Փարպեցի 2-13 Parpetsi

13:0 Եւ էր Արտաշէս այր մանուկ եւ իգամոլ, եւ բազում անառակութեամբ վարէր զթագաւորութիւնն:	13:0 Artashes was a cad, a luster after women, and reigned with much debauchery:
13:1 Եւ չ կարացեալ այսպիսի զեղխ եւ մոլեկան վարուց թագաւորին Արտաշէսի տանել նախարարքն Հայոց` ժողովեցան միահամուռ առ մեծ քահանայապետն Հայոց առ սուրբն Սահակ, որ էր յազգէն Պարթեւաց, որդի սրբոյն Ներսէսի, եւ ասեն ցնա. «Ոչ եւս կարեմք այսպիսի անաւրէն եւ պիղծ գործոց թագաւորին համբերել. վասն զի լաւ համարիմք մեռանել` քան եթէ զայսպիսի գործ աղտեղութեան հանապազաւր տեսանել եւ լսել:	13:1 Now because the naxarars of Armenia were unable to stand the dissolute and deviant conduct of king Artashes, they assembled in numbers by the great patriarch of Armenia st. Sahak, son of st. Nerses, from the Part’ew line. They note: “We can no longer bear the impure and foul actions of the king. We consider it better to die than to constantly see and hear about such filthy things:
13:2 Այլ եւ մեծի պատուական եւ երկնաւոր խորհրդոյն հաղորդել ոչ կարեմք ի խղճէ մտաց, զաւր ամենայն տեսանելով զայսպիսի պղծագործութիւն, եւ լռել. քանզի ուսեալ եմք ի քէն եւ ի քոց նախնեացն վարդապետութենէ, թէ ոչ միայն որ գործենն պարտական են, այլ եւ որ յանձն առնուն:	13:2 Moreover, because of conscience, we are unable to commune in the great, honored, and divine mystery after seeing such obscenity every day yet remaining silent about it. For we learned from you and from the doctrine of your ancestors that not only those who commit such things are guilty, but even those who countenance them:
13:3 Արդ` քեզ նախ պարտ է այսպիսի անհնարին աղէտից խնդրել հնարս եւ բառնալ ի միջոյ զայնպիսի ամբարշտեալ թագաւոր, որ այսպէս յայտնի իբրեւ զանհաւատ արհամարհանաւք առ ոտն հարկանէ զսրբութիւնն եւ աներկիւղ կամակարութեամբ գործէ զաղտեղի գիճութիւնս:	13:3 Now, first you ought to seek some way out of this unbelievable calamity and do away with such a lewd monarch who so openly—like an unbeliever—scornfully tramples what is holy, and fearlessly works this filthy pollution:
13:4 Եւ լուեալ զայսպիսի բանս սրբոյ քահանայապետին Հայոց Սահակայ ի նախարարացն Հայոց` պատասխանի տուեալ ասէ. «Իբրեւ ոչ եթէ նոր ինչ լսելով այսաւր ի ձէնջ, ճանաչեմ զասացեալսդ ձեր. արդ գիտեմ, զի զկծեալ սրտիւք խաւսիք զայսպիսի խաւսս:	13:4 When the blessed patriarch of Armenia, Sahak, heard these words from the Armenian naxarars, he replied as follows: “I know what you are talking about, and have heard nothing new from you today. I also know that it is with bitter hearts that you speak:
13:5 Եւ ինձ անհնար է ասել, եթէ այլաբանք ինչ եւ ոչ ստուգութեամբ պատմին ասացեալքդ ի ձէնջ. բայց արդ` ո՛րպիսի հնարիւք ըստ արժանի հոգեւոր մարդկան պարտ է զելս իրացդ գտանել` զայն արժան է խորհել ամենեցուն եւ առնել:	13:5 I am unable to say whether what you say has been distorted or incorrectly related by you. But now as regards strategems, worthy spiritual folk should find some solution to this, and everyone should think about it and implement it:
13:6 Եւ նոցա առ հասարակ պատասխանի տուեալ ասեն ցսուրբ կաթողիկոսն Սահակ, թէ «Մեք եւ ոչ մի ինչ ելս այլ եւ հնարս իրացն գտանել կարող եմք, բայց բողոքել թագաւորին Պարսից` ի բաց բառնալ ի թագաւորութենէ այտի, որում ինքն իսկ ինքեամբ չ եղեւ արժանի ժառանգելոյ. այլ մեզ քան զայդ ո՛չ իմանալ ինչ է եւ ոչ առնել:	13:6 The naxarars one and all replied to the blessed kat’oghikos Sahak, saying: “We are unable to find any solution to this, except to complain to the king of Iran to remove him from the throne. (Artashes) himself by his actions proved that he was unworthy of the inheritance. We can think of doing nothing other than this:
13:7 Այլ զքեզ աղաչեմք միաբանել այսմ խորհրդոյ մեզ. եւ չէ պարտ այսպիսի անսրբութեանց այլ եւ պղծութեանց գործոյ թագաւորին հաղորդ լինել:	13:7 Now we beg you to support our plan. It is not fitting to be an accomplice to such blasphemous and obscene acts as the king commits:
13:8 Իսկ սուրբ հոգեւոր կաթողիկոսն Հայոց Սահակ, իբրեւ լսէր զայս ամենայն ի նախարարացն Հայոց, եւ ստուգիւ ճանաչէր, եթէ ի նոյն միտս եւ ի նոյն խորհուրդս հաստատեալ են բովանդակ աւագանի աշխարհին` ի մեծ տրտմութիւն եւ յանմխիթար սուգ ընկղմեալ լինէր. եւ հեղեալ արտասուաց վտակս առաջի բազմութեան նախարարացն Հայոց` հրաժարէր առնել պատասխանի բանիցն մինչեւ յաւուրս բազումս:	13:8 When the blessed spiritual kat’oghikos of Armenia, Sahak, heard all of this from the Armenian naxarars and when he realized accurately that all the nobles of the land had the same sentiments and were set in this plan, he sank into great sadness and unconsolable mourning. Shedding rivers of tears in front of the multitude of Armenian naxarars, (Sahak) refused to reply for many days:
13:9 Եւ արգելեալ զինքն ի սենեակ` ողբոց միայն եւ արտասուաց լսէին ձայնս, մերձեալ ի դուրս սենեկին. քանզի տեսանող ակամբ ի զաւրութենէ սուրբ Հոգւոյն տեսանէր այրն Աստուծոյ ի սպառ ի սպուռ զկործանումն աշխարհիս Հայոց:	13:9 He shut himself in his room and only the sound of lamentation and weeping could be heard (by those who) approached the chamber door. The man of God (wept) because by the power of the holy Spirit he saw the (coming) total destruction of the land of Armenia:
13:10 Իսկ յետ բազում աւուրց համարձակեալ ոմանք յեպիսկոպոսաց, որք հանապազ պարապէին առ դուրս սրբոյն, - չ կարացեալք եւ առ վայր մի տեւել յառատաբուղխ եւ ի շնորհալից վարդապետութենէ առնն, որ քաղցր էր ի ճաշակելիս խորհրդոց հոգեւոր եւ իմաստուն լսողաց, ըստ բանի մարգարէին Դաւթի, քան զխորիսխ մեղու, - եւ այլք ի պատուական երիցանց եւ ի սարկաւագաց, որք ի նորին ի սուրբ ուխտէ հայրապետին էին, եւ ոմանք յազատ աւագանւոյն Հայոց` համարձակեալ մտանէին ի ներքս եւ խաւսէին ընդ նմա բանիւք ողոքանաց:	13:10 Now many days later some bishops who were always in attendance at the saint’s door (and were unable, even for a short time to stand going without the abundantly flowing and grace-filled doctrine of the man (a doctrine) which, to those spiritual and wise listeners who dined on the mysteries, had a sweet taste, as the prophet Daniel said, sweeter than a honeycomb) and some of the honorable presbyters and deacons (who were from the holy covenant of the patriarch), and others of Armenia’s azat nobility dared to enter (Sahak’s) room and spoke with him beseechingly:
13:11 Ընդ որս սփոփեալ սակաւ մի սուրբ քահանայապետն` ըստ հոգեւոր գիտութեան եւ խրատու, զոր միացեալ ունէր ի յինքեան ի մանկութենէ իւրմէ` լռեալ դադարէր առ վայր մի:	13:11 At this the blessed patriarch was consoled somewhat and, through the spiritual wisdom and counsel which were a part of him from his childhood, he ceased crying for a while and was silent:
13:12 Իսկ յետ բազում աւուրց դարձեալ ժողովեալ առ նա միաբան ամենայն ազատագունդք աշխարհիս Հայոց, եւ զնոյն բանս երկրորդեալ առաջի սրբոյ կաթողիկոսին Հայոց` խնդրէին ստիպով ի նմանէ եւ զնորա միաբանութիւնն ընդ ինքեանս:	13:12 Now after many days the entire united azatagund of the land of Armenia assembled and repeated the same sentiments before the blessed kat’oghikos of Armenia, urgently beseeching him to join with them:
13:13 Իսկ սուրբն իբրեւ տեսանէր, եթէ ոչ ինչ ամենեւիմբ են կասեալք յառաջին կամացն եւ խորհրդոցն, - վասն զի յաւելուած աւր ըստ աւրէ աղտեղի գործոց թագաւորին առաւել քան զառաւել աճեցուցանէր ի կորուստ անձին իւրոյ զմիաբանութիւն իշխանացն, - ձայն բարձեալ մեծագոյն ողբալով ասէր ցամենեսեան առ հասարակ:	13:13 When the saint observed that in no way had they retreated from their former intentions and plans—because the daily increasing impure actions of the king, leading to his ruin, caused the unity of the princes to grow even stronger—with great lamentation (Sahak) raised his voice and said to them one and all:
13:14 Եթէ ես, ասէր, եթէ դուք իսկ, որպէս ուսեալք յԱստուծոյ խաւսիք հոգեւորապէս. եւ տարեալ վայր մի թերութեան առնն` արտասուաւք եւ թախանձեցուցանելով զամենողորմ զՓրկիչն մեր զտէր Յիսուս Քրիստոս` յաղագս գիւտի կորուսելոյն խնդրեցէ՛ք հնարս. զի ըստ աւազանի ծննդեանն, թէպէտ մեղաւոր է, սակայն եղբայր եւ մարմին մեր է. յիշելով զվարդապետութիւն սուրբ առաքելոյն Պաւղոսի, զոր աւանդեալ ուսոյց ձեզ հոգեւոր հայրն ձեր եւ քահանայապետն սուրբն Գրի գոր. Զի եթէ վշտանայ ինչ մի անդամն` ասէ, վշտանան ամենայն անդամք ընդ նմա. եւ եթէ փառաւորի մի անդամն` խնդան ամենայն անդամք ընդ նմա:	13:14 I, and you too, as we learned from God, should speak in a spiritual manner. Bearing for a moment the man’s shortcoming, beseech the most merciful Savior, our Lord Jesus Christ, with tears and entreaties for some way out. For (Artashes), because he was baptised is our brother and of our flesh, even though he is a sinner. Remember the doctrine of the blessed Apostle Paul, which your spiritual father and patriarch, the blessed Gregory, taught you: ’If one limb (of the body) causes pain, then all the other limbs ache along with it. And if one limb is healed, then all the other limbs rejoice with it. ’:
13:15 Յիշել պարտ է եւ զմտաւ ածել զվիշտսն եւ զնեղութիւնս, զբանդսն եւ զկապանս զսրբոյն Գրիգորի, զպաղատանս եւ զաղաւթս, զոր վասն ամենայն աշխարհիս փրկութեան խնդրեալ յԱստուծոյ եգիտ եւ զամենեսեան յանհաւատութենէ, շնորհիւ սուրբ Հոգւոյն, հաւատացեալս արար. զդիւաց մոլորութիւնս փախստական արարեալ հալածեաց ի ձէնջ. զճշմարիտ հաւատ սերմանեալ աստուածգիտութեան` ի միջի ձերում ծաղկեցոյց:	13:15 It is worth recalling and reflecting on the grief, discomfort, imprisonment and shackles of saint Gregory; (and about) his entreaties and prayers to God for the salvation of the entire land; and how thanks to the Holy Spirit, he turned everyone from unbelief to belief; how he persecuted the demons of deviance and made them flee from you; and how he caused the seed of true faith, of recognition of God, to flower among you:
13:16 Եւ ձեզ ըստ նմին աւրինակի պարտ է ի վերայ մեղուցեալ անդամոյն խնդրել զողորմութիւն, եւ ոչ անաւրինաց մատնելով` ի ծաղր եւ յայպանումն տալ զսուրբ խորհուրդ հաւատոյս մերոյ:	13:16 Following his example, you ought to seek mercy for that blameworthy limb and not betray him to the infidels, and make the blessed mystery of our religion an object of ridicule and contempt:
13:17 Յիշեցէ՛ք զսուրբ հայրն իմ եւ զձեր եւ զվարդապետն, որ եւ զփոխեալն յանասնական բնութեանն կերպարանս, հառաչանաւք եւ անդադար խնդրուածովք զցայգ եւ զցերեկ ածեալ ի գութս զամենեցուն արարիչն Քրիստոս՝ ի նոյն հաստատեաց ի մարդկային բնութիւնս:	13:17 Remember my and your blessed father and vardapet (st. Gregory) who with sighs and ceaseless entreaties, morning and night, moved Christ (the creator of all) to pity and to transform back to a human shape (king Trdat] who had been changed into a beast:
13:18 Եւ դուք աշակերտեալք նորին հոգեւոր վարդապետիւք միաբանութեամբ առ հասարակ արք եւ կանայք, ծերք եւ տղայք զխնդրուածս եւ զարտասուս ի մէջ առեալ հաշտեցուցէ՛ք զամենահնարն Աստուած, որում հնարաւորն է ամենայն, եւ ոչ ինչ տկարանայ առաջի ահեղ հրամանաց զաւրութեան նորա. եւ նա վճարէ մարդասիրապէս` զոր ի յոյժ դժուարինս կարծեցեալ է մեզ. որ եւ ետ իսկ վճիռ միամիտ եւ անթերահաւատ խնդրողացն, ասելով անսուտն Աստուած, թէ Ուր իցեն երկու եւ երեք ժողովեալ յանուն իմ` ամենայն զոր ինչ եւ խնդրեսցեն ի Հաւրէ իմմէ` տացի նոցա:	13:18 You who are students of his spiritual doctrine—all of you together, men, women, old, and young—with entreaties and tears make peace with all-powerful God for Whose awesome commands of might nothing is impossible. He accomplishes in a humane fashion what appear to us to be extremely difficult (matters]. Indeed, truthful God ordained for those who make requests loyally and with complete faith that, ’wherever two or three (people] assemble in my name, whatever they seek from my Father will be given to them. ’:
13:19 Իսկ արդ` եթէ երկուցն եւ երիցն աներկմիտ խնդրողացն զամենայն հայցուածսն կատարէ Աստուած, ո՞րչափ եւս առաւել զայսչափ բազմութեան խնդիրսն շնորհէ Աստուած փութով, մանաւանդ թէ անձանձրոյթ եւս լինիցին խնդիրքն եւ ջերմ հառաչանաւք եւ անթերահաւատ յուսով. զիա՞րդ ոչ առաւել եւս քան զհայցուածսն մեծամեծ իրս վճարիցէ:	13:19 Now if God grants whatever two or three sincere petitioners request, how much more will He grant the requests of such a multitude, and quickly. This is especially so because the petitions are made untiringly, with fervent sighs and sincere hope. Perhaps He will grant much more than is requested:
13:20 Այլ վասն իմ որ ասէքդ, եթէ միաբանեա՛ ընդ մեզ` ինձ քաւ լիցի մատնիչ լինել ճշմարիտ հաւատոյն մերոյ եւ անհաւատից զիմ հաւտի զմոլորեալ ոչխարն մատնել յայպանումն:	13:20 As regards what you said about me, that I should join with you, God forbid that I should be the betrayer of our correct faith and betray the wandering sheep of my fold (i.e., Artashes] to the scorn of non-believers:
13:21 Զի թէպէտ եւ մեղաւոր է, այլ դրոշմեալ է սուրբ աւազանին ծննդեամբ, հմուտ է փրկութեան խնդրոյն, լուեալ է զլուր քարոզութեան Աւետարանին կենաց:	13:21 Despite the fact that he is blameworthy, nonetheless, having received holy baptism, he is knowledgeable regarding the question of salvation and has heard the good news preached in the Gospel of Life:
13:22 Արդ` եթէ էր տանել առ բժիշկ առողջ զվիրաւոր եկեղեցւոյս իմոյ զոչխար՝ փութայի եւ ոչ յապաղէի. այլ յամենախտալից ատեան մատուցանել զիմ հիւանդացեալ հոգւոյ որդի ես ոչ երբէք առնում յանձնս:	13:22 Were it a question of taking this injured sheep of my church to a healthy physician, I would do so quickly and without delay, but I will never consent to offer up my son whose soul is sick to that most disease-ridden tribunal:
13:23 Զի եթէ էր հաւատացեալ թագաւորի առաջի տանել զայսպիսի յանդիմանութիւն` թերեւս համարձակէի, յուսով գիւտի կորուսելոյն. այլ կշտամբել զհաւատացեալս յաղագս մեղաց առաջի անհաւատիցն` ոչ հաւանիմ, որ հանապազ ուսուցիչ լեալ եմ բողոքոյն Պաւղոսի, որ ասէ. Իշխէ՞ ոք ի ձէնջ, եթէ իրք ինչ իցեն ընդ ընկերի իւրում` դատել առաջի անաւրինաց, եւ ոչ առաջի սրբոց. եթէ ո՞չ գիտէք, եթէ սուրբք զաշխարհս դատին. եւ եթէ ձեաւք դատի աշխարհ` ապա ոչ էք արժանի անարգ ատենից:	13:23 Were it a question of taking (Artashes] before a believing king for reprimand, I might make bold to do it with the hope of saving (him] from ruin. But I will not agree to denounce a believer’s sins before a non-believer. In this my teacher is Paul who protested: ’When one of you has a grievance against a brother, does he dare go to law before the unrighteous instead of the saints? Do you not know that the saints will judge the world? And if the world is to be judged by you, are you incompetent to try trivial cases:
13:24 Ո՞չ գիտէք, եթէ զհրեշտակս դատիմք, թող թէ զերկրաւորս. զերկրաւոր ատեանս եթէ յանձն առնուք, զանարգս` եկեղեցւոյ դատաւոր նստուցանեմք. առ ամաւթոյ ձերոյ ասեմ:	13:24 Do you not know that we are to judge angels? How much more, matters pertaining to this life! If then you have such cases, why do you lay them before those who are least esteemed by the church! I say this to your shame:
13:25 Եւ այնպէս, ասէ, ո՞չ ոք գոյ իմաստուն ի ձեզ, որ կարիցէ իրաւունս ընտրել ի մէջ եղբաւր իւրոյ. այլ եղբայր ընդ եղբաւր դատի, եւ զայն ի մէջ անհաւատից:	13:25 Can it be that there is no man among you wise enough to decide between members of the brotherhood, but brother goes to law against brother, and that before unbelievers? ’:
13:26 Եւ արդ` որ ուսուցի զբազումս, զանձն իմ ընդէ՞ր ոչ ուսուցից:	13:26 And now, how could I, who have advised others, not take my own advice:
13:27 Այլ ինձ լաւ լիցի մեռանել, քան եթէ զոք ի հաւատացելոց վասն անարժան գործոյ մատնել անաւրինաց:	13:27 I would rather die than have a believer betrayed to an unbeliever, because of his unworthy deeds:
13:28 Զի թէպէտ եւ իցէ պոռնիկ, այլ զկնիք հաւտին Քրիստոսի կրէ յանձին իւրում. գիճացեալ է մարմնով, այլ ոչ անհաւատ եւ հեթանոս. զեղխ, այլ ոչ կրակապաշտ. տկարացեալ է ի կանայս, այլ ոչ ծառայէ տարերց. միով ախտանայ ցաւով, այլ ոչ վարակեալ ամենայն ախտիւք իբրեւ զամբարիշտ:	13:28 Even if they be prostitutes, they bear the seal of Christ’s flock upon themselves. They are physically corrupt, but are not unbelievers and pagans; foul, but not fire-worshipers; womanizers, but not worshipers of the elements. They are ill with one disease, but are not infected with all diseases as the impious are:
13:29 Եւ զիա՞րդ զսակաւամեղն` ամենայնիւ ամբարշտելոցն մատնել խորհիցիմք ի սատակումն:	13:29 And why should we plot to destroy someone with a few failings by betraying him to someone who is a complete blasphemer:
13:30 Քա՛ւ ձեզ, որդիք, մի՛ խորհիք զխորհուրդդ զայդ, եւ զբնիկ զձեր զտեարսդ, որպէս եւ ոմանք ի ձեր նախնեացն, կորուսանել մի՛ ջանայք:	13:30 May such thoughts be far from you, my children. Plan it not, and do not attempt, as some of your ancestors did, to destroy your natural (native) lords:
13:31 Զայս եւ առաւել եւս քան զսոյն բանս եւ խրատ բազում արտասուաւք եւ աղերսանաւք խաւսեցեալ անձանձրոյթ սրբոյ կաթողիկոսին ընդ աւագանին Հայոց` ոչ ինչ կարաց զնոսա յառաջին միաբանութենէն եւ ի խորհրդոյն, զոր հաստատեալ էին ի միտս իւրեանց, ի բաց դարձուցանել:	13:31 The blessed kat’oghikos tirelessly spoke these words and many others of counsel with many tears and entreaties before the Armenian nobility, but was unable to get them to retreat from their earlier unity and from the position which they had fixed in their minds:
13:32 Քանզի եկեալ հասեալ էր ի վերայ նոցա նզովք սրբոյ առն Աստուծոյ Ներսէսի` անկանել նոցա ընդ լծով չար ծառայութեան հեթանոսաց, եւ ոչ դադարէր մինչեւ ի գլուխ զգործն հանէր:	13:32 For the curse of that holy man of God, Nerses, had descended upon them. They had fallen under the burden of evil service to pagans, and the affair would not end until the matter came to a head:
13:33 Միաբանութեամբ պատասխանի արարեալ ամենեցուն քահանայապետին սրբոյ` ասացին, թէ «Փոխանակ զի ոչ լուար բանից մերոց, եւ ի միաբանութենէ մերմէ զանձն քո ի բաց մերժեցեր` գիտասջիր, զի որպէս եդեալ է ի մտի չ թագաւորել սմա եւ այլ եւս ի վերայ մեր` խոստանամք չ քահանայանալ եւ ոչ քեզ առ յերկարս ի վերայ աշխարհիս մերում:	13:33 The nobles united replied to the blessed patriarch: “Because you did not heed our words and refused to ally with us, know that just as we are resolved not to have (Artashes] rule over us as king, any longer, so we promise that you shall not reign as patriarch over our land for long:
13:34 Եւ զայս այսպէս ասացեալ ամենայն աւագաց տանուտերանց աշխարհիս Հայոց առաջի հայրապետին Սահակայ` ելին զայրագնեալք ի խրատուէ սրբոյն, եւ այլ ոչ եւս կամեցան դառնալ առ երանելի քահանայապետն Սահակ. զի էր զնոսա շրջափակեալ եւ պաշարեալ անիծից երանելւոյ հայրապետին Ներսէսի, ի համաւրէն կորստեան խորհուրդս:	13:34 When all the senior tanuters of the land of Armenia had thus spoken before the patriarch Sahak, they departed, angered at his advice. Nor did they want to turn to the venerable patriarch Sahak again. For the curse of the venerable patriarch Nerses had surrounded and enveloped them (because of] their plan, leading to total destruction: