95:0 Եւ յետ սակաւ աւուրց ստիպով ժողովեալ Մամիկոնենին Վահանայ զայրեւձին Հայոց, եւ ինքն եւ ամենայն ուխտակից նախարարքն ընդ նմա` չուեալ գնայր առ թագաւորն Վաղարշ. եւ գնացեալք ըստ պատեհի աւուրց աւթեւանաց ճանապարհին` երթեալ հասանէր ի դուռն:

 95:0 After a few days, Vahan Mamikonean urgently assembled the Armenian cavalry and then he and all the oath-keeping naxarars with him went to king Vagharsh. Going to the lodging places en route in a proper number of days, he reached the court:

95:1 Եւ լուեալ թագաւորին եւ ամենայն Արեաց աւագանւոյն զերթսն Վահանայ ի դուռն, վաղվաղակի եւ ճեպով ժամ արարեալ` յանդիման լինէր թագաւորին եւ ամենայն Արեաց աւագանւոյն:

 95:1 When the king and all the Aryan nobility learned about Vahan’s arrival at court, they quickly and hurriedly set a time for him to see the king and all the Aryan nobility:

95:2 Եւ ածեալ զմտաւ զճանապարհորդութեանն աշխատութիւն թագաւորին Վաղարշու զՄամիկոնենին Վահանայ` միայն ստէպ սիրով հարցեալ զողջոյն ուրախանայր, այլ ոչ ինչ աւելի քան զայն հարցանէր զնա այն աւր:

 95:2 Considering Vahan Mamikonean’s fatigue from traveling, king Vagharsh rejoiced merely in affectionately inquiring about his well-being, but asked no more of him on that day:

95:3 Եւ ի վաղիւն ժողովեալ ամենայն աւագանի դրանն արքունի եւ այլ ամենայն բազմութիւն Արեացն` եւ լինէր խորան մեծ, լցեալ սաստիկ որերով:

 95:3 The next day all the court nobility assembled there, as well as the entire multitude of Aryans, and the great palace was filled with a huge number of folk:

95:4 Սկսանէր խաւսել թագաւորն Վաղարշ ընդ Մամիկոնենին Վահանայ. «Լուաք, ասէ, լիով զամենայն խաւսեցեալսն ընդ Նիխորոյ, զոր ինչ պատգամաւորաւք էիր ասացեալ, եւ զոր ինչ նամակաւ, եւ զոր ինչ դէմ յանդիման քո եւ նորա խաւսեցեալ էր ընդ միմեանս` պատմեաց մեզ. եւ ոչ էր քո ստեալ ի բանիցն զոր խաւսեցեալ էր` եւ ոչ բան մի:

 95:4 King Vagharsh began speaking with Vahan Mamikonean, as follows: “We have fully heard about all the conversations through Nixor, what you said via messengers, what (you wrote) in letters, and what the two of you said to each other when meeting face to face. In no way did you err in what had been said:

95:5 Վասն զի Պերոզի իմ եղբաւրն անձնահաճութիւն կամացն եւ անհաւանութիւն խորհրդոյն եւ անլսողութիւն ումեք եւ ամբարտաւանութիւն եթէ զքեզ միայն էր կորուսեալ յԱրեաց` թեթեւ ինչ էր վնասն. ծառայ մի կորնչէիր, որում թերեւս փոխանակ գտանէր. բայց նա իւրով հպարտութեամբն այնչափ անթիւ բազմութիւն լաւ որերոյ կորոյս, որոց այսաւր փոխանակ չիք. յետոյ ապա եւ զինքն կորոյս եւ զորդիս իւր եւ զկանայս:

 95:5 For had you alone been lost to the Aryans through my brother Peroz’ self-indulgent nature, uncooperativeness, unwillingness to listen to anyone and arrogance, the damage would have been light. When one servant is lost, it is usually possible to replace him. But because of his pride, such a countless multitude of good folk were lost, that there is no way of replacing them today. Furthermore, he finally destroyed himself, his sons and women:

95:6 Արդ` եթէ դո՛ւ եղեալ ես պատճառ քո կորստեանդ եւ այնչափ բազմութեանն որ կորեան ընդ քո ձեռն` դու այսաւր հարցման արժանի էիր, եւ պատուհասի եւ չարաչար մահու. բայց իբրեւ ա՛յլ է պատճառ ամենայն գործոյդ այդմ եւ կորստեան, զոր դու գործեցեր` զքեզ ընդ այլոց բռնութեան եւ վնասու պատուհասել կարի ծանր է, եւ աւրէնք մեր չհրամայեն:

 95:6 Now had you been the cause of your own ruination and that of such a multitude lost because of you, you would today be worthy of interrogation, and of a wickedly tormented death. However, since there is another cause for all that you did and for the loss you caused, to punish you for another’s tyranny and damage would be very heavy, and our laws do not command it:

95:7 Քանզի այդ գործ, զոր դուդ կարացեր գործել` առ Պերոզի արհամարհոտ եւ կամակոր բարուցն` բազումք խորհէին յԱրիս գործել, բայց չեղեն ձեռնհաս. զի չկարացին զանձինս ի մահ տալ այդպէս աներկիւղ` որպէս դուքդ ետուք, քաղցր համարելով զկենցաղոյս տեսիլ. բայց դուք բնաւ առ ոչինչ համարելով զայս աշխարհ` քաջաբար մեռան որք մեռանն, եւ եւս առաւել քաջաբար կեցայք, որ ապրեցայքդ եւ ի միջի էք:

 95:7 For the same act which you were able to carry out because of Peroz’ contemptuous and crooked behavior, many of the Aryans thought of doing, but were incapable of it. For unlike you, they were unable to fearlessly commit their lives to death, regarding life as sweet. But you, never regarding this world as anything, bravely died (those who died), while those who lived have done so even more bravely:

95:8 Այլ երանի՜ թէ եւ այլ որերոյն, զորս ի զուրն տարաւ կորոյս Պերոզ` կարացեալ էր առնել զայդպիսի քաջասրտութիւն, զոր դուքդ արարէք, եւ թերեւս այսաւր կենդանի էին իբրեւ զձեզդ եւ ի միջի եւ առ մեզ:

 95:8 How unfortunate that the other folk whom Peroz futilely led to destruction were unable to behave as bravely as you did. Perhaps they would be alive today and, like you, with us:

95:9 Եւ պատասխանի տուեալ Մամիկոնենին Վահանայ թագաւորին Վաղարշու, առաջի ամենայն բազմութեանն` ասէ. «Խաւսել առաջի Աստուծոյ եւ առաջի ձեր թագաւորաց երկայն բանիւք` չէ արժան:

 95:9 Vahan Mamikonean responded to king Vagharsh in front of the entire multitude, saying: “It is improper to speak at length before God and before you kings:

95:10 Քանզի ես զամենայն զխաւսս մեր եւ զխնդիր եւ զհամարձակութիւն գործոյն, դնել զանձինս ի մահ, ցուցի ձեզ եւ ամենայն դրանն աւագանւոյ ի ձեռն Նիխորոյ գրով եւ կնքով. զնոյն բազում անգամ ասել` յերկարումն է խաւսից եւ ձանձրութիւն:

 95:10 For you and all the court nobility have been shown through Nixor’s written and sealed (letters) all of our words, the problem and boldness of the act, and (our willingness) to give our lives. To repeat the same thing many times, prolongs matters and is tedious:

95:11 Վասն զի զկամս եւ զանհաւան բնութիւն, զոր ասացէք դուք զեղբաւրէն ձերմէ զՊերոզէ՝ շատ էր եւ առն թագաւորի անպատշաճ:

 95:11 As you described it, your brother Peroz’ will and unyielding tyranny were excessive and unbefitting a king:

95:12 Բայց ի յայլ ոք արդեաւք, յոր լինէր ի նմանէ բռնութիւն` տամբ էր արդեաւք եւ կամ կենաւք եւ կամ պատուհասիւ ինչ այլով. իսկ զմեզ` հոգւովք հարկանէիք. որում կարեաց եւ վտանգի ո՛չ մեր նախնիքն եւ ոչ մեք առաջի չկարացաք կալ:

 95:12 Others who experienced his tyranny at least were granted life or tormented by something else, but you attacked us spiritually. Neither our ancestors nor we were able to be stopped by the needs or danger (of resistance:

95:13 Եւ հանապազ բողոքեալք եւ բողոքեմք, եթէ սուտ թուին մեզ աւրէնքդ ձեր, եւ մարդոց անմտաց բարբանջմունք են. եւ մի՛ բռնադատէք զմեզ թշնամանել` զոր կամաւ եւ խորհրդով պատուել ոչ կարեմք եւ ոչ սիրել, զի ծաղր թուին մեզ եւ չհաւատամք. եւ իշխանաբար եւ ըստ բռնութեան չլսեալ բողոքոյն մերոյ` եւ կամէիք կորուսանել զմեզ, եւ կորուսաք:

 95:13 We constantly complained and are complaining that your faith (laws) seem false to us and like the babblings of stupid people. Do not force us to be enemies over something which we cannot willingly and thoughtfully revere and love, for it seems laughable and we do not believe (in Zoroastrianism). But, not heeding our protests, imperiously and forcibly you wanted to destroy us, and were youselves destroyed:

95:14 Քանզի աւրէնք մեր զսրբութիւն խնդրեն, եւ զամենայն աղտեղութիւն, որով հոգիք մարդոյ կորնչին` չառնուն յանձն եւ չկամին. եւ տերանց հրամայեն ծառայել եւ հնազանդ լինել, որպէս Աստուծոյ:

 95:14 For our faith demands purity and does not accept or allow all the impurities by which the souls of people are ruined. (Our faith) commands (us) to serve (our) masters and obey, as though (they were) God:

95:15 Եւ արդ ա՛ղէ ցուցէք այր մի որ ի Պերոզէ արքայից արքայէ, որ զձեր աւրէնս կատարեալ է եւ պատուեալ են, թէ վասն պիտոյութեան եւ կամ ի կռուի վաստակ եւ գործ ցուցանելոյ գտեալ է:

 95:15 But come now and show (me) one man who, through the king of kings Peroz, accepted and revered your faith and also displayed merit and accomplishment because of his usefulness or (abilities) in fighting:

95:16 Վասն զի ձեր Արեաց զաւրագլուխք բազում եղեալ ի տեղիս տեղիս, ասասցեն զմիոյ ուրուք ի դոցանէ զերեւելի գործ ինչ, զոր նոցա արարեալ է եւ ձեր զաւրագլխաց տեսեալ, եւ վասն այնպիսի վաստակոյ նոցա` ձեր հատուցումն արարեալ է:

 95:16 Many of your Aryan military commanders have been in diverse places, and one of them should be able to say what prominent accomplishment they have done which was seen by your military commanders, and as a result of such meritorious service were rewarded by you:

95:17 Իսկ զաղտեղի գործս նոցա եւ զմահապարտութիւն յայտնապէս գիտեն գաւառակիցք նոցա եւ այլ մարդիկ աշխարհին Հայոց, թէ ո՛րպիսի մարդիկ են, լի ամենայն աղտեղութեամբք, սուտք, անպիտանք, աղտեղագործք, գաղտաշուրջք, գողք, լեառնախոյսք, գերեզմանակրկիտք, խաբեբայք:

 95:17 People from the same district as they and other people from the land of Armenia clearly know about their impure acts and how much they deserve to be put to death. They know what kind of people they are, full of all impurities, false, despicable, doers of filthy things, people who do things by stealth, thieves, people who create agitation in the mountains, grave robbers, cheats:

95:18 եւ ընդ որս կրսեր շինականք մարդիկ աշխարհին Հայոց հաց գարշէին ուտել ընդ նոսա, եւ կամ բնաւ ի մաւտ իսկ երթալ առ նոսա, զի մի՛ պղծիցին գուցէ ըստ հրամանի աւրինաց մերոց` գային ի ձէնջ խաբէութեամբ զձեր աւրէնսդ ունէին, եւ ըստ կամի աղտեղեալ զկրակն` զձեզ առ անմիտս ունէին:

 95:18 Even the lesser shinakan people of the land of Armenia are loath to eat bread with them or even to go near them so that in accordance with the command of our faith they not be polluted. Coming from you duplicitously they hold your faith, but they pollute the fire as they wish and regard you as stupid:

95:19 Յաղագս որոյ համարձակապէս ձայնիւ բարբառով առաջի ձեր ասեմ այսաւր. ի բա՛ց բարձէք զխաբէութեան զվաճառդ զայդ յաշխարհէն Հայոց, զոր չունիմք առ արդարս, եւ չպատուէ ոք իբրեւ Աստուած:

 95:19 Today I speak before you boldly and forthrightly about this. Remove that traffic in duplicity from the land of Armenia. (It is something) which we do not regard as just, and we do not revere anyone as God:

95:20 Այլ յետինն զառաջինն, վատքն զլաւն, եւ անպիտանն զպիտանին, եւ որդի ստամբակ զհայր, եւ ծառայ չարագործ զտէր իւր, յորժամ ի յետս տանել (կամի) կամ կորուսանել՝ զձեր սուտ աւրէնսդ ի ձեռն առեալ` զամենայն չարիս զոր եւ կամի գործել` դովաւ վճարէ:

 95:20 But the last have been made first, the bad, good; the despicable, useful; the son, disobedient toward his father; the servant does his lord ill, and whenever someone wants to hold someone back or destroy him, taking your false faith in hand, he does all the evils he wishes, and settles the matter with it:

95:21 Բայց ա՛ղէ, դուք ի մէնջ որպէս ի ծառայից զձեր տերանց զպատիւն խնդրեցէ՛ք, զգործ եւ զվաստակ եւ զհպատակութիւն, զաւգուտ, զարդարմտութիւն, եւ աստուածաբար անզրկող մտաւք զիւրաքանչիւր մարդոյ ըստ իւրաքանչիւր վաստակոյ զարժանն հատուցէ՛ք:

 95:21 But now demand that we honor you as servants honor lords; recompense each man according to his work, merit, subordination, benefit, honesty, worthily with godlike undepriving intentions. These words and this issue come from us all:

95:22 Մեր ամենեցուն այդ բանք են եւ այդ խնդիր. եթէ շնորհեալ հաստատէք զխնդիրդ զայդ մեզ, եւ ի ծառայութենէ ձերմէ զմեզ ի բաց չկամիք հանել` որպէս աւրէնքն են թագաւորաց` գրով եւ կնքով զայդ մեզ հաստատուն արարէք, եւ ի մէնջ որպէս ի ծառայ որերոյ գործ խնդրեցէք եւ հպատակութիւն. եւ ձեր մտացի եւ ամենահայեաց ակամբ հայեցարո՛ւք յայր եւ ի գործ նորուն եւ հատուցէ՛ք զարժանն:

 95:22 If you grant confirmation of our demand and do not want to remove us from your service, then confirm it for us in writing and with the seal as are the laws of kings (confirmed). And demand submission from us as from serving folk. With your intelligent and all-seeing eye examine a man and his work, and reward appropriately:

95:23 Եւ խաւսեցեալ զայս ամենայն բանս Մամիկոնենին Վահանայ առաջի թագաւորին Վաղարշու եւ առաջի ամենայն աւագանւոյ դրանն` եւ բարձր ձայնիւ գովեցին ամենեքեան եւ առ լաւս կալան, զարմացեալ ամենեքեան ընդ իմաստութիւնն Մամիկոնենին եւ ընդ շնորհ աջողութեանն բանիցն որ ելանէին ի բերանոյ նորա:

 95:23 When Vahan Mamikonean had spoken all these words before king Vagharsh and all the court nobility, all of them loudly praised and esteemed him, all marvelled at the Mamikonid’s wisdom and the grace of the words issuing from his mouth:

95:24 Քանզի ոչ միայն հաւատացելոցն, այլ եւ անհաւատիցն երեւէր բղխումնն պարգեւեալ յԱստուծոյ բանիցն առն Մամիկոնենի, որ ախորժակ քաղցրութեամբ լսելի լինէր յականջս ամենեցուն:

 95:24 It was clear not only to believers, but to non-believers that the outpouring of words from the Mamikonid was granted by God. He spoke to the ears of everyone with agreeable sweetness:

95:25 Որում պատասխանի տուեալ թագաւորին Վաղարշու` ասէր ցՄամիկոնեանն Վահան եւ ցամենայն հայ նախարարսն ուխտակիցս Մամիկոնենին. «Եւ զամենայն զոր ինչ խորհեալ է ձեր եւ իմացեալ, եւ խաւսեցաւ առաջի մեր ձեր Վահանն` տուեալ եղիցի ձեզ մեր գրով եւ կնքով զամենայն խնդիրդ ձեր այսաւր մինչեւ ցյաւիտեանս:

 95:25 King Vagharsh replied to Vahan Mamikonean and to all his oath-keeping naxarars: “Everything which you have thought about and revealed which was described before us by your Vahan I shall give you written and sealed—from today to eternity—all you demand:

95:26 Եւ զգործս ապստամբութեանդ, զոր ի բռնութենէն Պերոզի, եւ ոչ ի ձեր կամաց գործեցէք` թողեալ լիցի ձեզ այսաւր, եւ մի՛ ոք իշխեսցէ ի թագաւորաց որ զայս գահ ունին, եւ կամ Արի այր` յիշել զայդ կա՛մ առանձինն յիւրեանց խաւսս եւ կամ առաջի առն Հայոց յայսմ հետէ մինչեւ յաւիտեան:

 95:26 Today I forgive you the act of rebellion which you did because of Peroz’ tyranny and not of your will. Let none of the kings who hold this throne, or an Aryan hereafter recall it, either alone in his conversations or before an Armenian:

95:27 Բայց դուք հպատակութիւն, զոր արժան է ծառայից առ տեարս առնել` հատուցէ՛ք առ մեզ լիով եւ կատարեցէ՛ք:

 95:27 Now fully discharge the submission which it is fitting for a servant to do for the lords:

95:28 Եւ զայս ասացեալ արձակեցին զատեանն:

 95:28 After this was said, they dismissed the atean: