1:0 Վասն որ ինչ ընդ հանուր աշխարհս Հայոց. Եւ երկպառակտութիւն իշխանացն, անհաւանք եւ անհնազանդք միմեանցն լինելով, եւ որ ինչ ընդ սոքօք:

 1:0 Concerning what became of Armenia in general; and division among the princes, being mutually hostile and rebellious; and what (happened) under them:

1:1 Ոչինչ զանգիտեալ մեր մինչ ցայս վայր, պատմել զվտանգս եւ զնեղութիւնս եկեալ հասեալ ի վերայ մեր ի թշնամեացն ճշմարտութեանն:

 1:1 Up to this point we have not hesitated to relate the dangers and tribulations which befell us from the enemies of the truth:

1:2 զի թէպէտ նեղեալք եւ չարչարեալք լինեաք պէսպէս կտտանօք ի զօրացն իսմայէլական ազգացն տաճկական տէրութենէն՝ այլ սակաւագոյնք եւ առ փոքր ինչ ժամանակս, եւ բազում այն էր որ ի մէնջ հարեալ լինէին, քան թէ մեք հարկանէաք, քանզի դեռ միաբանք եւ միախորհուրդք եւ հաւասարք առ միմեանս բնակէին իշխանք Հայոց ազատագունդ բազմութեամբ եւ զօրաց նոցա, թէպէտ եւ ի ծածուկ ունէին զերկբայութիւն նենգութեանց:

 1:2 For although we were oppressed and tormented with various afflictions by the domination of the armies of the Muslim Tachik nations, yet these were few in number and for short periods of time; and many more were they whom we smote than we who were smitten. For the Armenian princes with their hosts of knights and troops were still living in unison and harmony and concord, though in secret they had suspicions of treachery:

1:3 Իսկ իբրեւ սկսաւ սպրդել մտանել ի ներքս երկպառակութիւնն ի մէջ միաբանութեանն, հեռացաւ մեկնեցաւ գնաց շնորհ աստուածատուր զօրութեանն:

 1:3 But when discord began to insinuate itself within that unity, the grace of the divine power departed and withdrew:

1:4 եւ խորհուրդք խորհրդականացս յոչինչ համարեալ լինէին ի գործս մարտից եւ յայլ կարգս հոգաբարձութեան աշխարհիս. եւ զոր օրինակ ոք զբոլոր անդամս մարմնոյ յօշիցէ ի մասունս մասունս՝ եւ ոչ երեւի տեսակ կենդանի մարդոյն, որպէս է գոյացութիւն խառնուածոյն. իսկ եթէ մի յանդամոցն կորիցէ՝ զպատահումն խեղութեան ընդունիցի, այլ ոչ ի բաց դարձցի կենդանի:

 1:4 Concerted plans were disregarded in combat and in other matters affecting the administration of the country. And just as someone might cut into pieces all the limbs of a body until the form of the living man, that is the nature of his composition, has disappeared—whereas, if one of the limbs is lost, it is an accidental deprivation but the (whole) living person is not destroyed:

1:5 Այսպէս տակաւին ի բազումս քայքայեալ լինէր միաբանութիւն աշխարհիս, եւ իւրաքանչիւր ոք այր զընկերէ եւ զեղբօրէ իւրմէ ի չարիս խոկային:

 1:5 In such manner was the unity of this country gradually destroyed, as each individual plotted evil against his neighbour and his brother:

1:6 Եւ թուղթս եւ դեսպանս առ թագաւորն յղէին ծածուկս ի միմեանց. այլ եւ ընդ միմեանս արկանէին բանս քսութեան, եւ ոչ ոք մնայր գէթ երկու ի միասին. եւ յոյժ ուրախ առնէին զթշնամիսն ի քակել միաբանութեան իրերաց:

 1:6 They sent letters and messengers to the caliph secretly from each other. Among themselves they scattered words of slander so that not even two remained in accord, causing great joy to their enemies at the dissolution of their mutual unity:

1:7 Եւ յոլով այն լինէր զոր ինչ գրէինն՝ զոր ոչ էր գործեալ Հայոց, եւ զամենայն վնասս եւ զգործս ապստամբութեանն ի վերայ Աշոտի կուտէին:

 1:7 Many were the things they wrote that Armenians had not done; and all the damage and results of the revolt they attributed to Ashot:

1:8 Եւ առ սոսա ասացեալն ի Փրկչէն, «ամենայն թագաւորութիւն բաժանեալ յանձն աւերի, եւ ամենայն քաղաք եւ տուն բաժանեալ յանձն ոչ կացցէ:

 1:8 To them applies the saying of the Saviour: “Every kingdom divided against itself perishes, and every city or house divided against itself will not stand:

1:9 Ի դէպ ելանէ եւ հին առասպելն Ոլպիանու փիլիսոփայի, որ վասն առիւծուն եւ զուարակացն են բարառնութիւնք. տեղեակ են այսմ ուսումնասէր անձինք:

 1:9 Equally appropriate is the old fable of the philosopher Olympian concerning the characters of the lion and the bulls, of which erudite people are knowledgeable:

1:10 Յայնժամ դարձեալ ի խորհուրդ եմուտ թագաւորն հանդերձ մեծամեծօքն իւրոյ տէրութեանն, տեսանել զանվրէպ եւ զանսխալ իմացումն կատարածի ի վերայ աշխարհիս Հայոց:

 1:10 Then the caliph once more took counsel with the magnates of his kingdom to plan sure and infallible destruction for the land of Armenia:

1:11 Եւ ի բազում եւ քաջ խորհրդոց զայս եւեթ հաստատուն խորհուրդ ընտրեցին սինկղիտոսքն, եւ ասեն ցթագաւորն. «զօր գումարեա, գունդ կազմեա, խաղացո երթալ մտանել յերկիրն Հայոց:

 1:11 From among many good suggestions, the counsellors chose this plan as the only certain one. They said to the caliph: “Gather an army, assemble a force, march into the land of Armenia:

1:12 Եւ յամենայն ազգաց որ ընդ ձեռամբ քո են՝ հաւաքեա առ քեզ զընտիրն այրուձիոց, եւ անց յայնկոյս գետոյն:

 1:12 From all the nations that are under your control, gather to yourself the elite of the cavalry and cross over the river:

1:13 Եւ հասեալ ի վերայ Հայոց՝ նախ զԱշոտ վտարանդեալ այսր խաղացուսցես, եւ այլքն ամենայն դիւրաւ մտցեն ի ներքոյ ձեռին քո, եւ աներկբայութեամբ փակես զամենայն ընդ լծով հնազանդութեան քո:

 1:13 On reaching Armenia, first bring Ashot here in exile; then all the others will easily submit to you and you will indubitably set them all under the yoke of obedience to you:

1:14 Եւ մի հարկաց ինչ կամ զօրաց կամ այլ ծառայութեան խափանիչ լինելոյ կամ ի վնասս արքայի խառնելոյ փոյթ արասցուք պահանջել վրէժս. այլ ստիպեսցուք զըմբռնեալսն՝ ի բաց կալ ի հաւատոց քրիստոնէութեանն. եւ պաշտեսցեն զօրէնս մերոյ պատգամաւորին եւ օրէնսդրին:

 1:14 Do not merely endeavour to exact vengeance for their holding back taxes or troops or other service or for harming the state, but force them, once taken captive, to renounce the Christian faith and to serve the religion of our prophet and legislator:

1:15 Եւ ամենայն խորհուրդ մեր դիւրաւ կատարեսցին. եւ խոշտանգեսցես զնոսա գանիւ եւ բանտիւ եւ պէսպէս տանջանօք. սպառնալեօք եւ ողոքանօք եւ ընչից պատրանօք արկցուք զնոսա ի ներքոյ կամաց թագաւորութեան մերոյ. եւ ի բաց բարձ զանուն քրիստոնէութեան ի միջոյ նոցա»: 15 Եւ յոյժ հաճոյ թուեցաւ խորհուրդս այս առաջի թագաւորին, եւ մեծապէս ուրախ լինէր:

 1:15 Then all our plans will easily be carried out. By inflicting them with the bastinado and prison and various tortures, and by threats and persuasion and the deceitful (promise) of wealth, you will subject them to your royal will and extirpate the name of Christianity from among them.” 15 This counsel seemed pleasing to the caliph, and he greatly rejoiced:

1:16 Յայսմ վայրի ոչ ի վերայ միոյ ազգի եւ ի վերայ միոյ աշխարհի է լալումն ողբումն եւ կոծումն, այլ ի վերայ բոլոր ազգաց եւ աշխարհաց Հայաստանեայց:

 1:16 Here there is weeping, lamentation, and mourning not for a single clan or a single area but for all the clans and lands of Armenia:

1:17 Զոր յառաջ մատուցեալ ասացից ըստ կարգի, թէպէտ եւ ոչ խնդամիտ յօժարութեամբ՝ սակայն ակամայ եւ ի հարկէ ճառագրեցից զբացումն դրան աստուածասաստ բարկութեան ի վերայ մեր, եկեալ հասեալ վրէժխնդրութեան պատիժք, վասն անօրէնութեանց մերոց զոր գործէաք առ հասարակ ի փոքրկանց մինչեւ ցմեծամեծս:

 1:17 I shall carry my account forward in order—though not with joyful enthusiasm but unwillingly and by compulsion shall I describe the opening of the gate of divine wrath upon us. This vengeful chastisement was inflicted because of the impieties that we had all committed, from the least to the greatest:

1:12 որպէս եւ գրեալ է ի մարգարէութեանն Երեմիայի, եթէ եբաց Տէր զգանձս իւր եւ եհան անտի զանօթս բարկութեան, զոր ժողովեալ պահեալ եւ կնքեալ ունէր յօր հատուցման վրիժուց՝ հատուցանել մեզ ըստ գործս մեր, ի հարկանել զքարի զոտս մեր. եկեալ հասեալ աւուր կորստեան մերձ առ դուրս մեր, զի ահա հասեալ է պատրաստութեամբ Տէր ի վերայ մեր, որպէս գրեաց Մովսէս:

 1:12 as is written in the prophecy of Jeremiah: “The Lord opened his treasures and took out the vessels of anger,” which he had gathered and preserved there under seal for the day of retribution, to compensate us for our deeds and to strike our feet against a rock. The day of destruction has arrived close to our doors, for “behold the Lord has come in readiness against us,” as Moses wrote:

1:13 Բայց բացումն դրան քան զամենայն այս չար է որ յաներեւոյթս է բացեալ, դուռն կորստեան հոգոց՝ առաւել քան թէ մարմնոց, վրիպել յանբիծ եւ յուղիղ յառաքելաքարոզ հաւատոցն ի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Հոգին Սուրբ:

 1:13 But the most terrible thing about the opening of the gate is that it is opened invisibly—the gate of destruction of souls rather than of bodies, (that is) erring from the pure, orthodox, apostolic faith in the Father, Son, and Holy Spirit:

1:14 Զոր մարդկային կարողութեան անհնար է փակել զբացումն դրանն ի կորուստ. բայց միայն Աստուծոյ կարողի եւ յամենայն ի խնամողի կարողութիւնս այս է դիւրայարմար, որպէս եւ գրեալ է, թէ «փակիցէ, եւ ոչ ոք իցէ որ բանայցէ, եւ բանայցէ, եւ ոչ ոք իցէ որ փակիցէ:

 1:14 Human power cannot prevent the opening of the gate to destruction; only for God, powerful and solicitous in all things, is the power easy, as it is written: “He will shut and there will be no one to open; he will open and there will be no one to close:

1:15 Յայնժամ հրովարտակս արարեալ, պնդադեսպանս արձակեալ ընդ ամենայն սահմանս իւրոյ տէրութեանն, ի հեռաբնակ վայրս Ասորոց եւ Բաբելացւոց, Թուրքաստանի եւ Խուժաստանի, Մարաց եւ Իլամացւոց, Եգիպտացւոց եւ մինչեւ ի ներքին կողմն Տաճկաստանի եւ մերձ ի սահմանս Սակաստանի՝ առ զօրս եւ զօրագլուխս, աշխարհակալս, գաւառապետս քաղաքայինս, հազարապետս կողմնակալս մեծամեծս աշխարհաց ժամ տուեալ՝ փութով յանդիման լինել նմա ի թագաւորաբնակ քաղաքն իւրեանց:

 1:15 Then he (the caliph) composed edicts and sent numerous messengers through all the regions of his empire, to the distant parts of Syria and Babylonia, Turkastan and Khuzhastan, Media and Elam, Egypt and as far as inner Tachkastan near the borders of Sakastan—to the troops and generals, governors of provinces and cities, to viziers, prefects, and the magnates of those lands. He set the time when they were rapidly to present themselves to him in their royal capital:

1:16 Եւ ամենեցուն ըստ հրամանի թագաւորին յիւրաքանչիւր կողմանց այրուձի գումարեալ՝ հանդերձ այլովք սպառազէն յօրինուածովք անյապաղ երագութեամբ գային ի ժամադրեալ կոչումն:

 1:16 So everyone, in accordance with the caliph’s command, gathered cavalry from his own region, and in the company of other fully armed detachmnents without delay quickly came to the appointed summons:

1:17 Եւ մտեալ զօրագլխացն առաջի թագաւորին՝ խօսել սկսաւ թագաւորն եւ ասէ. «ի սկզբան թագաւորութեան նախնեաց մերոց, յորժամ ետ Աստուած զաթոռ բազում թագաւորաց ի ձեռս նոցա, եւ մինչ առ մեզ հասեալ՝ ոչ ոք զօրեաց կալ ընդդէմ մեր, ոչ ի հեռաւոր աշխարհաց եւ ոչ ի մերձաւորաց:

 1:17 When the generals had entered his presence, the caliph began to speak, saying: “From the beginning of the rule of our ancestors, when God gave the thrones of many kings into their hands, and down to our time no one has been able to resist us, neither from distant lands nor from near ones:

1:18 Եւ ոչ ոք այսքան աղէտս տարակուսանս հասոյց ի վերայ մեր եւ ի վերայ ազգի եւ զօրաց եւ զօրավարաց մերոց, որչափ գործեաց Աշոտ իշխան Վասպուրական:

 1:18 Nor has anyone inflicted such embarrassing reverses on us, our nation and army and our generals, as has Ashot prince of Vaspurakan:

1:19 Եւ արդ քաջալերացարուք, լերո՛ւք արք. ելէք ի վերայ աշխարհին Հայոց սովով եւ սրով եւ գերութեամբ. զիշխանս եւ զտեարս կողմնակալս եւ զկուսակալս աշխարհին, զազատս եւ զազատորդիս փութով առ մեզ հասուսջիք կապանօք, եւ դուք անդէն յաշխարհին կալարուք ձեզ բնակութիւն, եւ ձեր լիցի երկիրն այն ի ժառանգութիւն եւ որդւոց ձերոց:

 1:19 So, take courage, be men; attack Armenia with famine, sword, and captivity. Bring hastily to us in bonds the princes, lords, governors, and prefects of that country, the nobility and their sons. And you yourselves will hold that land for your own habitation, and it will be your land as an inheritance for you and your children:

1:20 Բայց նախ զԱշոտ եւ զտուն նորա ածջիք այսր, եւ մի՛ այլում ումեք փոյթ առնիջիք յառաջ քան զնա ըմբռնել:

 1:20 But first bring Ashot and his family here, and do not worry about anyone else before capturing him:

1:21 Եւ իւրաքանչիւր զօրագլխացն եկելոց առ նա պարգեւս եւ պսակս մատուցանէր, գեօղս եւ աւանս կնքէր եւ տայր. խնդրէր եւ զդիւան թուոյ զօրացն. քննեցին եւ գտին:

 1:21 He offered to each of the generals who had come to him gifts and crowns, also giving under seal villages and towns. He asked for the register of the number of troops; they searched and found it:

1:22 Տեղեկանայր եւ զայն եւս ըստ իւրաքանչիւր գնդից, զքաջացն եւ զկորովացն պատերազմողաց ըստ իւրաքանչիւր անուանց, եւ զայն եւս, թէ քանի՛ սպառազէնք են, եւ կամ քանի՛ այնոքիկ, որք վահանաւորք հետեւակաց են, եւ կամ քանի՛ նիզակաւորք, եւ կամ ո՛րչափ թիւք աղեղնաւորացն են, եւ կամ քանի՛ պարագլուխք իցեն զօրուն, եւ կամ քանի՛ սաղարք միայնամարտիկք ախոյեանք իցեն, եւ կամ քանի՛ ըմբշամարտիկք, եւ կամ թէ քանի՛ գունդք սաղարք իցեն, եւ քանի՛ սաղարք սուրհանդակաց իցեն:

 1:22 He was furthermore informed about each battalion, about the valiant and powerful warriors by name; also, how many were fully armed, how many were shield-bearing infantry, how many lancers, what were the numbers of archers, how many company commanders there were in the army, how many officers were experts at single combat, how many champions, how many staff officers, how many commanders of couriers:

1:23 Խնդրէ եւ տեղեկութիւն թէ քանի՛ դրօշք են, եւ կամ քանի՛ նշանք, եւ կամ ի քանի՛ առաջս զօրքն բաժանիցին, եւ կամ քանի՛ փողք գոչիցեն, եւ կամ քանի՛ թմբուկք դափիցեն:

 1:23 He also sought information about how many flags there were, how many standards, into how many divisions the army was divided, how many trumpets would sound, and how many drums would beat:

1:24 Եւ իբրեւ ստուգեաց եւ տեղեկացաւ զամենայն՝ եգիտ բազմագոյն քան զամենեսեան զկապարճաւորս եւ զկորովիս աղեղնաւորացն Ելեմացւոց եւ Արաբացւոց, աջողակք յերկոցունց ձեռաց, որք ոչ վրիպէին ի մազոյ, որպէս եւ յայնժամ յԻսրայէլի էին արք զօրաւորք, գունդք տանն Եփրեմի եւ Բենիամինի:

 1:24 After he had accurately enquired into all this, he discovered that the largest number of all were the archers and stalwart bowmen of the Elamites and Arabians—adroit with both hands, who did not miss the target, like those powerful men in Israel of yore, the troops of the house of Ephrem and Benjamin:

1:25 Եւ զօրագլուխ կացուցանէ նոցա զայր մի Բուղայ անուն, ազգաւ թուրք. եւ հրաման պատուիրանի տայր յանդիման բազմութեանն, զի խրատու նորա լուիցեն, եւ հրամանի նորա անսայցեն:

 1:25 As general he appointed over them a man called Bugha, a Turk by race, and he publicly commanded the multitude to heed his advice and obey his orders:

1:26 Սա էր իշխան հրամանատար ամենայն տէրութեանն Տաճկաց, եւ ոչ ոք ամենեւին իշխէր ելանել արտաքոյ կամաց ձեռին նորա ի մեծամեծաց մինչեւ ի փոքունս. այլ եւ ինքն թագաւորն հրամանի նորա անսայր:

 1:26 He was the commanding chief of all the realm of the Muslims, and no one was able to contravene his wishes, from the greatest to the least; even the caliph himself obeyed his command:

1:27 Որ զապիրատ եւ զլի հնարիւք սատանայական իմաստից, չարահնար խորհրդոց բուռն հարեալ՝ մեծամեծս փքայր փռնքտալով, եւ վիշապաձայն որոտալով ահ արկանել հեռաւորաց եւ մերձաւորաց:

 1:27 This man, whose devilish intelligence was wicked and full of wiles, undertook these malicious plans; greatly puffed up and haughty, he roared like a dragon, striking terror into those far and near:

1:28 Նոյնժամայն ելեալ մեկնեցաւ յերեսաց արքայի այրն այն Բուղայ, յորում որջացեալ բունեալ էր սատանայ զօրութեամբ իւրով:

 1:28 This man Bugha, in whom Satan with his power had made his lair, immediately left the caliph’s presence:

1:29 Որոյ յօժարութիւն կամաց ախորժակաց իւրոց էր մարմին եւ արիւն անմեղ մարդկան, առ ի յագումն անհնարին գազանաբարոյ կատաղութեանն:

 1:29 His delight and pleasure were the flesh and blood of innocent men, and his horribly ferocious rage could not be sated:

1:30 Առ սա ինձ թուի ասացեալն մարգարէին Ամբակումայ. «տեսէք, արհամարհոտք, եւ զարմացարուք եւ եղծարուք, զի գործ մի գործեմ ես յաւուրս ձեր, գործ որում ոչ հաւատայցէք, թէ ոք պատմեսցէ ձեզ:

 1:30 To him, it seems to me, applies the saying of the prophet Habbakuk: “See, contemptuous ones, and be amazed and undone. For I shall work a deed in your days, a deed you would not believe if someone were to relate it to you:

1:31 Զի ահա ես զարթուցանեմ ի վերայ ձեր զազգ դառն եւ զերագ, որ գնայ ընդ լայնութիւն երկրի, ժառանգել զխորանս որ ոչ իւր են, ահեղ եւ երեւելի: Եւ դատաստան իւր յանձնէ եղիցի, եւ առած յինքենէ ելցէ:

 1:31 For behold I shall stir up against you the cruel and swift nation which will come across the width of the land to inherit tents which are not their own. They are fearsome and splendid; their judgment shall take place of itself and their sentence proceed of itself:

1:32 Եւ վազեսցեն առաւել քան զինծ երիվարք նոցա, եւ երագունք քան զգայլս Արաբացւոց: Եւ դիմեսցեն երիվարք նոցա, դիմեսցեն որպէս զարծուիս ի վերայ կերոյ. կատարած ամբարշտաց հասցէ դարձելոց ընդդէմ նոցա. կուտեսցէ գերի իբրեւ զաւազ, եւ ինքն թագաւոր փափկասցի, եւ բռնաւորք խաղալիկ նորա, եւ ինք ընդ ամենայն ամուրս խաղալով խաղասցէ:

 1:32 Their horses shall gallop faster than the leopard; they will be swifter than the wolves of Arabia. Their horses shall rush; they shall dart like eagles on their food. The fate of the impious shall befall those who oppose them. They will amass captives like sand. The king himself shall become weak, tyrants will be their laughing-stock, and at all fortresses they will laugh and joke: