67:0 Յաղագս վտանգելոյ իշխանացն Բաբկենայ եւ Վասակայ:

 67:0 The Exposure of the Princes Babgen and Vasak to Danger:

67:1 Աստ ապա հրաման հասեալ առ Նսր ի Յուսփայ ոստիկանէն մեծէ չուել գնալ յԱտրպատական աշխարհ եւ զապստամբեալ Գաբաւոնացիսն կողմանցն այնոցիկ կա՛մ ի հնազանդութիւն նմա համոզել եւ կա՛մ մարտիւ պատերազմի սրակոխ առնել:

 67:1 Thereupon, Nasr received orders from the great ostikan Yusuf to go to the province of Atrpatakan, and either persuade the rebellious Gibeonites of those regions to submit to him, or slaughter them by the sword in battle:

67:2 Իսկ նա զմի ի ծառայից իւրոց պատուաւորաց՝ Բշր անուն, ոստիկան ի Դվին քաղաքի հաստատէր, նմա յանձն արարեալ զՍիսական տեարսն՝ զՍահակ եւ զԲաբգէն, զի լինիցին ի դիպահւոջ ի բանտի եւ ի կապանս, մինչեւ ի դարձ իւր այսրէն. եւ ինքն չուեալ գնայ ըստ հրամանի ոստիկանին Յուսփայ:

 67:2 Nasr appointed one of his venerable servants, a man by the name of Bishr, as ostikan over the city of Dvin, and having turned over to him the lords of Sisakan, Sahak and Babgen, so that they might be retained in confinement and in fetters until his return from there, he himself set out in compliance with the orders of the ostikan Yusuf:

67:3 Իսկ Բշրն այն, որ յետ ընդ կրունկն թողաւ՝ ժողով սպայակոյտ զօրու բազմի գումարտակ արարեալ, ելանէ զկողմամբք գեղամաշէն գաւառին Մազազայ՝ քինախնդիր լինելով Շահանն կոչեցելոյ շահ վասն ոչ հնազանդելոյ նմա նոցա:

 67:3 But Bishr, whom he had left behind him, gathered a great number of forces, and set out for the district of Mazaz built by Gegham, because he resented the fact that the so called shahanshah had not submitted to them:

67:4 Եւ վասն զի նա յանմարտնչելի ամրոցին ի Սեւան կղզւոջ առկայանայր, եւ Բշրն, զոր խնդրէր՝ այնմ ոչ եհաս, այնուհետեւ խորհէր ձեռն զգաւառօքն արկանել եւ զսակաւամասնեայ մնացորդս մարդկանն գերել եւ աւար հարկանել եւ ճարակ սրոյ տալ: Վասն զի աւերեալ եւ անմարդացեալ էր առ հասարակ ի բնակչաց աշխարհն ամենայն յաւարառութենէ թշնամեացն. սակայն եւ այնպէս ոչ յաջողեցան նմա չարիմաց խարդաւանութեան խորհուրդքն:

 67:4 But as the latter had taken refuge in the impregnable fortress on the isle of Sewan, Bishr could not attain what he wanted. Thenceforth, he thought of attacking the district, and taking captive the very few people that had remained, ravaging (their possessions), and putting them to the sword, for the entire land was in ruins and had been stripped of its population because of the looting of the enemy:

67:5 Վասն զի ոմն ի պատուաւորաց անտի Շահանն կոչեցեալ շահայ՝ Գէորգ անուն, ելեալ շրջէր զգաւառօքն սակաւամասնեայ շինութիւն աշխարհին ամրացուցանել ի հինից թշնամեացն:

 67:5 But his wicked plot was not successful, because one of the venerable men (in the service) of the so called shahanshah, one by the name of Georg, went around the district to fortify the few strongholds of the land against the enemy:

67:6 Իսկ Բշրն ի դիմի նմա հարեալ յեղակարծումն ժամու՝ իսկոյն առնոյր Գէորգն զահ երկիւղի, զի ոչ աւելի քան զքսան այր ընդ նմա էին, եւ Բշրայն իբր զհազար այր. սակայն ի Տէր յուսացեալ՝ ի կրթութիւն յաղթութեան ընդդէմ նոցա դեգերէր:

 67:6 But unexpectedly encountering Bishr, Georg was suddenly seized with fear, for there were no more than twenty men with him, whereas Bishr had about one thousand soldiers. Yet, placing his trust in God, he applied himself to the pursuit of victory against the foe:

67:7 Եւ ապա քաջապինդ քաջողջութեամբ սրտի ընդդէմ նոցա արիաբար շահատակեալ՝ ձի ի ներքս տանէր եւ զբազումս ի նոցանէ թաւալգլոր խաղացուցանէր: Եւ թէպէտ եւ յիւրոցն եւս արանց սակաւք ոմանք սրավարեալք ի թշնամեացն անկանէին. սակայն մոլորահողմ խաբէութիւն մտաց Իսմայէլականացն ընդ կրունկն ի փախուստն զնոսա առաջի նորա դարձուցանէր:

 67:7 Then, at a gallop he fell bravely and valiantly upon the enemy, and threw many of them headlong to the ground. Although a few of his men also perished by the sword of the enemy, yet the error of the Ishmaelite mind, which is inconstant like the wind, made them flee before him:

67:8 Իսկ նոցա անարգել մոլեգնութեամբ զմառախուղ ստուերաց խաւարի զանձամբ արկեալ՝ զոր միանգամ գտանէին զճանապարհայն սրոյ ճարակ տային՝ զզգօն եւ զանպարտ քահանայսն, եւ զերկրագործ մշակսն, եւ զխաշնարածսն, եւ զճանապարհորդսն, եւ զաղքատսն եւս:

 67:8 With unchecked fury the latter clad themselves in the mist of nocturnal darkness, and fed to the sword whomsoever they met on the road—innocent and guileless priests, tillers of the soil, herdsmen, travelers, and paupers:

67:9 Եւ այսպէս զանպարտսն պարտաւոր մահու արարեալ եւ հատեալ զգլուխս նոցա՝ ընդ իւր առեալ տանէր ի Դվին քաղաք փախստիւ պարծանաց՝ իբր թէ անձին քաջութեամբ եւ մարտիւ բազմաւ զայն գործեալ էր նորա յաղթութիւն. որք էին թուով աւելի քան զքսան տարապարտ հատեալ գլուխքն:

 67:9 Thus, Bishr, condemned those innocent people to death, and having beheaded them, he brought their heads with him to the city of Dvin, boasted of his escape as if he had attained victory by personal valor and numerous battles. The number of those that were decapitated was more than twenty:

67:10 Եւ ապա աւուրս հարուստ մի դարեալ դադարեալ՝ զօրու բազմի դարձեալ հորդան տայ կրկին քան զառաջինն եւ ասպազէն առնազէն զնոսա վառեալ՝ չուէ գնայ յեզր ծովակին հանդէպ ամրոցին Սեւան կղզւոյ, զի թերեւս անզգուշաբար ի վերայ հասեալ Շահանն կոչեցեալ շահայ՝ որոգայթս մահու կամ կապանաց նմա մարթասցէ հասուցանել:

 67:10 After halting for many days, he led a large force, twice as great as the former, and having supplied them with horses and arms, he set out to go to the shores of the lake facing the fortress of the isle of Sewan, so that he might make an unexpected assault on the so called shahanshah, and be able to entrap him in the snares of death, or confine him to prison:

67:11 Իսկ նա իբրեւ ետես զայն ոյժ պնդութեան առ դուրս եկեալ հասեալ՝ վաղվաղակի պատրաստէ նաւս մետասան, եւ ամբառնայ ի նաւս անդր իբրեւ արս եօթանասուն ազատս եւ ծառայս իւր լայնալիճ աղեղամբք՝ արս քաջակորովս եւ հմուտս ի ձգտումն նետաձգութեանց, որ գրեթէ ի մազոյ ոչ վրիպէին:

 67:11 But when the latter noticed the advent of such a powerful force at his threshold, he immediately launched eleven ships, with seventy of the azats and his servants embarking on board of these. The latter were brave men armed with well-bent bows, and well-versed in archery, so much so that they did not miss their mark even by a hair’s breadth:

67:12 Ապա եւ ինքն եւս ընդ նոսին ի նաւսն վերելակեալ գնային ծովամարտիկ առ թշնամիսն. եւ միջամուխք լեալք յաջողաձեռն նետաձգութիւնս՝ զոմանս միականիս ի թշնամեացն առնէին, եւ զայլս բազումս կարեվէր վիրաւորեալ սատակէին: Եւ այնպէս հատեալ շարժեալ ի բաց զմարտ ռազմի բազմութեան թշնամեացն ի փախուստ առաջի նոցա դառնային:

 67:12 Finally, he also went on board with them, and they set sail in order to meet the enemy on sea. Putting to use their skill in archery, they maimed the eyesight of some of the enemy, and inflicted serious wounds on many others, or killed them. Thus they cut their way across the multitude of the enemy forces, and fled:

67:13 Իսկ Բշրն այն ամօթ զանձամբ արկեալ՝ ջանայր վրէժս փոխանակ այնր պահանջել, եւ դէպ ուղիղ գնացեալ յամրոցն Գեղայոյ, զի թերեւս անզգուշաբար ի վերայ հասեալ՝ ստնանել ինչ նմա մարթասցէ. սակայն եւ անտի եւս ձեռս ի գլուխ ելանէր:

 67:13 But Bishr took upon himself this humiliation and tried to take vengeance for it by marching directly upon the fortress of K’egh so that he might launch an unexpected attack, and damage it somehow:

67:14 Վասն զի Գէորգն այն, զորմէ նախն պատմեցաք վասն մարտի քաջութեան նորա, ըստ դիպաց իմն յամրոցի անդ հանդիպեցաւ: Եւ իբրեւ ետես զայն ամբոխ հասեալ մերձ ի դուռն ամրոցին՝ ապա վառեալս ի զէնս եւ ի զարդս եւ ի տէգ նիզակս, եւ այլ եւս արս սակաւս ընդ ինքեանս առեալ՝ արտաքս առ թշնամիսն յամրոցէն ելանէր: Եւ ապա միամարտեալ ընդ սպայակոյտ զօրուն՝ նախ կարթակոտոր զերիվար Բշրայն առնէր նրանաւ սրոյն, մինչ զի հազիւ յայլ ձի աշտանակեալ փախչէր:

 67:14 Yet, here also he could not do anything, for the aforementioned Georg, about whose bravery in war we spoke earlier, by chance happened to be in the fortress. When he noticed the multitude that had reached the gate of the fortress, he put on his armor and ornaments, and taking with him his spears as well as a small number of men, came out against the enemy. Thus, having joined battle with the cavalry forces (of the enemy), he slashed Bishr’s steed with his sword, so that the latter barely mounted on another horse and made his escape:

67:15 եւ ապա այլոցն եւս մարտակցացն աջակցեալ Գէորգայ՝ տապաստ արկանէին զյոլովս ի թշնամեացն եւ ի փախուստ զնոսա դարձուցանէին. եւ առ նմա յարառոցեալ լինէր մակսաստութիւն միայն առ բազումս՝ ասել թէ «Դաւիթ արուորագոյն քան զԳէթացիսն:

 67:15 Then, the rest of his fellow warriors also came to the assistance of Georg, and having slain great numbers of the enemy, turned the rest to flight. The superiority of one person above the many others (as shown) in the statement “David is more manly than the people of Geth’” could be applied to Georg:

67:16 Իսկ կարաւան թշնամեացն այսանակ ձաղանօք գնացեալ մտին ի Դվին քաղաք, եւ բազում սպառնալեօք ջանային վրէժս ի բնակչաց ամրոցին պահանջել: Իսկ ես, որ նախ չոգայն ի թագաւորազանց բողբոջն Աշոտոյ՝ առ նմին կացեալ մնացի մինչեւ ամարայինն յաշունն յեղանակեալ յեղափոխէր:

 67:16 The caravan of the enemy forces entered the city of Dvin in such disgrace, and tried to exact vengeance on the inhabitants of the fortress with numerous threats. At first I had gone to Ashot, the scion of royalty, and remained with him until the transition of the seasons from summer to fall:

67:17 բազմաբար բարեաց մտաց բարութիւն եւ լրութիւն սիրոյ առ ի նմանէն ընկալեալ առատաձեռնութեամբ ի բոլոր մասունս պիտառութեանց: Եւ ապա առ ի նմանէն յղարկեալ չոգայ առ թագաւորն Հայոց Գագիկ, ըստ միշտն հրաւիրման ի կոչման նորա:

 67:17 He bestowed frequent favors on me indicative of his good intentions, as well as the token of his friendship, and generous bounties for all of my needs. Subsequently, I took leave of him and went to the king of Armenia Gagik in response to his frequent invitations:

67:18 վասն զի հայրապետանոց տունն հանդերձ գիւղօք եւ գերդաստանօք առ հասարակ ընդ ձեռամբ նուաճեալ էր Նսրայն, եւ մեք անբնակ իմն վայրակացեալ, եւ ոչ ոք ոչ էր այն՝ որ գուն ի վերայ գործէր ոգւով չափ սակս նորոգման մայրաքաղաք եկեղեցւոյն, եւ հոգեւոր մշակութեամբ հանդիսանայր առ ի դարձուցանել զգերութիւն նոր Սիօնի. զի յոյժ պակասումն եւ լքումն լինէր ամենայն պատերազմող ձեռին:

 67:18 For the patriarchal residence together with its villages and estates (gerdastan) had been entirely seized by Nasr, and we had been left without a residence. No one made any earnest effort to renovate the cathedral of the capital or struggle with spiritual cultivation to liberate the new Sion from her captivity; for the total number of the warriors had greatly diminished and declined:

67:19 Իսկ իմ եկեալ առ մեծ թագաւորն Գագիկ, եւ նա ընդունէր ածէր եւ յանձանձէր զմեզ ամենայն հոգեւոր սիրոյ հարազատութեամբ եւ հաստատուն հաւատով եւ աներկբայ յուսով, եւ աներկեւան սիրով պաշտպանեալ հանդերձ եղբարբն իւրով Գուրգենաւ՝ անկարօտ զհարկաւոր պէտս մարմնոյ լցուցանէր:

 67:19 Upon my arrival, king Gagik received me, and looked after my welfare with a genuine feeling of spiritual friendship, firm faith, and unwavering hope. Together with his brother Gurgen he protected me with undeniable love, and tended to my physical needs:

67:20 եւ ապա զսովորական իմաստութիւնն քաղցրացուցեալ իւր աներկբայ մտօք յուսացուցանէր զմեզ, զի ոգւով չափ ջան ի մտի եդեալ հոգասցի վասն դարձի մերոյ ի բնակութիւնս մեր. մանաւանդ եթէ վասն խաղաղութեան ամենայն աշխարհի եւ հաստատութեան սրբոյ եկեղեցեաց՝ որպէս եւ քրիստոնէից իսկ կարգք պահանջեն ամբողջ զհաւատոցն սրբոց պահել զզօրութիւն. այլ այս երբ Տէր կամեսցի:

 67:20 Also he turned to his customary and cheerful thoughts, and assured us with certainty that he would see to it, to the best of his ability, that we returned to our place of residence, and in particular would be mindful of peace for the entire land and concerned about the establishment of the holy church, even as the laws of the Christians demand that the power of the holy faith be kept intact. Yet, this cannot be brought about unless the Lord is willing:

67:21 Բայց աստանօր ոստիկանն Նսր ելեալ ի Պարս Ատրպատականէ՝ գայ չուէ ընդ կողմն Սիւնեաց սպայակոյտ մարտիկ զօրու հանդերձ:

 67:21 But, be that as it may, at this time, the ostikan Nasr set out from Atrpatakan in Persia, and came to the region of Siwnik’ together with cavalry detachments:

67:22 Եւ վասն զի իշխանն Սիւնեաց Սմբատ ի սեպհական իւրում գաւառի անդ դարեալ դադարէր ի Վայոց ձոր, ի ճահ իւր առնոյր ոստիկանն ըստ խոտորնակ մտացն կա՛մ ծածկաբար ի վերայ ընթանալ առ ի ըմբռնել զիշխանն եւ կա՛մ մարտամբոխ վառելովք վանել զնա առ ի գերել եւ յափշտակել:

 67:22 And as Smbat the prince of Siwnik’ was staying in Vayoc’ Dzor, which was his own district, because of his twisted mind the ostikan considered that the proper thing for him to do was either to march secretly against the prince and seize him, or to drive him away with a multitude of armed men in order to enslave and ransack his land:

67:23 Բայց իբրեւ ետես զնա յաւէտ զգուշացեալ բազում հեծելազօր գնդիւ եւ ամրոցօք եւս վայրիցն բագձաձեալ՝ այնուհետեւ խաղաղութիւն ընդ նմա խօսէր. եւ բազում օժտութիւնս յիշխանէս Սմբատայ ընկալեալ, եւ յանձն եւս առեալ արձակել թողուլ զեղբայրս նորա ի կապարանէ բանտին՝ եւ ինքն չուէ գնայ ի քաղաքն Դվին:

 67:23 However, when he noticed that Smbat had taken extreme measures of precaution by surrounding himself with many cavalry contingents and with fortifications, he offered him conditions of peace. After he had received many gifts from prince Smbat, he also agreed to release his brother from incarceration, and set out to go to the city of Dvin:

67:24 Եւ իսկ եւ իսկ առեալ զտարապարտ սակն պարտուց դահեկանաց ի կրտսերոյ եղբօրէն անուամբ Բաբգենի՝ եւ արձակէ առաքէ զնա առ իշխանն Սմբատ. իսկ զՍահակ եղբայր նորուն դեռեւս ի դիպահւոջ թողեալ, մինչեւ առցէ ի նմանէ եւս զդահեկանացն պարտապանութիւնն խոստման, եւ ապա արձակեսցէ եւ տացէ նմա ի ձեռս սեպհական տէրութիւնն իւր:

 67:24 As soon as he had received the discharge of the unfair debt in dahekans from his younger brother whose name was Babgen, he released and sent him to prince Smbat, but retained in prison his brother Sahak until he had received the promised payment in dahekans. Then, he would release and restore him to his own domain:

67:25 Բայց բնակիչք ամրոցին Քեղեայ իբրեւ լուան զգալուստ ոստիկանին եւ ի մտի եդին զյոյժ մռմռումն սպառնութեան առ ի նմանէն նոցա, զահի հարեալք եւ ահիւ ըմբռնեալք եւ կարծիս ի մտի եդեալ անհաստատ խորհրդով, թէ գուցէ մատնեսցի ամրոցն ի ձեռս ոստիկանին եւ այնպէս անհնարին տանջանաց եւ մահու մատնեսցին:

 67:25 But when the inhabitants of the fortress of K’egh heard of the arrival of the ostikan, they remembered the threats that he had made, and struck with terror, they thought in their uncertainty that should the fortress fall into the hands of the ostikan, they would be condemned to intolerable tortures and death:

67:26 Եւ ապա այսպիսի անզգուշալի երկիւղի զանձինս տուեալ՝ ամենեւին բնաւին իսկ ունայնացուցեալ լքին ի բաց զամրոցն ի բնակչաց անտի: Եւ ապա զօրականք զինուորացն եւս ելեալ գնացին ի կամս անձանց զինչպիտութեան իւրեանց:

 67:26 Subsequently, having mindlessly been seized by such fear, they evacuated the inhabitants of the fortress. Then the soldiers also set out to go wherever they pleased:

67:27 իսկ ոստիկանին յետ երկեամ մի աւուրց իմացեալ զթափրանալ ամրոցին ի բնակչաց անտի՝ յինքն գրաւէ առնու եւ ընդ ձեռամբ նուաճէ առանց իրիք աշխատութեան, եւ շուրջանակի զգեօղս եւ զաւանս եւ զագարակս յիւր անուն պայազատէ:

 67:27 After a period of two days, when the ostikan learned that the fortress had been evacuated by its inhabitants, he seized it and took possession of it without any difficulty; he also subjugated all the villages, awans, and agaraks in its vicinity:

67:28 Այնուհետեւ մի՛ բացածանօթասցի թերեւս ի մէնջ յարակացեալ իմն հունձք չար մշակացս, որ մառախլապատ միգապատ պաշարմամբ զմեզ հնձէ: Զի թէ ըստ սահմանելումն ի մեզ Ստեղծողին՝ ի վեր յերկինս զհայեցուածս մեր պատրաստեալ էաք եւ առ նմանութիւն կերպարանի Ստացողին ընթացեալ, ապաքէն կեցուցանող զօրութեամբ Տեառն փրկեալք լինէաք եւ ոչ եւս մատնեալք ի ձեռս թշնամեաց մերոց. այլ եւ տապաստ եւս ընդ ոտիւք արկեալ զհակառակորդսն եւ տկարութեամբ աղաւաղեալ ընկեցեալ յերկիր եւ երանելի զմեզ ի վերայ երկրի ի բազմաց քարոզեալ:

 67:28 Henceforth, let us not be unaware of the constant harvest of the wicked tillers, who reap us with shadowy siege, for if in accordance with the course that the Creator had designed for us we had directed our glance to the heavens above, and if we conducted ourselves in the image of the Creator, to be sure, we would have been saved by means of the redeeming power of the Lord, and would no longer have fallen into the hands of our enemies. But rather, we also would have slain our adversaries, who would fall to the ground because of their weakness, and many people would have called us “blessed on the face of the earth:

67:29 Զի թէ ժողովրդեան իմոյ, ասէ՝ լուեալ էր ինձ, կամ Իսրայէլի զճանապարհս իմ գնացեալ էր՝ որպէս զոչինչ մի խոնարհ արարեալ էր իմ զթշնամիս նորա եւ ի վերայ նեղչաց նորա արկեալ էր զձեռն իմ:

 67:29 The Lord says, “If my people had listened to me, or if Israel had walked in my ways, I would have put down their enemies very quickly, and would have laid my hand upon those that afflicted them:

67:30 Այլ վասն զի ըստ կարգի պաճարաց եւ անասնոց անմտից երկրապիշք եղեալք եւ այլապէս ի մեզ ինքեան ցուցաք զօրինակ պատկերին եւ նմանութեան Տեառն, վասն այսորիկ թշնամիք Տեառն ստեցին մեզ. եւ յանտառաբոյծ խոզից եւ յանցաւորաց ճանապարհի կոխեցաք իբրեւ զկաւ գռեհաց՝ եւ ի գլուխս մեր կուտեցան քարինք ձորոյն Նաքովրայ:

 67:30 But as we have become dull like cattle and the irrational beasts, and revealed that the image of the Lord was distorted within ourselves, for these reasons the enemies of the Lord deceived us. Like the mud on the streets we were trampled by the swine that are nourished in the woods, and by those that travel along the highways, and the stones of the vale of Achor were piled on our heads: