Փարպեցի 3-57 Parpetsi

57:0 Եւ սրտմտեալ անաւրէն երեցունց իշխանացն, ոչ եւս առ ի յերկարսն հանդուրժել կարացեալ սրբոցն, որպէս շնորհ առնելով թագաւորին ընդ այնչափ թշնամանելոյ զնա` յարուցեալ ինքնին Վեհդենշապուհ առաջի գործակցաց իւրոց` հարկանէր սուսերաւ զուս սրբոյ եպիսկոպոսին Սահակայ, եւ հուպ ի գաւտին մերձեցուցանէր զվէրսն. եւ սրբոյ եպիսկոպոսին ի սաստիկ հարմանէն դրդուեալ` ոչ գլորեալ անկանէր յերկիր, այլ ի քարի մի յեցեալ հաստատէր. եւ որպէս ի բերանոյ ամենայն սրբոցն սկսաւ ասել այս պէս:	57:0 The three impious princes became yet more angered and were unable to tolerate hearing any more of what the saints had to say, as though they were doing the king an honor in the face of such hostility. Vehdenshapuh himself arose before his accomplices and personally struck the holy bishop Sahak with his sword, striking him on the shoulder and carrying the wound close to the waist. Struck by this blow, the holy bishop did not fall over to the ground, but rather stood up against a rock. And he began to say, as though from the mouths of all the saints:
57:1 Գոհանամք զքէն, Քրիստոս, որ բազում անգամ կենդանարար գառնդ անմահական զենմամբ մատակարարեալ անծախութեամբ բաշխեցար ի ձեռաց մերոց. իսկ արդ եւ զմեզ իսկ մարդասիրապէս արարեալ զենումն` ընկա՛լ զամենեսեանս արժանաւորապէս զպատարագեալսս` ի հոտ անուշից:	57:1 We thank you Christ, for sharing with us many times your life-giving lamb which cannot be consumed, offered in eternal sacrifice. And now that we are being sacrificed, accept all of your officiants humanely as worthy of entering your fragrant flock:
57:2 Եւ ասացեալ սրբոյ եպիսկոպոսին այսպէս, թէպէտ եւ յորդեալ հոսէին վտակք արեանն ի վիրէ սրբոյն` սակայն կայր զաւրացեալ ուժով շնորհաւք հզաւրին, որպէս զի բնաւ չ իցէ վիրաւորեալ:	57:2 The blessed bishop strengthened by the grace of the Allmighty, spoke these words as though he were not at all wounded, although streams of blood gushed from the saint’s wound:
57:3 Եւ ապա հրամայէին զսուրբ կաթողիկոսն զՅովսէփ գլխատել սրով. եւ մերկացուցեալ դահճացն զսուրբն` ասաց երիցս. Դա՛րձ անձն իմ ի հող եւ ի հանգիստ քո, զի Տէր բարի արար քեզ. եւ այսպէս ընկալաւ սրով զվախճան կատարելութեանն:	57:3 They then commanded that the blessed kat’oghikos Yovsep’ be beheaded with a sword. When the executioners stripped the saint, he note: “Return, body of mine, to the earth, and to your rest, for the Lord has favored you.” He was thus killed with the sword:
57:4 Իսկ յաղագս սրբոյն Ղեւոնդի հրաման ետուն դահճացն անաւրէն իշխանքն` մերկացուցանել զսուրբն եւ քարշել ուժգին ընդ քարաժեռ կոպճուտ տեղիս լանջակողմանցն:	57:4 Then the impious princes commanded the executioners to strip the blessed Ghewond and to drag him on his shoulders over sharp rocky places:
57:5 Եւ այնպէս քարշեցին յերկար ժամս, մինչեւ զամենայն մարմինս սրբոյն, եւ զլանջացն եւ զթիկանցն, քանցեալ քերեցին ի մորթոյն, մինչեւ ոսկերացն մերկանալ ի մորթոյն. վասն զի զերանելի այրն Աստուծոյ զՂեւոնդ առաւելագոյն ասէին ամենայն Պարսիկք խրատատու եւ պատճառ լինել ամենայն իրացն Վարդանայ եւ գործոցն` որ ի ժամանակին յայնմ գործեցան յաշխարհիս Հայոց:	57:5 So they dragged him for long hours until the saint’s entire body, his sides and shoulders were stripped bare of skin, and until the bones were stripped of flesh. This was because all the Iranians said that the venerable man of God, Ghewond, was the chief advisor and cause of all of Vardan’s actions and deeds which had been done in the land of Armenia:
57:6 Եւ մինչդեռ կէսքն ի դահճացն քարշէին զերանելին Ղեւոնդ` այլքն կտրեցին սրով զգլուխ սրբոյ երիցան Մուշէի եւ զսրբոյ երիցուն Արշենայ եւ զսրբոյ սարկաւագին Քաջաջայ. որոց ի ժամ վախճանին կատարմանն ասացեալ, Տէր Յիսուս, ընկա՛լ զոգիս մեր:	57:6 While some of the executioners were dragging the venerable Ghewond, others were cutting off the heads of the blessed priests Mushe, Arshen, and the holy deacon K’ajaj. At the time of their deaths they note: “Lord Jesus, accept our souls:
57:7 Եւ ապա աշխատեալ դահիճքն որ քարշէին զսուրբն Ղեւոնդ` ածին ի նոյն տեղիս սուղ ինչ ոգւով, ուր եւ այլ սուրբքն կատարեցան, եւ անդ հատին զգլուխ սրբոյն սուսերաւ. որ ի ժամ իւրոյ կատարմանն զուարթագին ձայնիւ ասաց. «Գոհանամ զքէն, Քրիստոս, որ բազում գթութեամբ քո աւգնեալ պահեցեր զիս ի մանկութենէ իմմէ եւ հասուցեր ի ժամս յայս, արժանի արարեր մասին սրբոց քոց. ի ձեռս քո, Փրկիչ, յանձն առնեմ զհոգի իմ:	57:7 Then the executioners who were dragging the blessed Ghewond pulled him with little breath remaining where the other saints had been killed, and there they beheaded the blessed one with a sword. At the time of his death, (Ghewond) said with a joyful sound; “I thank You Christ, Who, with much kindness aided and kept me from from the time of my childhood to reach this hour. You have made me worthy of the destiny of Your saints. Savior, I entrust my soul to Your care:
57:8 Եւ սուրբ եպիսկոպոսն Սահակ կայր եւս սակաւ ոգւով. զորոյ յետ վախճանելոյն ամենեցուն կտրեցին զգլուխն սուսերաւ. որոյ մատուցեալ նուաղ ձայնիւ աղաւթս եւ ասացեալ զամէնն` աւանդեաց զոգին:	57:8 There was still some life left in the blessed bishop Sahak. After killing all the others, (the executioners) cut off his head with a sword. In a failing voice he offered prayers, said “Amen,” and gave up the soul:
57:9 Եւ այսպէս ի վեշտասաներորդում ամի թագաւորութեան Յազկերտի, որ աւր քսան եւ եաւթն էր ամսոյն հրոտից` պսակեցան սուրբքն վեցեքեան. սուրբ կաթողիկոսն Յովսէփ ի Վայոց ձորոյ, սուրբ եպիսկոպոսն Սահակ յՌըշտունեաց, սուրբ երէցն Արշէն ի Բագրեւանդայ, սուրբ այրն Աստուծոյ Ղեւոնդ երէց ի Վանանդայ, սուրբ երէցն Մուշէ յԱղբակոյ, սուրբ սարկաւագն Քաջաջ յՌըշտունեաց, յԱպար աշխարհի, մերձ ի գեաւղն մոգուց որ անուանեալ կոչի Ռեւան:	57:9 Thus did the six saints die on the twenty-seventh day of the month of Hrotic’, in the sixteenth year of the reign of king Yazkert, in the land of Apar, close to the village of the mages named Rhewan. They were: the blessed kat’oghikos Yovsep’ from Vayoc’ Dzor, the blessed bishop Sahak from Rheshtunik’, the blessed presbyter Arshen from Bagrewand, the blessed man of God, Ghewond the presbyter, from Vanand, the blessed presbyter Mushe from Aghbak, and the holy deacon K’ajaj from eRewan:
57:10 Եւ որպէս ստուգիւ եւ ջերմ խնդրով Կամսարականին Արշաւրայ հարցեալ ցերանելի Խուժիկն, եւ լուեալ ի նմանէ պատմեաց մեզ զխաւսս իւրաքանչիւր եւ զվախճան սրբոցն` գրեցաք հաւաստեաւ:	57:10 Arshawir Kamsarakan asked the venerable Xuzhik for accurate information about these events, pressing him warmly, and we have truthfully written what he heard from him about the speeches of each of the deceased saints:
57:11 Եւ գնացեալ ի բաց ի տեղւոջէն Վեհդենշապհոյ եւ այլ իշխանացն որ ընդ նմա էին, ընտրեալ արս ինն թուով` թողին ի տեղւոջն կազմ զինու. ընդ որս նախ առաջին ըստ Աստուծոյ ազդեցութեանն զերանելի Խուժիկն ընտրէր Վեհդենշապուհ եւ թողոյր աղաչելով, որպէս զկարի սեպհականագոյն եւ պիտոյ իւրում հրամանին:	57:11 Then Vehdenshapuh and the other princes who were with him quit that place. Having selected nine men, they left them there armed with weapons. First and foremost, among them (thanks to God’s influence) was the venerable Xuzhik, whom Vehdenshapuh had selected and left there, beseeching him, and saying that he was fundamental and necessary (for carrying out) his order:
57:12 Որոց հրաման տուեալ ասէին ցպահապանսն, թէ «Մինչեւ ցաւուրս տասն եւ կամ եւս աւելի պահեցէ՛ք զգուշութեամբ զդիակունսդ, որպէս զի գիշատեալք ի թռչնոց` ընկեսցի այսր անդր ոսկրոտին, ի գլուխ լերանց եւ կամ ի խորաձոր տեղիս քարանձաւաց, մինչեւ եկեալ անցցէ ի բաց կարաւանն արքունի. գուցէ, ասէ, եկեալ ոք ի քրիստոնէիցն, իրազգած յումեքէ եղեալ` գտանիցէ զոսկերս դոցա եւ առեալ սփռիցէ յամենայն քրիստոնեայս, եւ մեք գտանիմք մահապարտք առաջի թագաւորին:	57:12 The Iranian princes gave the guards this order: “Carefully guard the corpses for ten or more days, so that they will be devoured by the birds. Then toss the bones here and there, on the top of a mountain or into the caves of a deep valley.” Do this before the royal caravan has passed. For perhaps, (Vehdenshapuh) said, one of the Christians, having been informed by someone, will come and find their bones, and take and distribute them to all the Christians. Then we shall be condemned to death in the king’s presence:
57:13 Եւ մնացեալ անդ պահապանացն ըստ հրամանին Դենշապհոյ եւ Մովան անդերձապետի եւ Ջնիկանայ մայպետի, եւ կացեալք զայն աւուրս` խորհէր ի միտս իւր երանելի Խուժիկն, եթէ զինչպիսի հնարիւք ցուցանիցէ Աստուած ճանապարհ առնն, որով արժանի լիցի գողանալոյ զնշխարս սրբոցն յայլոց պահապանացն:	57:13 In accordance with the command of Denshapuh and the anderjapet, Movan and the maypet, Jnikan, the guards remained there. During this time the venerable Xuzhik was pondering by what strategems God would show the man a way to be worthy of stealing the remains of the saints from the other guards:
57:14 Եւ մինչդեռ երանելի այրն յայնպիսի խոհականութեան վտանգի կայր` յանկարծակի ի նմին աւուր յերեկորեայ գիշերոյն լինէր շարժումն մեծ ի տեղւոջն. բոմբիւնք սաստիկք եւ ձայնք ահագինք յանդնդոց հնչէին. կուտեալք բազմութիւնք ամպոց զերկիրն ծածկէին. ձայնք որոտմանց եւ փայլատակունք զլերինս դողացուցանէին:	57:14 While the venerable man was in this turmoil of thought, suddenly that same day, in the evening, a great earthquake occurred at that place. Great explosions and frightful noises were heard from the abyss. A multitude of clouds massed and covered the land. Sounds of thunder and lightning made the mountains tremble:
57:15 Եւ սիւն լուսոյ ըստ աւրինակի ծիածանի իջեալ յերկնից` շուրջ պարուրեալ զնահատակաց զմարմինս ծրափակէր:	57:15 A column of light, resembling a rainbow, descended from the sky and enveloped the bodies of the martyrs:
57:16 Եւ կործանեալ յերկիր պահապանքն` կիսամեռք լինէին, չ գիտելով այր զընկեր բնաւ արդեաւք թէ ո՞ւր իցէ. որք եւ գլորեալք յերկիր` ոչ կարէին կալ հաստատուն. քանզի դողումն մեծի շարժմանն ի վեր ոստուցեալ զնոսա ընկենոյր յերկրէ. եւ այսպէս կքեալ ոտիւք եւ կարկեալ խաւսիւք` լինէին խորտակեալք ամենեքեան:	57:16 The guards fell to the ground, half-dead, no one knowing where his comrade was. Those who had tumbled to the ground were unable to stand erect, for the shaking of the great quake hurled them up from the ground. Thus, with their legs bent and their speech impeded, all of them were confounded:
57:17 Իսկ զերանելի Խուժիկն աջ հզաւրին պահէր անհոգս. ուրախալից մտաւք փառաւորէր զԱստուած, իմացեալ այնուհետեւ, թէ արդ հաստատ կատարին բազմաժամանակեայ յամենայն կամաց իւրոց խնդիրք:	57:17 But the right hand of the Allmighty preserved the venerable Xuzhik free from care. Joyfully he glorified God, realizing that now all the requests he had made for such a long time would certainly be fulfilled:
57:18 Եւ կատարեալ միապէս երկիւղիւ զգիշերն ողջոյն եւ զտիւն բովանդակ եւ զերկրորդ եւս գիշերն մինչեւ ի ժամ արեգականն ծագման` եւ ապա լռէին ձայնք անդնդոցն հնչմանց, եւ որոտմունք ամպոցն փարատեալ ցածնուին, եւ դադարէր երկիրն ի շարժելոյ, եւ ցայտմունք փայլատակմանցն ամփոփէին յերեւելոյ. եւ լինէր այս լոկ շուրջ զտեղեաւն իբրեւ ասպարիսաւք երկուք:	57:18 After the entire night, the whole next day as well as the second night until the hour of sunrise had passed in fear, the sounds of roaring from the abyss quieted, the thundering clouds were reduced, the earth stopped shaking and the flashes of lightning ceased. This (earthquake) had taken place in an area only two asparez around the place:
57:19 Իսկ պահապանքն յահագին ապշութենէ թմրութեանն սակաւիկ մի ոգի առեալ` աչս ածէին փախչելոյ ի տեղւոջէն. այլ ի յոյժ բեկմանէ սրտիցն երկիւղէ` ոչ կարէին կանգնել ի յերկրէն. լոկ հայէին եւեթ ընդ միմեանց դէմ, եւ խաւսել ինչ ոչ կարէին:	57:19 Now when the guards had somewhat recovered from the awful alarm of numbness, they had a mind to flee from the place. But because their hearts were smiten with terror, they were unable to stand on the ground. They could only look at each other’s faces, unable to speak:
57:20 Բայց զինն ժամու աւուրն երրորդի յարուցեալ երանելի Խուժիկն, որպէս թէ կամաւ կաղս ի կաղս, հայելով զկնի իւր` փախչէր ի տեղւոջէն, զի զնոսա զաւրացուսցէ ի կանգնել եւ զկնի իւր հեռացուցանել ի վայրացն:	57:20 At the ninth hour of the second day, the venerable Xuzhik arose, as he wanted, and looking behind him, hobbling along, he fled from the place so that the others would be strengthened to stand up and depart after him:
57:21 Որոց տեսեալ զերանելի Խուժիկն, զի երթայր խեկբեկս յընթացի` ուշաբերեալք առ վտանգի զկնի նորա սրանային ի տեղւոյն, չ իշխեցեալք բնաւ դառնալ եւ հայել ի տեղիսն առ երկիւղի. եւ պնդեալք զհետ Վեհդենշապհոյ եւ գործակցացն նորա փութային:	57:21 Those who saw the venerable Xuzhik limping away were brought to their senses by the danger, and hurried after him. Out of fear they did not dare to turn and look back at the place. They hastened after Vehdenshapuh and his associates:
57:22 Բայց երանելի Խուժիկն ընդ այլ ճանապարհ որոշէր ի նոցանէն:	57:22 But the venerable Xuzhik separated from them and went off by another road:
57:23 Եւ հասեալ պահապանացն առ իշխանսն յաւուրն վեցերորդի` պատմէին զամենայն անցս աղէտիցն, որ անցին ընդ նոսա զտիւն մի եւ զգիշերս երկուս. զորոց զգոյն երեսացն տեսեալ Դենշապհոյ եւ ընկերացն նորա, եւ զանցս ահագին իրացն մի ըստ միոջէ լուեալ` զարհուրէին, եւ ապշեալք ի բազում ժամս հիանային:	57:23 When the guards reached the princes, on the sixth day, they related all the disastrous events which had happened to them during the one day and two nights. When Denshapuh and those with him saw the color of their faces and heard about the frightful events, one by one, they were horrified and stupified for many hours:
57:24 Խորհուրդ ի մէջ առեալ` ոչ ինչ կարէին իմանալ հնարս, բայց զպահապանսն եւեթ լռեցուցանել ջանային, չ յայտնել ումեք ամենեւին եւ ոչ բնաւ յիշել առ ումեք զմահ քահանայիցն եւ կամ զայնպիսի նշանաց երեւմունս:	57:24 Taking counsel among themselves, they could not come up with any strategems, but could only attempt to keep the guards quiet so that they would tell no one at all, or inform anyone about the death of the priests or about such phenomenal signs:
57:25 Բայց ինքեանք միայն խոճոճելով առանձինն զարմացմամբ որպէս յանզգայութիւն ընկղմէին, ասելով Դենշապուհ եւ Ջնիկայ ցմիմեանս, եթէ «Ոչ են իրք քրիստոնէից թեթեւ իմն եւ դուզնաքեայ. այլ հաստատ մեծ է զաւրութիւն աւրինաց նոցա եւ հաւատոց. եւ մեք յանգիտութեան վնասեալ կորնչիմք եւ չ զգամք:	57:25 But as for (the princes) they were absorbed in incredulous thought as though plunged into senselessness. Denshapuh and Jnikan said to each other: “The deeds of the Christians are neither small nor insignificant. Rather, it is certain that the power of their faith and belief is great, while we, damaged by ignorance, will be lost and do not realize it:
57:26 Իսկ երանելի Խուժիկն գիտացեալ, թէ ցածոյց Աստուած զամենայն կասկած յամենայն կողմանց, այլ եւ զպատասխանիսն իշխանացն լուաւ, զոր ինչ պահապանացն արարին, եւ թէ ոչ ոք առնէ փոյթ ոսկերացն սրբոց` առեալ ընդ իւր տասն եւս այլ ընկեր, զորոց կարի քաջ գիտէր զհաւատս քրիստոնէութեանն` առնուին ընդ ինքեանս եւ գրաստս, եւ ըստ իւրաքանչիւր անձին սրբոցն սապատս չորեքկուսիս, եւ գնացին լռելեայն ի գիշերի յիրսն:	57:26 But the venerable Xuzhik realized that God had reduced suspicions all around. Furthermore, he heard the princes’ responses to the guards and realized that no one was concerned about the saints’ bones. Thus, he took with him ten other companions whose Christian faith he knew well, they took along pack animals and a square trunk for each of the saints, and they silently went at night to accomplish the matter:
57:27 Եւ մերձեալք ի վայրն` վրիպէին ի տեղւոյն, ուր մարմինք սրբոցն կային, քանզի ոյժ աղջամղջին էր գիշերն. եւ աշխատեալք առ վայր մի` տրտմէին, անարժանս կարծեցեալ զանձինս գիւտի երկնաւոր գանձուն:	57:27 Having approached the site, they missed the place where the saints’ bodies were, because the night was very dark. After working in one place they became dismayed, thinking themselves undeserving of finding the heavenly treasure:
57:28 Եւ մինչդեռ նոքա խռովեալք յածէին ընդ տեղիսն` եւ ահա յանկարծակի ի նմանութիւն լուսաւոր արծուոյ սլացեալ հասանէր յերկնից եւ իջեալ նստէր ի վերայ մարմնոյ սրբոյ առն Աստուծոյ Ղեւոնդի. եւ լուսաւորեալ տեղիքն առաւել եւս քան ի տուէ` երեւէին յայտնապէս մարմինք իւրաքանչիւրոց սրբոցն:	57:28 As they were moving about the area, perturbed, lo, suddenly something resembling a radiant eagle flew down from the sky and perched on the body of the blessed man of God, Ghewond. The place was more illuminated than in daytime, and the body of each saint was clearly revealed:
57:29 Եւ նոցա ուրախալից սրտիւք զուարճացեալք երկիր պագանէին տեառն Աստուծոյ. եւ ձեռն ի գործ արկեալ` ժողովեցին զիւրաքանչիւր ոք յականէ ի մի մի սապատ, որպէս նշմարեալ երեւիւր իբրեւ գրով երանելի Խուժկին. յորոց բուրեալ հոտ անոյշ ի մարմնոց սրբոցն` լցեալ զուարթացուցանէր զամենեցուն զգայութիւն խելացն:	57:29 With joyous hearts, they worshipped the lord God, and then, setting to work, they placed each saint’s body in a trunk, (each body) being clearly revealed to the venerable Xuzhik as though in writing. Such a sweet fragrance wafted from the saints’ bodies that it delighted everyone’s senses:
57:30 Եւ բարձեալ վաղվաղակի գրաստուց` փոխէին յայլ տեղի յանապատին, հեռի ի տեղւոյն իբրեւ երիւք պարսիկ հրասախաւք. եւ դադարեալ աւուրս եաւթն, վասն քաջ ցածնլոյ իրաց երկիւղին` ապա մաքրեցին զոսկերս սրբոցն յանուշահոտ մարմնոցն. զոր եւ պատեալ արժանաւորապէս կտաւաւք` թաղէին պատուով անդէն յանապատին զգուշութեամբ. եւ զոսկերսն առեալ բերէին ի շահաստանն եւ աւուրս բազումս ունէին առ ինքեանս ի ծածուկ:	57:30 After quickly placing the trunks on the pack animals, they moved them to another place in the desert, about three Iranian hrasaxs distant. Seven days later, after the fear of the matter subsided, they separated the saints’ bones from the fragrant bodies. Wrapping the bodies in linen cloth in a fitting manner, they buried them in the desert carefully. They brought the bones to the shahastan where they kept them secretly for many days among themselves:
57:31 Ապա լռելեայն սկսանէին տալ եւ ոմանց յառաքինի քրիստոնէից որք ի կարաւանին էին. որք ընդունէին` հաշուելով գիւտ փրկութեան ոգւոց եւ մարմնոց:	57:31 Then they quietly began to distribute them to some of the virtuous Christians in the caravan, who received them considering (the bones) to be a find of salvation for their souls and bodies:
57:32 Եւ ստիպով յիւրաքանչիւր աշխարհ տային հասուցանել վաղվաղակի, յաւգուտ երկնաւոր կենդանութեան ընտանեաց միանգամայն եւ գաւառին:	57:32 They were urgently pressed to return each (body) to its own land, to benefit the spiritual life of the families and the district:
57:33 Բայց զառաջին պտուղ աստուածաշնորհ մեծի գանձուն` բերեալ նախ երանելւոյ Խուժկին մատուցանէր կապելոց նախարարացն Հայոց. որք իբրեւ արժանի եղեալք ընդունէին զայնպիսի փրկութեան իւրեանց զգիւտն՝ անդէն եւ անդ ճանաչէին, թէ այցելութեամբ այց առնէ նոցա Աստուած, եւ երբ եւ է արձակին ի կապանացն, բարեխաւսութեամբ ոսկերաց սրբոցն, ըստ բանի սրբոյ առն Աստուծոյ Ղեւոնդի, զոր ի խրատելն իւրում ի գիշերին աւետաւորեաց զդիպելոց նոցա ի շնորհէն Աստուծոյ, տեսանել զաշխարհ իւրեանց. որք կատարելոցն էին ասացեալք սրբոյն ի ժամու իւրում:	57:33 But the venerable Xuzhik first brought the first fruit of that God-given great treasure and presented it to the captive Armenian naxarars. As soon as they were worthy of this, they received this find of their salvation, and thereupon realized that God had visited them, and that at some time they would be released from their bonds to see their own land, through the intercession of the saints’ bones, in accordance with the words of the blessed man of God, Ghewond, who had counseled them of the grace they would receive from God on that night. And the words of the saint had been fulfilled in their time:
57:34 Սկսեալ այնուհետեւ մի ըստ միոջէ պատմել կապելոց նախարարացն Հայոց երանելի այրն Աստուծոյ Խուժիկն, զոր անուանել յայսմ հետէ Խուժիկ` ծանրանամ, եւ զանուն սքանչելւոյն ոչ ոք հոգացեալ պատմեաց մեզ, այլ ամենագէտն գրեալ պահէ յաւր մեծ այցելութեանն եւ պարգեւէ առատապէս զվարձս վաստակոց նորա ընդ հաճոյս անուան իւրոյ:	57:34 Thereafter that blessed man of God, the Xuzhik (whom I shall hereafter style “Xuzhik,” as I am wearying of it) related (events) one by one to the captive naxarars of Armenia. No one had bothered to relate this miraculous man’s name to us, but the Omniscent has recorded it and is keeping it for the day of the great visit, and will generously reward him in accordance with his labors, with the joy of his name:
57:35 Ասէր եւ ոչ լռէր զխնամս մեծամեծս եւ զաւգնութիւն հզաւրին զոր արարեալ էր նմա. եւ թէ ո՛րպէս ի Վարդգէս յայտնեալ Քրիստոսի զխորհուրդ թագաւորին ծանոյց նմա, եւ նոյն ուղեկցեալ առաջնորդեաց նմա յուսով:	57:35 Xuzhik spoke ceaselessly of the very great care and aid which the Almighty had bestowed upon him. He related how in Vardges, Christ had revealed the king’s plan to him and had accompanied and encouraged him with hope:
57:36 Մեծարոյ, ասէր, եւ հաւատարիմ առաջի Դենշապհոյ համբարակապետի երեւեցոյց զիս, մինչ զի աղաչելով զիս եւ բռնի տանելով անաւրինին ի ձեռն հզաւրին Աստուծոյ ի տեղի տենչալի նահատակութեան սրբոցն, որում կամաց հնարաւոր է ամենայն. որ եղէ արժանի տեսանել զամենայն, զոր ոչ կարծէի տեսանել, եւ լսել մի ըստ միոջէ, որում ոչ արժանի լսելոյ համարէի զանձն իմ. զհարցումն բռնաւորացն եւ զպատասխանիսն միոյ միոյ սրբոցն, զաղաւթս եւ զկատարումն զիւրաքանչիւր անձին տեսի կարգաւ եւ լուայ. ահա արդ եւ մեծի մասին, ձերոյ անձանձրոյթ խնդրելով` զիս անարժանս արժանի արար շնորհ սուրբ Երրորդութեանն, մինչեւ երկնաւոր գանձու նշխարացն սրբոցն գտայ լինել ձեզ բերող:	57:36 He exalted me and made me trusted by the hambarakapet Denshapuh, to the point that he beseeched me and forcibly took me (because of Almighty God) to the coveted site of the saints’ martyrdom. Everything is possible for him. He made me worthy of seeing everything I did not think I would see, and of hearing (the saints’ speeches) one by one, (speeches) which I did not think myself deserving to hear. (I heard) the question of the tyrants and the answers of the saints, one by one, their prayers, and I saw the death of each of them, and heard them. And now, behold, he has made me worthy of finding and bringing to you this great part of the remains of the heavenly treasury of the saints, a favor of the blessed Trinity:
57:37 Փախոյց ամաւթով զպահապանսն տագնապեալս, զարհուրեցոյց զանհաւատ զվերակացուացն զսիրտս, ցրուեաց զանմիտ թագաւորին զխորհուրդս եւ բարձրացոյց զանուն եկեղեցւոյ իւրոյ սրբոյ:	57:37 He caused the guards to flee in alarm with shame, he terrified the hearts of the unbelieving overseers, split asunder the king’s mindless plan and raised aloft the name of His blessed Church:
57:38 Զայսպիսի բանս պարծանաց եւ խնդութեան պատմէր անձանձրոյթ երանելի վաճառականն` ամենայն հաւատացելոցն ի Քրիստոս. որ էր երբեմն վաճառական երկրաւոր գանձուն` եւ եղեւ յանկարծ վաճառական բարի գործովք պատուական մեծի երկնաւոր գանձուն մարտիրոսական նշխարաց:	57:38 With such words of glory and joy the venerable merchant tirelessly related these things to all the believers in Christ. He was once a merchant (possessing) an earthly treasure, but suddenly became a merchant who, through his good deeds, became honored with the great heavenly treasure of the remains of the martyrs:
57:39 Նոյն խաւսք եւ մխիթարութիւն էր յաւէտ կապելոց նախարարացն Հայոց յելս եւ ի մուտս իւրեանց, ի նստել ի տան եւ յառնել, ի տաւնս եւ յամսագլուխս. զոր եւ պատմեալ անյագ ցնծութեամբ` զուարճացուցանէին նորոգելով զամենայն մեղկեալ միտս լսողացն եւ հաստատէին ի հաւատս արդարութեան:	57:39 These same words were a comfort to the captive Armenian naxarars in their comings and goings, as they sat at home, when they arose, at celebrations and at the beginnings of the months. Relating them with insatiable delight, they cheered them up, renewing all the faltering thoughts of the listeners and confirming them in the faith of justice:
57:40 Եւ մանաւանդ տէրն Արշարունեաց Կամսարականն Արշաւիր, որ յամենայն ժամու ի տուէ եւ ի գիշերի` վարդապետութիւն սրբոցն, եւ մանաւանդ խաւսք եւ հոգեւոր խրատ սրբոյն Ղեւոնդի, եւ պատասխանիք իւրաքանչիւր ուրուք ըստ հարցմանն սպանողացն, եւ աղաւթք միոյ միոյ ի ժամ կատարմանն եղեալք` այն էր նորա հոգւոյն կերակուր եւ որոճումն քաղցր, զոր ասէր եւ ընդ գուբողայս սաղմոսին միաբանեալ` պատմէր անձանձրոյթ հանապազ:	57:40 This was especially true for Arshawir Kamsarakan, the lord of Arsharunik’. For him, every day, morning and night, the doctrine of the saints and especially the words and spiritual advice of the blessed Ghewond, the replies of each of the saints to the question of their slayers, the prayers of each at the time of his death—all of this served as (Arshawir’s) spiritual food and sweet meditation and he tirelessly repeated them together with psalms:
57:41 Զոր եւ մեր յոլովագոյն լուեալ ի հրաշալի Կամսարականէն` գրեցաք յաւժարապէս հոգալով. զոր թէպէտ ըստ տկարամտութեան մերոյ ոչ եղեաք բաւական յիշել զբովանդակն ի կարգի, այլ եւ ոչ բնաւ գտեալ անյուշք` յապաղեալ մոռացաք ինչ ծուլանալով:	57:41 We heard these many times from the marvellous Kamsarakan, and wrote it down with enthusiastic concern. For although we were not able to recall everything in order (because of our feeble-mindedness) nonetheless we were not careless to lazily delay and forget things: