. Then he returned to the Armenian army. When he (T’ēodoros) reached the land of Kotayk’, suddenly they attacked him, seized and bound him, and had him taken before the king:
44:19 Իսկ արքայ Կոստանդին իբրեւ լուաւ՝ խռովեցաւ յոյժ. զի ոչ էր ի հրամանէ նորա կապելն. եւ հրամայեաց լուծանել զնա ի կապանացն, եւ ընթեռնուլ զգիրս ամբաստանութեանն: Եւ ծանուցեալ զնենգութիւնն՝ հրամայեաց կոչել զառաջեաւ եւ ընկալաւ զնա սիրով, եւ նորին իշխանութեամբն պատուով:	44:19 But when king Constans heard of this, he was greatly troubled, because it had not been by his command that he was bound. So, he ordered him to be released from his bonds and that the writ of accusation be read. When he realized the deceit, he commanded him to be summoned to his presence; he received him in a friendly way and with the honour due his princely title:
44:20 Եւ կարգեաց նմա ռոճիկ եւ ընդունելութիւն յարքունուստ: Ապա հրամայէ կոչել զԹումաս ոմն եւ ոչ հրամայեցաւ նմա մտանել յարքունիս, այլ արտաքոյ քննութիւն առնել. եւ արդարացուցին զԹէոդորոս Ռշտունեաց տէրն ի բանս իւր. եւ եղեն իրաւունս ի վերայ նորա: Իսկ զԹումաս անարգեալ ի բաց ընկեցին պատուոյն:	44:20 He appointed for him a stipend and sustenance from the treasury. Then he ordered T’umas to be summoned; he did not permit him to enter the palace, but had an enquiry held outside. They acquitted T’ēodoros, lord of Ṙshtunik’, on his own words, and justice was done in his regard. As for T’umas, they stripped him of his rank in dishonour:
44:21 Յայնժամ տեսին զմիմեանս ասպետ եւ Թէոդորոս Ռշտունեաց տէրն, եւ հեղուին արտասուս ի վերայ պարանոցի իւրեանց, զի էին սննդակիցք միմեանց ի դրանն Խոսրովայ արքային Պարսից:	44:21 Then the aspet and T’ēodoros, lord of Ṙshtunik’, met each other and shed tears on each other’s neck, for they had been raised together at the court of Khosrov, king of Persia:
44:22 Բայց ասպետ ոչ կարաց նուաճել ընդ իշխանութեամբն Յունաց, այլ արկ ի միտս իւր նենգութիւն. եւ հրամանս խնդրեաց ի թագաւորէն Կոստանդեայ, զի արձակեսցէ արս չորս յընտանեաց իւրոյ ի Հայս՝ տանել առ նա զինչս իւր:	44:22 However, the aspet was not able to submit to the authority of the Greeks, but thought of a trick. He requested permission from king Constans to send four men of his family to Armenia to bring him his possessions:
44:23 Եւ հրամայեաց թագաւորն տալ նմա զհրամանս. իսկ նա այլակերպեալ զինքն՝ առ ընդ իւր արս երիս, եւ հասեալ ի ծովեզր՝ եցոյց զհրամանն արքունի: Ել ի նաւն եւ էանց ընդ ծովն, եւ հապճեպ գնացեալ ի նմանութիւն թռչնոյ՝ եկն եհաս փութանակի ի Տայս եւ ամրացաւ անդ. քանզի ընկալան զնա Տայեցիքն խնդութեամբ:	44:23 The king ordered him to be given permission. But he disguised himself, took three men with him, and on reaching the seashore showed the royal permit. He boarded a ship and crossed the sea. Travelling rapidly like a bird he quickly reached Tayk’, and entrenched himself there, because the people of Tayk’ received him with joy:
44:24 Յայնմ ժամանակի ոչ սակաւ յուզմունք լինէին ի մէջ աշխարհիս Հայոց. քանզի փութանակի եկն եհաս հրամանն արքունի առ զաւրավարն Հայոց՝ ունել զամենայն անցս ճանապարհացն, եւ յուզել յամրոցս աշխարհին: Ապա ազդ լինէր, եթէ եկն եւ ամրացաւ ի Հայս ի Տայս:	44:24 Then no little disturbance occurred in the land of Armenia. For immediately the royal command reached the Armenian general to secure all the roads and to search all the fortresses of the country. Then it became known that he had come to Armenia and entrenched himself in Tayk’:
44:25 Յայնժամ հրաման ետ զաւրավարն Յունաց Թէոդորոս հանդերձ իշխանաւքն զաւրուն եւ նախարարաւքն Հայոց՝ արձակել զՆերսէս կաթուղիկոս առ ասպետ, եւ տանել նմա երդումն հաւատարմութեան, ի խնդրել նմա զիշխանութիւն աշխարհին, եւ ածել նմա զկին իւր եւ զորդիսն:	44:25 Then the Greek general T’ēodoros, with (the support of) the princes of the army and the nobles of Armenia, ordered the Catholicos Nersēs to be sent to the aspet, to bring him an oath of good faith that they would request for him the rank of prince of the country, and that his wife and children be brought to him:
44:26 Եւ գնաց կաթուղիկոսն, հաստատեաց առ նմա զերդումն, զի մի այլ ուրեք կալցի ճանապարհ. եւ դարձաւ եկն անդրէն: Եւ գրեցին նոքա առ թագաւորն Կոստանդին առնել նմա ըստ երդմանն, զոր խոստացաւ. քանզի էր գրեալ ասպետ առ թագաւորն այսպէս, եթէ «Ծառայ քոյ եմ, եւ ոչ ուրեք երթամ ի ծառայութենէդ ձերմէ. բայց զի ասացին ցիս ոմանք, եթէ անդրէն երթալոց ես ուստի եկիրն՝ վասն այնորիկ զահի հարայ եւ փախեայ:	44:26 The Catholicos went and confirmed the oath with him that he would not travel anywhere else. Then he returned; and they wrote to king Constans (asking him) to do what he had promised in accordance with the oath. For the aspet had written to the king as follows; ’I am your servant, and I am not at all abandoning your service. But because some people told me; “You are to return whence you came”, therefore I was frightened and fled:
44:27 Բայց արդ եթէ արժանի համարիք՝ միամտութեամբ վաստակիմ, եւ կեամ եւ մեռանիմ ի վերայ ձերոյ աստուածպաշտութեանդ»: Յայնժամ հրամայեաց թագաւորն Կոստանդին առնել զնա կիւրապաղատ, եւ տալ նմա պսակ պատուոյն եւ զիշխանութիւն աշխարհին: Եւ հրամայեաց արձակել զկին եւ զորդիսն մեծաւ շքով, եւ ետ տանել զգահոյս արծաթեղէնս հանդերձ այլովք մեծամեծ ընչիւք:	44:27 But now, if you reckon me worthy, I shall serve loyally and live and die for your Piety. ’ Then king Constans ordered him to be made curopalates and to be given a crown of that rank and the rank of prince of the country. And he ordered his wife and children to be sent with great èclat; and he had taken to him silver cushions with other magnificent gifts:
44:28 Արդ՝ մինչդեռ գայր հրովարտակն եւ պատիւն առնել զնա կիւրապաղատ՝ յանկարծակի եհաս նմա հիւանդութիւն եւ մեռաւ: Եւ բարձին զմարմին նորա եւ տարան թաղեցին առ հաւրն իւրում ի Դարիւնս: Եւ զորդի նորա զանդրանիկ, որում անուն էր Սմբատ, կարգեաց արքայ ի պատիւ հաւր իւրոյ. տուեալ նմա զիշխանութիւնն բնիկ տանուտէրութեանն ասպետութեան, եւ արար զնա դրունգար զաւրաց իւրոց:	44:28 Now while the edict giving him the rank of curopalates was on its way, suddenly an illness struck him and he died. They took his body and brought it for burial beside his father in Dariwnk’. The king appointed his elder son, whose name was Smbat, to the rank of his father, giving him his ancestral position of tanutēr and aspet, and he made him drungar of his army:
44:29 Ետ նմա կին ի տանէն Արշակունեաց եւ յիւրոց մերձաւորաց, եւ …արձակեաց ի բանակն առ զաւրս իւր: Եւ յետ այսորիկ արձակեաց զԹէոդորոս Ռշտունեաց տէրն ի Հայս մեծաւ պատուով, եւ ետ նմա զնոյն իշխանութիւն զաւրավարութեան, եթէ կամիցին իշխանքն Հայոց եւ եթէ ոչ կամիցին: Եւ եկն կարգեցաւ ի նոյն իշխանութեանն:	44:29 He gave him a wife from the house of the Arsacids, from among his own relatives, and sent him to the camp to his army. After this he despatched T’ēodoros, lord of Ṙshtunik’, to Armenia with great honour, and bestowed on him the same authority of general, whether or not the princes of Armenia should so wish. He came and was reestablished in the same post:
44:30 Եւ եղեւ ի գալ միւսում ամի եկն զաւրն Իսմայելի յԱտրպատական, եւ բաժանեցան յերիս: Առաջ մի յԱյրարատ, եւ առաջ մի ի Սեպհական գնդին կողմանսն. եւ առաջի մի յԱղուանս: Արդ՝ որք ի կողմանս Սեպհական գնդին՝ արշաւեալ սփռեցան եւ հարեալ զամենայն կողմանսն զայնոսիկ սրով սուսերի, առին զաւար եւ զգերութիւն: Եւ եկին ժողովեցան ի Հէրեւան, եւ մարտեան ընդ բերդին, եւ ոչ կարացին առնուլ:	44:30 When the next year came round the Ismaelite army came to Atrpatakan and split into three. One division (went) to Ayrarat, one division to the region of Sephakan gund, and one division to Ałuank’. Now those in Sephakan gund spread raids over that entire region with the sword, and took plunder and captives. They gathered in Herewan and attacked the fortress, but were unable to take it:
44:31 Եկին ի յՈրդսպու, եւ ոչ նմա ինչ կարացին առնել: Գնացին անտի եւ բանակեցան յԱրծափս, հանդէպ բերդին առ ջրովն: Եւ սկսան պատերազմել ընդ բերդին, եւ բազում աւճիրս վնասուց գործեցին անդ ի բերդէն: Արդ՝ էր նոցա ի թիկանց կողմանէ ել ի գլուխ անդր յԱսորենայ կողմանէ՝ որում Կախանակտուցն կոչեն:	44:31 They came to Ordspu, and it too they were unable to take. They left there and camped in Artsap’k’, facing the fortress beside the water. They began to attack the fortress, but suffered many losses from the fortress. These (defenders of the fortress) had at their rear an exit at the top on the side of the summit which is called Kakhanaktuts’:
44:32 Արդ՝ իջին ընդ այն արք ի վայր ի բերդէն՝ երթալ խնդրել ի բերդէն Դարաւնից զաւր յաւգնականութիւն իւրեանց: Եւ ետ նոցա Սմբատ Բագրատունի, որդի Վարազ Սահակայ՝ արս [Խ]: Եւ գնացեալ ի գիշերի ելին ի բերդն եւ ոչ զգուշացան տեղւոյն: Եւ գիտացին Իսմայելացիքն զտեղին, եւ գնացեալ ի նոյն հետին ելին ի բերդն, եւ կալան զտեղին մինչեւ ցառաւաւտն: Եւ արս [Ժ] պահապանս տեղւոյն ըմբռնեցին ի քուն եւ սպանին:	44:32 So, some men descended through this down from the fortress to seek from the fortress of Darawnk’ a force in their support. Smbat Bagratuni, son of Varaz Sahak, gave them [40] men. Departing at night they entered the fortress, but did not guard the spot. When the Ismaelites discovered the place (of entry) they followed the same path and entered the fortress. They held the place until the morning. They seized ten guards of the place while they slept, and slew them: