13:1 Եւ եղեւ ընդ ժամանակսն ընդ այնոսիկ խնդրեաց իւր կին կայսրն Դիոկղետիանոս. եւ այնուհետեւ ընդ ամենայն կողմանս տէրութեան իւրոյ արձակեալք շրջէին պատկերագործք նմանահանք ճշգրտագործք. գեղատախտակ պայծառակշիռ հասակաչափ զգեղ երեսացն եւ զմրազարդ յաւնիցն ի տախտակսն համանմանս դեղովքն պաճուճէին, զի յայտ յանդիման ցուցցեն առաջի ակնահաճոյ կամաց թագաւորին:

 13:1 Now it happened in that period that the emperor Diocletian was seeking a wife. Throughout all parts of his realm he dispatched painters able to paint accurate portraits. They would accurately depict the beauty of the woman’s face and mascaraed eyebrows with appropriate colors, painting the likeness on tablets to display before the king for his pleasure:

13:2 Յայնմ ժամանակի եկեալ գտանէին ի քաղաքին Հռոմայեցւոց արգելավանս մի կուսանաց՝ միանձնական լեռնական, ընդակերս, զգաստացեալս, պարկեշտականս, սրբամատոյց կանայս քրիստոսական հաւատոց, որ զցայգ եւ զցերեկ եւ յամենայն ժամանակի փառաւորութեամբ եւ աւրհնութեամբ զկատարեալ աղաւթսն իւրեանց առ Աստուած առաքել ի բարձունս արժանի լինէին:

 13:2 At that time the portrait-painters came to Rome and found a convent of virgins who, having isolated themselves in the mountains, practised vegetarianism, abstinence, and modesty. These saintly women of the Christian faith made their prayers to God on High with glory and blessing, day and night, constantly and worthily:

13:3 Որոյ անուն էր գլխաւորին Գայիանէ, եւ սան նորին՝ ի դստերաց ուրումն յաստուածապաշտ եւ ի թագակալ տոհմէ, զի անուն էր նորա Հռիփսիմէ:

 13:3 The name of their head was Gayane, and her protégé (san, “tutee”) was named Rhipsime. Rhipsime was one of the daughters of someone from a pious and royal line:

13:4 Եւ իբրեւ եկին հասին՝ բռնութեամբ մտեալ ի սուրբ կայեանս առաքինեացն, տեսեալ զպարկեշտագեղն Հռիփսիմէ, զարմացեալ սխրացեալ ընդ սքանչելատեսիկն տեսիլ՝ ի նկարապաճոյճ ի տախտակսն յաւրինէին, եւ առ թագաւորն հասուցանէին:

 13:4 As soon as the painters arrived at the convent, they forcibly entered the holy dwelling of the virtuous women. Seeing the modest beauty of Rhipsime, they were astounded and transported by her wonderful looks. Capturing her likeness on their tablets, they sent it to the emperor:

13:5 Եւ իբրեւ ետես թագաւորն զգեղապանձ վայելչութիւն պատկերակերպ նկարագրին Հռիփսիմեայ, մոլեգնական ցանկութեամբ տռփողաց զեղխեալ, զի անկարգ ցանկութիւն յիմարութեանն մոլութեան ստիպէր, ժամ տուեալ ուրախութեան հարսանեաց՝ ճեպով տագնապաւ փութայր զուրախութիւնս հարսանեացն կատարել:

 13:5 When the emperor saw the stunning beauty of Rhipsime’s portrait, he was filled with a crazed passion, since his extraordinary desire propelled him to lust. As a result, he specified a time for the joyous wedding, hurrying fervently to accomplish the happy marriage celebration:

13:6 Յայնմ ժամանակի տագնապափոյթ ստիպով դեսպանս արձակեալ, պատուիրակս հանեալ ընդ աշխարհս ամենայն, զի ամենեքեան աւժտաբեր ընծայատար լիցին մեծի հարսանեացն, եւ բազում ուրախութեամբ գալ կատարել առ հասարակ ամենեցուն զաւրէնս արքայական փեսային՝ ըստ աւրինացն թագաւորաց:

 13:6 Compelled by this urgency, Emperor Diocletian sent emissaries and heralds throughout all lands, so that all might provide valuable gifts to the grand wedding and come with great joy to perform the marriage of the royal bridegroom according to royal custom:

13:7 Իսկ իբրեւ տեսին առաքինիքն զգաղտաձիգ նետս թշնամւոյն, որ ի ծածուկն սովոր էր ձգել ի սուրբսն քրիստոսասէրսն, աման չարի գտեալ զթագաւորն. որպէս ի դրախտի անդ զաւձն անդրուվար արարեալ, առ ի զպատուիրանն մոռանալոյ, մտեալ յանզգամ յունկն կնոջն առաջնոյ. սոյնպէս եւ աստ զթագաւորն անաւրէն իբրեւ զվահանակ երեսաց գտեալ՝ նովաւ մարտուցեալ ընդ աստուածաշէն եկեղեցիս:

 13:7 But when the pious women saw the hidden arrows of the enemy [cf. Eph. 6.6], who is accustomed to shoot secretly at the saints who love Christ, they found that the emperor had become a vessel of evil [cf. Jer. 51.34], and that just as in the garden he had used the snake as a vehicle for causing the forgetting of the commandment, entering into the foolish ear of the first woman [cf. Gen. 3], so here too he had used the lawless emperor as a mask through which he could fight with the church built by God:

13:8 Իսկ զթագաւորն հպարտացուցեալ ամբարհաւաճեցուցանէր որոգայթադիր թշնամին՝ ի գրգռել յարուցանել հալածանս ի վերայ եկեղեցեաց Աստուծոյ, խելացնորեցուցեալ զնա առ ի տալ պագանել երկիր ուրուականաց մեռելոտւոց, ոսկեղէն եւ արծաթեղէն, փայտեղէն եւ քարեղէն պղնձագործ պատկերաց դիցն սնոտեաց, եւ պղծութեանն պաշտաման:

 13:8 The beguiling enemy aroused the king’s vanity and arrogance so that he stirred up persecutions against the churches of God; he maddened him so that he worshipped futile corpses [cf. Jer. 16.18], images of vain gods of gold and silver, wood and stone, and their impure cult:

13:9 Ուս եդեալ համբառնայր հարկանել ընդ վիմին հաստատնոյ, ընդ հաւատոցն եկեղեցւոյ. վիմին ինչ ոչ ստնանել կարացեալ՝ ինքն առ վիմին խորտակեցաւ:

 13:9 He was emboldened to attack the firm rock, the faith of the church [cf. Matt. 16.18]. But unable to harm the rock he was himself broken against the rock:

13:10 Սակայն յամբարհաւաճութիւն մոլեգնութեանն վստահացեալ՝ բազում եւ անչափ էր այն, որ ի նմանէ անցանէր ընդ եկեղեցիս Աստուծոյ:

 13:10 Nonetheless, trusting in the arrogance of his folly, he was the cause of very great harm to the churches of God:

13:11 Իսկ երանելին պարկեշտասէրն Գայիանէ, սրբասնելովն Հռիփսիմեաւ հանդերձ եւ այլ ընկերաւքն իւրեանց, յիշեալ զուխտն սրբութեան, զաւրինաւոր կրաւնիցն զգաստութեան սրբութիւնն յոր մտեալ էին՝ ողբային յանձինս իւրեանց վասն նկարացոյց հրամանին, առ ի նկատել զպատկերս նոցա պիղծ եւ անաւրէն թագաւորին. ճգնութեամբ մատուցեալ յաղաւթս՝ խնդրել ի բազումողորմ Տեառնէն աւգնականութիւն՝ փրկել զնոսա ի փորձութենէն, որ հասեալ էր ի վերայ նոցա:

 13:11 But the blessed and chaste Gayane, with the saintly Rhipsime and their other companions, remembered the covenant of holiness, the religious rule [cf. II Macc. 4.11; 6.23] of chastity into which they had entered, and lamented amongst themselves [cf. I Macc. 2.7] over the impure and impious emperor’s command to have their portraits painted. They fervently prayed, seeking help from the all-merciful Lord, that he would save them from the trial which had come upon them:

13:12 Եւ յաղաչելն իւրեանց այսպէս ասէին. «Տէր տերանց, Աստուած աստուածոց, Աստուած յաւիտենական, Աստուած երկնից, Աստուած անճառ լուսոյ, որ հաստատեցեր զամենայն բանիւ քով. որ արարեր զերկինս եւ զերկիր եւ զամենայն զարդ նոցա. որ ստեղծեր զմարդն հող յերկրէ եւ իմաստուն կացուցեր եւ բազմացուցեր զնա ի վերայ երկիր, եւ աւգնական եղեր նոցա ի դարս իւրաքանչիւր՝ որ յուսացան ի քեզ:

 13:12 And in their supplication they prayed as follows: “Lord of lords, God of gods, God eternal, God of heaven, God of ineffable light, who established everything by your word, who made heaven and earth and all their order, who fashioned man as dust from the earth [cf. Gen. 2.1,7] and rendered him wise and made him increase over the earth [cf. Gen. 1.28], and were helpful to those who hoped in you in each one’s age:

13:13 Արդ՝ աւգնեա՛ եւ մեզ, Տէր, ի պատերազմիս որ նեղէս զմեզ, զի յաղթեսցուք որոգայթից նենգութեանց սատանայի, եւ անուն քո, Տէր, փառաւոր լիցի, եւ եղջիւր եկեղեցւոյ քոյ բարձրացեալ լիցի. զի եւ մեք արժանի լիցուք հասանել յաւթեվանս արքայութեան պատուիրանապահաց քոց:

 13:13 now help us too, Lord, in this struggle which oppresses us, that we may overcome the traps and deceits of Satan [cf. II Tim. 2.26]. And let your name, Lord, be glorious, and the horn of your church exalted [cf. Lk. 1.69; Psalms, passim], that we too may become worthy to attain the dwelling-places of the kingdom of those who keep your commandments:

13:14 Եւ մի՛ լիցի պակասութիւն ձիթոյ ի լապտերաց մերոց. եւ մի՛ շիջցին ճրագունք հաւատոց ուխտի սրբութեան մերոյ. եւ մի՛ հասցէ տխրական մթացուցիչն գիշերոյ կորստեան ի վերայ լուսաւոր ճանապարհաց մերոց. եւ մի՛ գայթակղեսցին ոտք մեր ի լուսագնաց շաւղաց քոց. եւ մի՛ կուրասցին բիբք տեսանելեաց մերոց ի զուարթարար ճառագայթից ճշմարտութեան քոյ:

 13:14 And let there be no lack of oil for our lamps [cf. Matt. 25.8], nor let the torches of the faith of our oath of holiness be extinguished [cf. Lk. 12.35]. Let not the sad gloom of the night of destruction overshadow our shining paths. Let not our feet stumble from your luminous ways [cf. Ps. 16.5]. Let not the pupils of our eyes be blinded to the bright rays of your truth:

13:15 եւ մի՛ յափշտակեսցէ թռչունն մահացան զսերմանիսն բուսոյն կենաց, զոր սերմանեաց ի մեզ միածին Որդիդ քո, Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. եւ մի՛ տարցի զզգաստութիւն սուրբ հաւտի քոյ գազանն ապստամբ. եւ մի՛ յաղթահարեսցէ զգառինս հաւտի քոյ գայլն ապականիչ. եւ մի՛ վարատեսցէ թշնամին ուխտիս մերոյ զոչխարս առաքելական եկեղեցւոյ քոյ սրբոյ:

 13:15 Let not the bird of death snatch away the seeds of the plant of life which your only-begotten Son, our Lord Jesus Christ, sowed in us [cf. Matt. 13.4]. Let not the rebellious beast carry off the virtue of your holy flock. Let not the corrupting wolf prevail over the lambs of your flock [cf. Ez. 34]. Let not the enemy of our covenant scatter the sheep of your holy apostolic church:

13:16 Տէր Աստուած մեր, որ առաքեցեր զմիածին Որդիդ քո, որ եկն եւ ելից զամենայն տիեզերս հոգւով իմաստութեամբ քով, զի զամենեսեան յԻսրայէլ անուն աստուածատեսս գրեսցէ:

 13:16 Lord our God, who sent your only-begotten Son, who came and filled the whole world with your Spirit and wisdom in order to inscribe everyone with the name of Israel, ’seers of god. ’:

13:17 Եւ մեք լուաք զի ասաց, Թէպէտ եւ հալածեսցեն զձեզ քաղաքէ ի քաղաք՝ ոչ կարասջիք սպառել զքաղաքս Իսրայելի, մինչեւ ի դարձ գալստեան իմոյ այսրէն:

 13:17 And we heard him say ’Although they will persecute you from city to city, you will not be able to exhaust the cities of Israel until my return there’:

13:18 Արդ խնայեա՛, Տէր, յանձինս մեր, որ ապաւինեցաք յանուն քո սուրբ, զի մի՛ խառնակեսցուք ընդ անարգութիւն պղծութեան հեթանոսաց. եւ մի՛ տար զզգաստութիւն սրբութեան մերոյ բոզանոց անաւրէն շանազգեաց լկտութեան նոցա, եւ մի՛ զկուսութեան մարգարիտ հաւատոց մերոց՝ ի շաւիղս խոզագնաց ամբարշտութեան նոցա:

 13:18 Now have mercy, Lord, on us who have taken refuge in your holy name. Let us not be joined to the degradation of pagan filthiness. Permit not the chastity of our holiness to be a brothel for those obscene dogs; give not the pearl of the virginity of our faith to their impious and swinish ways:

13:19 Եւ մի՛ շարժեսցէ ուղխ անյագ ջուրց բազմութեանց մոլորահողմն խաբէութեան զրահեղեղն սաստկութեան զհիմունս սուրբ եկեղեցւոյ քոյ, որ բազմապատիկ վիմաւքն արդարովք շինեցաւ ի վերայ վիմին հաստատնոյ, որոյ գլուխ անկեանն կատարման եղեւ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ի ձեռն մարմնանալոյն, մահուամբ խաչին, հեղմամբ արեանն, յարութեամբն եւ յերկինս վերանալոյն, նստելովն յաջմէ Աստուածութեան քոյ, ուր էրն յառաջ:

 13:19 Let not the torrent of the voracious floods of error and deceit [cf. Ps. 17.5] shake the foundations of your holy church, which was built with many true stones on the firm rock [cf. Matt. 7.24; Lk. 6.48], whose chief corner-stone was our Lord Jesus Christ [cf. I Pet. 2.6] through his incarnation and by his death on the cross, the shedding of his blood, his resurrection and ascension into heaven, his sitting on the right hand of your Godhead where he was before:

13:20 Արդ նայեա՛ց, Տէր, յերկնից ի սրբութենէ քումմէ, զի մի՛ լիցուք մեք իբրեւ զայն տունն, որ ի վերայ աւազոյն շինեալ էր, զոր դրդուեցին խռովութիւնք նեղութեանց պէսպէս փորձութեանց. այլ հաստատեա՛ զմեզ ճշմարտութեամբ Աւետարանին խաղաղութեան, եւ առաջնորդեա՛ մեզ ըստ կամաց քոց, եւ արժանիս արա զմեզ գիշերոյն լուսոյ հարսանեաց. յորում զգիշերն իբրեւ զտիւ լուսաւոր առնիցես ի ծագել ճառագայթից յերեսաց փառաց քոց, եւ ապրեցո՛ զմեզ ի ներքոյ թեւոց քոց, եւ մեք հասցուք ի նաւահանգիստ կամաց քոց:

 13:20 Now look down, Lord, from heaven from your holiness [cf. Ps. 101.20; Baruch 2.16], lest we become like that house which was built on the sand, and which was toppled by the buffetings of afflictions and various trials [cf. Matt. 7.26]. But confirm us in the truth of the gospel of peace [cf. Eph. 6.15], and lead us according to your will, and make us worthy of the marriage of the evening light, when you will make the evening as bright as the day [cf. Ps. 138.12] at the dawning of the rays from the face of your glory. And preserve us under your wings [cf. Psalms, passim], that we may reach the haven of your will:

13:21 Եւ տո՛ւր մեզ, զի արբցուք զբաժակ նահատակութեան, զի առցուք զփոխարէն պսակն յաւուր արդար դատաստանին ի յայտնութեան փառաց քոց:

 13:21 And give us to drink the cup of martyrdom, that we may receive the crown as reward in the day of the just judgment at the revelation of your glory:

13:22 Եւ յետ այսորիկ սուրբն Գայիանէ սանականաւն Հռիփսիմեաւ եւ պարկեշտաժողով ընկերաւքն հանդերձ՝ դէմ եդեալ տարադէմ գնացեալ փախստեայ լինէին, զի զանձինս իւրեանց սրբութեամբ պահեսցեն յայսմիկ հողաթաւալ, մեղսաթաթաւ, մեղանչական, անաւրէն ի դիւական խառնից մարդկան. զի առաւելութեան յուսոյն կենդանութեան եւ լուսոյն յարութեան արժանի լինիցին հասանել, ընդ առաքելական սահմանաւք ապրեալ յանվախճան ի հանդերձեալ դատաստանաց անտի:

 13:22 Then Gayane and her protégé Rhipsime and their group of chaste companions decided to flee to a distant land in order to preserve themselves in purity from those swinish, sin-stained, pernicious, impious and devilish men; so that they might become worthy to attain the abundance of the hope of life and the light of resurrection, saved through the apostolic precepts from the everlasting future judgment:

13:23 եւ յաջակողմն գահուն մտեալ՝ խոստացելոց բարեացն հասանել, անթառամ պսակաւքն զարդարեալ՝ ընդ հնգեկան կամարարսն կուսանաց, գործովքն բարութեան լուսաւորեալք ի հանգիստ նորոգական վայելչութեան դրախտին, ընդ աստուածական փեսային ի բազմաժողովս արդարոցն, ի բազմականս Աբրահամու անպակաս ուրախութեանցն լինել ժառանգորդ:

 13:23 and gaining a place on the right-hand side [cf. Matt. 25.33]; to attain the promised blessings, adorned with unfading crowns with the five obedient virgins [cf. Matt. 25.2], shining with deeds of virtue in the peace of the renewed splendor of paradise, with the divine bridegroom among the multitudes of the just, to become heirs of unfailing joys at Abraham’s banquet:

13:24 Որպէս եւ Տէրն յԱւետարանի անդ ասաց, եթէ Որ թողցէ զբնակութիւն իւր վասն անուան իմոյ՝ ի միւսանգամ գալստեան իմում զկեանս յաւիտենականս ժառանգեցուցից նմա:

 13:24 As the Lord in the gospel note: “Who will leave his dwelling for my name’s sake, at my coming again I shall make him heir to eternal life:

13:25 Իբրեւ ոչ ի ժամանակեան մահուանէս փախուցեալք, այլ յանհնարին մոլեկան անաւրէն ցանկութեանցն ճողոպրեալք:

 13:25 Not as fleeing from this temporal death, but escaping from the terrible passion of impious desires:

13:26 Իբրեւ ոչ զի զմարմինս իւրեանց ի տանջանաց երկրակոխաց ի զրպարտութենէս ապրեցուսցեն, այլ զի զոգիսն իւրեանց սրբութեամբ առանց աղտեղութեան պահել մարթասցեն յանաւրէն գիճութեան պղծութեան աղտեղութեան խառնից մարդկան անաւրէն կրաւնից. այլ զի զանձինս իւրեանց բանդից եւ կապանաց եւ պատժոց, մահու եւ անհնարին նեղութեանց վասն անուան Տեառն պատրաստեալ, զի արդարութեան պսակին արժանի լինիցին հասանել:

 13:26 not to save their bodies from earthly torments and calumny, but to be able to preserve their souls in purity without stain from the impious ways of impure and filthy men. Because they had prepared their bodies for prison and bonds and punishment and death and incredible afflictions for the sake of the Lord’s name [cf. Acts 9.16], that they might become worthy to attain the crown of righteousness:

13:27 Վասն այսորիկ թողեալ զերկիր ծննդեան իւրեանց, զինչս եւ զստացուածս եւ զմերձաւոր զազգակիցս եւ զտոհմականս վասն աստուածական հրամանին, զանձինս իւրեանց հրեշտակական զուարթական կարգաւք լուսաւորեալ վարուցն քաջութեամբք, զի զԱստուած տեսանել կարասցեն:

 13:27 therefore, they left the land of their birth, their possessions and property and close relations and families for the sake of the divine commandment [cf. Matt. 19.29]; they illumined their souls in angelic form by the virtue of their conduct so that they might be able to see God:

13:28 Յայնմ ժամանակի գային հասանէին յերկիրն Հայոց, յԱյրարատ գաւառ, ի Վաղարշապատ քաղաք, զոր եւ Նորաքաղաքն կոչեն, ի նիստս թագաւորացն Հայոց:

 13:28 Then they reached the country of the Armenians, arriving in the district of Ayrarat at the city of Vagharshapat, also known as [Norak’aghak] (“New City”), the seat of the kings of the Armenians:

13:29 Այնուհետեւ եկեալ մտանէին ի հնձանայարկս այգեստանւոյն, որ կան շինեալ ի հիւսիսոյ յարեւելից կուսէ. եւ կերակրէին ընչիւք իւրեանց ի վաճառաց քաղաքին. եւ ոչ ինչ այլ ինչ գոյր թոշակ ընդ նոսա զոր ունէին, բայց մի ոմն ի նոցանէ ունէր արուեստ ապակագործութեան՝ առնել ուլունս ապակեղէնս, եւ տալ գինս ընդ կերակրոյ աւուրն պարենի ռոճկի:

 13:29 Thereafter, they came and entered the wine press of the vineyard which structures had been built on the northeastern side. Using their funds, they ate by buying from the shops in the city, but had no other source of income, except that one of them was skilled in glass-working - making glass beads - whose sale price was given in exchange for their daily food and provisions: