Փարպեցի 3-44 Parpetsi

44:0 Ըստ սմին աւրինակի պատուհասեալ հարցանէին եւ զայլ սուրբ քահանայսն Աստուծոյ, զսուրբն Յովսէփ, զարդարեւ զկաթողիկոսն Հայոց, եւ զսուրբ եպիսկոպոսն Ըռըշտունեաց զտէր Սահակ, եւ զամենասուրբ երէցն զտէր Ղեւոնդ, եւ զայլ սուրբ քահանայսն, որք էին ընդ նոսա ի հարցմանն. զսուրբն Մուշէ Աղբակացի, որ էր դրան երէց իշխանին Արծրունեաց Ներշապհոյ, եւ զսուրբն զԱրշէն երէցն, որ էր ի գաւառէն Բագրեւանդայ, ի գեղջէն որ կոչի Եղեգեակ, եւ զսուրբ սարկաւագն զՔաջաջ, որ էր եւ նա ի գաւառէն Ռշտունեաց, աշակերտ սրբոյ եպիսկոպոսին Սահակայ, թէ:	44:0 Similarly (the authorities) threateningly questioned the other holy priests of God: the blessed Yovsep’, the true kat’oghikos of Armenia, the blessed bishop of Erheshtunik’, lord Sahak, the most holy presbyter, lord Ghewond, and the other blessed priests who were with them at the questioning: the blessed Mushe Aghbakac’i, who was the court presbyter of the prince of Arcrunik’, Nershapuh, the blessed Arshen, the presbyter from the district of Bagrewand from the village called Eghegeak, and the blessed deacon K’ajaj who was from the district of Rstunik’, a student of the holy bishop, Sahak. They were asked:
44:1 Ո՞րպիսի աներկիւղ համարձակութեամբ, անձամբ ի վերայ թշուառացեալ անձանց ձերոց զայդչափ բազում մահապարտութիւնն դիզեալ կուտեցէք. աւերեցէք զատրուշանսն. սպանեցէք զայնպիսի ճոխ կրականի, որ յաստուածոց շնորհեալ Արեաց աշխարհիս ի պահպանութիւն վատ եւ վնասակար իրաց, որ ի թշնամեաց ուստեք դիմեալ յարձակէին ի վերայ մեր եւ ամենայն կողմանց` այն կրականւոյն անվնաս պահեալ էր զմեզ եւ պահէին:	44:1 With what fearless audacity could you have enveloped your wretched selves with numerous crimes deserving the death penalty? You ruined the atrushans, and murdered such a rich fire which the gods had bestowed upon the Aryan world to protect it from bad and damaging things. Should some enemies attack us from all sides, that fire preserved us:
44:2 Սպանէք զմոգեանն. կորուսէք ձերով կախարդութեամբ զայնպիսի քաջ այր զՎարդան, զի յաւգտակարութիւն էր Արեաց տեառն. եւ զմեծամեծ գործոց նորա յիշումն առ Արեաց աշխարհին, զոր բազում զաւրագլուխք եւ այլ Արիք յիշեն, ընդ որս նորա կռիւ եղեալ էր, այլ եւ զոր իւր իսկ աստուածանման տեառն իւրովք աչաւք տեսեալ էր ի Մարվիռոտ` զնորա քաջասրտութիւնն` սակաւ մարդիկ են յԱրեաց աշխարհիս, որ կարեն ասել ըստ արժանի գովութեան յայրն եւ ի նորա արարած. եւ դուք ձերով անպիտան եւ վնասակար ուսմամբ թշուառացուցեալ կորուսէք զայնպիսի այր:	44:2 You killed the mages. With your witchcraft you destroyed the brave Vardan who was useful to the lord of the Aryans. His very great deeds are recalled in the Aryan world. Many military commanders and other Aryans with whom he fought remember his stoutheartedness. Indeed, our godlike lord saw this bravery with his own eyes in Marvirhot. There are few men in the Aryan world who can adequately praise the man and his deeds. And you, having been made wretched by your useless and harmful teaching, have destroyed such a man:
44:3 Եւ յայնպիսի աշխարհի հեղան անթիւ արիւնք բազում Արեաց եւ անարեաց:	44:3 And in such a land, an inestimable amount of blood of many Aryans and non-Aryans was shed:
44:4 Եւ արդ` ոչ կարէք արդեաւք ձեզէն ձերոյին անձանցդ գտանել հնարս մահու եւ վճարիլ ի բարերար լուսոյն, զոր անարժանութեամբ եւ ոչ իրաւացի տեսանէք այսաւր, քան թէ սաստիկ եւ ըստ արժանի ձերոց գործոցդ պատահեալ բազում տանջանաց վատամահ լինիք:	44:4 Now, you cannot yourselves think up a death, and a way of quitting the light (which you see today, but are unworthy of) more severe, or befitting your deeds (than I will inflict upon you) when you will experience many torments and die wickedly:
44:5 Եւ լուեալ զայս ամենայն խաւսս սպառնալիցս եւ զբանս պատուհասալիցս զչարաթոյն հազարապետին Արեաց Միհրներսեհի, եւ զամենայն դրան աւագանւոյն` յառաջ կացեալ այրն Աստուծոյ Ղեւոնդ ետ պատասխանի եւ ասէ. «Սոքա ամենեքեան, որ կանս ի հարցմանս առաջի իշխանութեանդ ձերոյ, ընդ որս դուք զբանս երկարեալ խաւսիք, ըստ աւրինաց մերոց եւ ըստ աստուածատուր հրամանի կարգադրութեան եկեղեցւոյ` որոշութիւն ունին ըստ քահանայութեան պատուոյ:	44:5 After hearing all of these words threatening punishment from the poisonous hazarapet of the Aryans, Mihrnerseh, and all the court nobility, Ghewond, the man of God, came forward and responded: “All (of the clerics) who stand before your authority in interrogation, about whom you spoke at length, are distinguished (from each other) in the priestly order in accordance with our faith and with the God-given command of the Church’s arrangement:
44:6 Եւ ծանուցանելով զմի մի ի սրբոց` ցուցանէր նոցա զիւրաքանչիւր ոք, թէ ո՛ ոք է, եւ կամ զի՛նչ է անուն ուրուք նոցա, եւ թէ ո՛րպիսի աստիճանաւ ըստ քրիստոնէական կարգի պատուեալ է:	44:6 Then he acquainted them with each of the holy men, one by one, explaining who each one was and giving the names, and mentioning what degree in the Christian order each one had attained:
44:7 Քանզի թէպէտ եւ ըստ համբաւոյ լուեալ էր նոցա զանուանս սրբոցն եւ զգործ զիւրաքանչիւր ուրուք, զոր գործեալ էր յաշխարհին Հայոց` սակայն եւ անծանաւթ էին անուանք սրբոցն, եւ ըստ քրիստոնէութեան աւծմանն անտեղեակ էին իւրաքանչիւր պատուոյ:	44:7 For although (the Iranians) had heard the names and deeds of each (of the captives), and what they had done in the land of Armenia, nonetheless, they were unfamiliar with the names of the holy men and were uninforned about the honor held by each one in the Christian consecration:
44:8 Եւ զսրբոյն Յովսեփայ ասէր. «Զսա զոր տեսանէքս, թէպէտ եւ մանկագոյն քան զիս տեսանէք տիովք, այլ պատուով կարգեալ է արժանաւորապէս, եւ գլուխ է ամենայն Հայոց քահանայութեանց:	44:8 Regarding the blessed Yovsep’, (Ghewond) note: “That man whom you see, although younger then myself, is nonetheless worthily ranked as the head of the entire Armenian priesthood:
44:9 Եւ զսուրբն Սահակ ցուցեալ ասէր. «Սա զկարգ աւծման ըստ ճշմարիտ եւ արդարեւ քրիստոսատուր ձեռնադրութեան մերոյ աւրինաց` զկատարեալն ունի. իսկ այլքս եւ ես միապէս եմք ըստ կարգի քահանայութեանն:	44:9 Pointing out the blessed Sahak, (Ghewond) note: “This man holds the perfect order of consecration according to the correct and true Christ-given ordination of our faith. Others, and myself also, are of the priestly order:
44:10 Իսկ թէ եւ ոք նուազ հաղորդելով այսմ ժամուս, մանաւանդ դիպելով եւս խնդրոյ կատարելութեան եւ գտցի արժանի, եւ մեծ եւս է այնպիսին յաննախանձ արքայութեանն Աստուծոյ. եւ ոչ է իմ բանս` այլ որ արարիչն է մեր եւ վարդապետ` նա ասաց, թէ Որ ախորժելով սպասաւորէ ամենեցուն` մեծ կոչեսցի յարքայութեանն Աստուծոյ:	44:10 Should someone be less known at this time, especially those who have sought martyrdom and been found worthy, such an individual is greater yet in the abundant kingdom of God. These are not my words, but those of Him Who is our Creator and vardapet, Who note: ’He who holds all (of these commandments) shall be called great in the kingdom of heaven. ’:
44:11 Որք եւ զպատասխանիս ձերոց ընդ մեզ այդչափ բանից եւ սպառնալեաց հրամայեցիք առնել մեզ ինչ. քանզի ոչ իբրեւ զանգէտս գործեցաք անխորհուրդ զայնպիսի մեծ եւ ահաւոր գործ, եւ զղջացեալ եմք, եւ կամ այժմ կարծիցիմք յոմանց` երկիւղիւ եւ ոչ ուրախութեամբ կալ առաջի ահաւորութեանդ ձերոյ. այլ ի վերայ գործելեացն ուրախ եմք եւ ցնծամք. այլ մեք պատահեալ եմք ազգի ազգի վշտաց, եւ մահու եւս փափաքելով սպասեմք` զի արժանի լիցուք:	44:11 Those whom you have commanded to respond to us with such words and threats do not frighten us. For we did not, as some now think, carry out such a great and awesome act as ignorant people, without a plan; nor do we regret it. Nor do we stand in your awesome presence in fear rather than joy. Rather, we are happy and delighted with what we have done. We are surrounded by diverse sorrows and even await death eagerly, so that we be worthy:
44:12 Իսկ յաղագս ատրուշանացն աւերելոյ որ ասէքդ, եւ կամ կրակին սպանանելոյ` ասէ ի մեր Գրի, թէ Աստուածք, որ զերկինս եւ զերկիր ոչ արարին` կորիցեն ի ներքոյ երկրի:	44:12 Now regarding the destruction of atrushans or the killing of fire, that you mentioned, in our Bible it is said that ’The gods which did not create heaven and earth will be lost beneath the earth. ’:
44:13 Վասն զի կրակ ի բազում նիւթոց լինի. եւ է զի յորոց նիւթոց լինի` ի նոցունց եւ շիջանի, եւ է յորմէ լինի` ի նոցունց աճեալ բորբոքի:	44:13 For fire is composed of many materials. There are materials of which it is composed, and those materials will extinguish it. Those elements which compose fire will cause it to blaze up:
44:14 Արդ` ծնանի հուր յերկաթոյ, եւ ի քարէ, եւ ի ջրոյ, եւ ի փայտէ. այլ է եւ ուլն սպիտակ, որ ի նմանէ լինի հուր. լինի ի կաւարծաթոյ հուր, յորժամ ընդդէմ արեգական ոք շողացուցեալ դիցէ:	44:14 Now, a fire is born of iron, stone, water, and wood. It is otherwise with the glass bead from which fire comes. Fire can spring from argil mixed with silver, when this material is held up against the sun:
44:15 Եւ ծնեալն յերկաթոյ հուրն, թէ կուտեսցես ի վերայ նորա երկաթ` կորնչի. եւ եղեալն ի քարէ, եթէ ծածկեսցես զնա քարամբք` անցանէ. նոյնպէս որ ի ջրոյն եւ յայլ նիւթոյ. իսկ ելեալն ի փայտէ հուր` ի փայտէ վառեալ զաւրանայ. արդ ոչ հուրն, այլ փայտն արժանի է անուանել աստուած, որ ե՛ւ ծնանի ե՛ւ կենագործէ:	44:15 If one takes a fire made of iron and puts iron on top of it, it will go out. Similarly, a fire of stone, if covered with stones will go out. The same is true of fires of water or other materials. But a fire made of wood, will grow stronger with more wood. Thus, it is not the fire, but the wood which should be styled a god, since it both gives birth to, and sustains, the fire:
44:16 Արդ` ո՞չ արդեաւք իցէ յետին մոլորութիւնն չար, զթշնամիսն միմեանց` եղբարս անուանել եւ զմարդկան հաստուածս` աստուած:	44:16 Is it not the lowest evil of deviance to style mutual enemies, those things created by man, to call them brothers, and god:
44:17 Որ զիւր զեղբայր եւ զծնող որպէս թշնամիս ծախէ, զիա՞րդ նա զթշնամանիչս իւր եւ կամ զերկրպագուսն գիտէ պատուել եւ կամ թշնամանել. եւ դարձեալ յորմէ ծնանին` զնոյն ուտեն եւ անխնայ:	44:17 Now if (the fire) deals with its brother and parent in a hostile fashion, how would it know to honor its worshipper or to be hostile to an inimical force? Furthermore (the fire) mercilessly eats those (materials) which gave it birth:
44:18 Ոչ պակասէ յամենայն նիւթս հուր. ապա ուրեմն ամենայն նիւթք երկրի աստուածք. ապա թէ այդպէս գիտէք, ընդէ՞ր կուրացեալ մտաւք զկէս մասն անուանէք աստուածք, եւ զկէսն յաղտեղի գործ ծախեալ թշնամանէք. որպէս յաղիւսոց եւ ի քարանց զկէսս ապարանս շինէք, եւ եւ զկէսս տունս դաշտանաց աղտեղութեան շինէք. եւ յարծաթոյ զկէսս ըմպելիս կազմէք, եւ զկէսս անաւթս աղտեղութեան կազմէք:	44:18 Fire is not diminished by all sorts of materials. Thus, all materials of the earth are gods. If you believe this, why then with blind intellects do you term half of them gods, and loathe the other half for their dirty work? It is the same as constructing palaces of brick and stone, and then using the same materials for making privies and outhouses, (the same as) using silver for making goblets, and also for making chamberpots:
44:19 Հրով` աստուածոցն զարջառս եւ զոչխարս խորովէք եւ եփէք, եւ ջրով` զդաշտանս եւ զթարախս եւ զաղբս լուանայք, եւ զկէսն առանձինն եւ կամ խառնեալ ընդ գինի` ըմպէք, եւ ոչ զարհուրիք եւ սոսկայք:	44:19 You take fire—of the gods—and roast and cook cattle and sheep; and you take water to water the fields, yet also to clean away purulent matter and waste. Some of the water taken alone, some of it mixed with wine, you drink without feeling terror or horror:
44:20 Եւ զի՞ եւս մի ըստ միոջէ հարկաւորիցիմք ասել եւ կամ թուել զանզգայութիւնդ ձեր. զոր արթուն եւ քաջ նահատակն Վարդան եւ նոցունց նմանիքն, որք ոչ կարացեալք այսպիսի խաբէութեան ծառայել` բողոքէին ձեզ հանապազաւր, թէ սուտ են պաշտամունքդ ձեր եւ անմտաց վարդապետութիւնք, եւ չ լսէիք. զի բռնութիւնք` զիրաւունս ոչ տան ճանաչել, որպէս եւ այժմ:	44:20 Why should I be forced to mention or ennumerate one by one your senseless acts? The brave champion Vardan and others like him were unable to serve such deception, and always protested to you that your worship was false and your doctrines, foolish. But you did not listen. Tyrannies do not permit rights to be recognized, just as presently:
44:21 Յաղագս որոյ ոչ հանդուրժեալք` ետուն զանձինս իւրեանց ի մահ եւ պսակեցան, որոց եւ մեք քաջալերիչք էաք եւ արդարեւ ճշմարիտ վարդապետք նոցա:	44:21 As a result, (the Vardanians) were unable to bear it, gave their lives, and were crowned. And indeed, we encouraged them and were their true vardapets:
44:22 Եւ ասացեալ զայս ամենայն սրբոյ առն Աստուծոյ Ղեւոնդի` որպէս ընդ մի բերան գովեցին սուրբ քահանայքն մեծաձայն բարբառով եւ ուրախ եղեն յոյժ:	44:22 When the holy man of God, Ghewond, had said all of this, the blessed priests praised (his words) as if with one tongue, in loud voices. They were extremely happy:
44:23 Եւ լուեալ զմեծաբարբառ գովութիւն սրբոցն, եւ զբերկրումն երեսաց նոցա տեսեալ անաւրէն Միհրներսեհի եւ այլ աւագանւոյն Արեաց, որ նստէին առաջի նորա` ի ցասումն բարկութեան եղեալ, ասէ ցնոսա:	44:23 When the impious Mihrnerseh and the other Aryan nobles who sat before him heard this loud praise from the holy men and saw the delight on their faces, (Mihrnerseh) said to them in a rage:
44:24 Ոչ հրամայեն մեզ աւրէնքն մեր ցասնուլ ումեք, մինչ չեւ ինչ լուեալ ի բերանոյ նորա. արդ` զուարթացեալս իմն տեսաք զձեզ ընդ խաւսս աշխարհակորուսիդ այդորիկ, զորոյ քաջ տեղեկացեալ լուեալ է մեր զամենայն գործս եւ զկախարդասար վարդապետութիւն դորա, որով կորոյս զպիտանի այրն զքաջն Վարդան եւ զընկերս նորին. ըստ որոյ արժանի պատրաստեալ պահին դմա չարաչար հատուցմունք եւ մահք:	44:24 Our laws do not command us to be angry at someone without hearing the words from his own mouth. Now we saw that you were somewhat joyous listening to the words of that destroyer of your land (Ghewond). We are well informed about all the deeds and the sorcerer’s doctrine of that man, through which the useful brave Vardan and his comrades were lost. Wicked recompense and death have been prepared (for Ghewond) as is fitting:
44:25 Բայց դուք գիտել տուք մեզ, թէ եւ ձեր նո՞յն բանք են, զոր մահապարտդ այդ իշխեաց աներկիւղ համարձակութեամբ յանդգնել եւ խաւսել առաջի մեր:	44:25 But now, let us know if you share the same words as that man who deserves death, words which (Ghewond) so audaciously and arrogantly dared to express before us:
44:26 Եւ սուրբն Յովսէփ եւ սուրբն Սահակ ետուն պատասխանի եւ ասեն. «Զամենայն բանսդ եւ զպատասխանիսդ, զոր ըստ արժանի իւրոյ սրբութեանդ արար, Աստուծոյ աւգնականութեամբն քաջալերեալ:	44:26 The blessed Yovsep’ and Sahak responded: “Lord Ghewond has, for a long time, thought over and shared with all of us, all the words and responses which he spoke before you. He said them in a manner befitting his holiness, and was encouraged by God’s aid:
44:27 եւ խաւսեցաւ ընդ ձեզ տէրդ Ղեւոնդ` ի յերկար ժամանակաց բազում անգամ զմտաւ ածեալ հասարակաց մեր ամենեցուն, զոր այսաւր դա ըստ իւր աստուածաշնորհ գիտութեանդ գեղեցկապէս յաւրինեալ կարգեաց առաջի ձեր` խորհեալ էր մեր եւ խաւսեալ. որք ի դոյն միտս ամենեքեան եւ ի դոյն կամս ամենեքեան կամակիցք եմք, եւ խնդրեմք զի արժանի լիցուք վճարիլ ի դմին:	44:27 The words which today (Ghewond), in accordance with his God-given knowledge, beautifully outlined for you, he has thought over and spoken to us. All of us share the same thoughts and the same determination, and we hope we shall be worthy to die for them:
44:28 Իսկ դու ախտիւ դառնութեան առ զայրացմանդ թշնամանեցեր զդա:	44:28 With the disease of bitterness added to your anger, you made an enemy of him:
44:29 Երանի՜ այնոցիկ, որ մտաց աչաւք սրատեսք իցեն եւ արդարահայեացք. այլ մարմնական ախտիւ մեծամեծք ըմբռնեալ տկարանան, է զի եւ կրտսերք. եւ դուք զոք այդպիսի ախտիւ մի՛ զայրագնեալ թշնամանէք, զի դուք էք արժանի եպերանաց բազմաց:	44:29 Blessed are those who, with their mind’s eye, are just and perspicacious. But the grandees as well as (their) juniors are seized by physical illness and weaken. You are the ones with just such a disease. Do not wrathfully be hostile, for you are worthy of much ridicule:
44:30 Եւ զայրագնեալ ի վերայ սրբոցն անաւրէն իշխանն յաղագս թշնամանացն, որպէս թէ ի թագաւորն կողմն դարձուցին սուրբքն զքրքանսն` հրաման ետ դահճացն հարկանել խստապէս շղթայիւք զբերանսն երանելեացն, մինչեւ լցեալ բերանք նոցա արեամբ` հոսէր արտաքս:	44:30 The impious prince (Mihrnerseh) grew furious at the saints for turning their scorn at the king. He ordered the executioners to violently strike the mouths of the saints with chains, until their mouths filled and overflowed with blood:
44:31 Եւ այսպէս վճարեալ արձակեաց զատեանն. իսկ սուրբքն ըստ աւրինակի սուրբ առաքելոցն` գնացին խնդութեամբ յերեսաց ատենին, զի արժանի եղեն վասն անուանն Քրիստոսի անարգանաց եւ գանից եւ պատասխանատուութեան:	44:31 So doing, he dismissed the atean. As for the saints, after the fashion of the blessed Apostles, they left the atean with joyous faces, since for the name of Christ they had been worthy of dishonor, beating, and responsibility: