26:0 Յաղագս այլոց անգիտութեանց Բուղայի ոստիկանի, եւ նահատակութեան Սմբատայ սպարապետի:

 26:0 Other Atrocious Deeds Commited by the Governor Bugha, and the Martyrdom of the Sparapet Smbat:

26:1 Բայց բռնաւորն Բուխայ իբրեւ ետես զամենայն ինչ աջողեալ ըստ իւրոց կամացն՝ ապա հրոսակս առաքէ Վասակայ Սիսական իշխանի եւ եղբօր նորա Աշոտոյ եւ այլոց եւս տերանց աշխարհի նոցա, զի ըմբռնեալ առ ինքն վաղվաղակի հասուսցեն զնոսա:

 26:1 When the tyrant Bugha saw that everything conformed to his wishes, he sent troops against prince Vasak of Sisakan and his brother Ashot, as well as the other lords of their land with orders to seize and bring them immediately before him:

26:2 Բայց յոլովք ի տերանցն կուսակալաց յանառիկ ամրոցն Բաղաց դիմեալ հաւաքեալ փրծանէին ի ձեռաց նեղչացն:

 26:2 However, most of the lords who ruled over that region took refuge in the impregnable fortress of Baghk’, and escaped from the oppressors:

26:3 Իսկ իշխանն Վասակ՝ հազիւ ի նոցանէ ճողոպրեալ՝ փախստեայ գնայր չուէր ընդ կողմանս Կոտայս գաւառի:

 26:3 Prince Vasak, who had barely eluded them, fled to the regions of the district of Kotayk’:

26:4 Զայն զգացուցեալ վաղվաղակի Բուխային՝ զօր զհետ առաքէ ըմբռնել զնա:

 26:4 Being immediately informed of this, Bugha sent forces to pursue and seize him:

26:5 Իսկ իբրեւ զհետ կրթեալ հասին հուպ իշխանն հէնք հրոսակին, ապա ընդ կրունկն դարձեալ նորա՝ առ ի գործ զվաղակաւորն առեալ՝ առ հասարակ զնոսա թաւալգլոր խաղացուցանէր. եւ ինքն անցեալ գնայր յարեւելս յաշխարհն Գարդմանաց առ իշխան աշխարհին, որ Կտրիճն անուանիւր:

 26:5 When the troops caught up with the prince in their pursuit, he turned back, and cut all of them down with his sword. He then went eastward, to the land of Gardman, to the prince of that land, whose name was Ktrich:

26:6 Բայց եւ յայնմ եւս ոչ եղեւ տեղի գտեալ փրկութեան իշխանին Վասակայ ի թշնամւոյն. վասն զի իշխանն Գարդմանաց դաւաճանեալ ի դիւէն՝ կալեալ կապէ զնա եւ առաքէ տայի ձեռս Բուխայի, ի մտի եդեալ, թէ փոշիշն ինչ բարւոյ ի Բուխայէ սակս այնորիկ ի նմանէ գտցի:

 26:6 But, there too the prince Vasak found no refuge from the enemy, for the prince of Gardman, beguiled by the devil, bound him with fetters and sent him forth to Bugha, calculating that Bugha might favor him for this:

26:7 Իսկ բռնաւորն առեալ ընկալեալ զնա՝ ապա եւ զեղբայր նորա զԱշոտ եւ մեծ տիկինն զմայր նոցա ըմբռնեալ զօրացն ասպատակելոց՝ առ նա վաղվաղակի հասուցանէին ի Դվին քաղաք:

 26:7 The tyrant seized the prisoner, and subsequently, the raiding troops captured his brother Ashot and their mother, the great princess, both of whom were immediately brought to him ( = Bugha) in the city of Dvin:

26:8 Աստանօր ապա մեծ հայրապետն Յովհաննէս, վասն զի շրջէր ընդ վիճակեալ կողմանս գաւառին Գեղարքունւոյ, լցեալ զկէտ կենաց իւրոց՝ վախճանի ի մեծ ուխտի կրօնաւորական կայանին Մաքենացւոց, եւ ի նմին ուխտի սրբոյ ի հանգիստ զնա փոխէին. որ կալաւ զառաջնորդութիւն ամս քսան եւ երկու:

 26:8 At this time the great patriarch Yovhannes, who was visiting the prelacy of the district of Geghark’unik’, reached the end of his days and died in the (main) abode of the great congregation of Mak’enoc’k’. He was buried on the same holy premises. Yovhannes had occupied the patriarchal see for a period of twenty-two years:

26:9 Բայց բռնաւորն Բուխայ զըմբռնեալսն առ ինքն եւ զդիպահոջսն կացուցեալ՝ առեալ չուէ գնայ զկողմամբք արեւելից, պայման պատգամացն առ սպարապետն Սմբատ յղեալ՝ վաղվաղակի զհետ նորա չուել երթալ հասանել ժամանել յամբոկ գործոյն:

 26:9 The tyrant Bugha carried away (with him) those that had been captured and were kept in confinement. He marched to the eastern regions, after he had dispatched urgent orders to the sparapet Smbat to follow immediately after him and come to carry out their task:

26:10 Այլ նա նախ հրամայեալ ժողով եպիսկոպոսաց լինել ի քաղաքագիւղն Երազգաւորս՝ ձեռնադրեն ի հայրապետութիւն զԶաքարիայ ի Կոտայս գաւառէ ի գեղջէ Ձագայ, եւ աղօթից նորա զանձն իւր յանձնարարեալ՝ ինքն չուէ գնայ առ բռնաւորն Բուխայ:

 26:10 The latter first ordered the calling of a synod of bishops in the komopolis of Erazgawork’, and they ordained as patriarch Zak’aria from the village of Dzag in the district of Kotayk’. Putting himself under the protection of his prayers Smbat then went to the tyrant Bugha:

26:11 Իսկ Բուխայի երթեալ ըմբռնէ զմեծ իշխանն Ատրներսեհ, որ բնակեալ էր յամրոցին Խաչենւոյ եւ զայլ եւս զհամազգիս նորա:

 26:11 Meanwhile Bugha went and seized the great prince Atrnerseh, who lived in the fortress of Xachen, together with the rest of his kinsmen:

26:12 Եւ անտի չուեալ գնայ ի գաւառն Գարդմանայ՝ եւ պատնէշ եւ պաշարումն շուրջ զԳարդման բերդիւն եդեալ, ըմբռնէ անտի եւ զիշխանն Գարդմանայ զԿտրիճն ի կալանս կապանաց արկեալ:

 26:12 From there he set out to go to the district of Gardman, where he laid siege to the fortress of Gardman, and seized Ktrich, the prince of the land, whom he bound with fetters:

26:13 Եւ անտի եւս չուեալ յՈւտի գաւառ՝ ձերբակալ ի Տուս գիւղ առնէ զՍտեփաննոս, որում եւ Կոն անուանէին զնա. որ ի նախնւոյ իւրմէ Սեւկոյ՝ Սեւորդիք ազգքն անուանէին:

 26:13 Thence he marched forth into the province (gawar) of Uti and captured in the village of Tus Step’annos, also named Kon, whose people were called Sewordik’ from the name of his ancestor Sewuk:

26:14 Եւ ապա եւս իշխանն Աղուանից Եսայի նենգապատիր լեալ՝ առ ի նմանէ ըմբռնի ի ձեռն նորա հանդերձ համազգեօք իւրովք, ընդ նմին եւ այլ եւս տեարք եւ իշխանք աշխարհին Աղուանից կալեալ կապեցան ընդ ձեռամբ նորա, ոչ սակաւ ինչ արեան ճապաղիս հեղեալ եւս յայնմ աշխարհին:

 26:14 Subsequently, he also deceived Esayi, prince of Albania and seized him together with his relatives. The remaining lords and princes of the land of Albania were likewise subjugated by him; there was much bloodshed in that land as well:

26:15 Եւ այնուհետեւ զամենեսեան զնոսա, որք ի կալանս կապանաց եւ ի դիպահոջ առ նմա բերէին՝ եւ առեալ ընդ իւր խաղացուցեալ չուէ գնայ տանելով զնոսա առ ամիրապետն:

 26:15 Thereafter, they brought to him all the prisoners that were in bonds and in confinement, and he carried them away with him to the caliph:

26:16 Ապա եւ զսպարապետն Սմբատ առեալ ընդ իւր տանելով յարքունական դուռն՝ կարծիս իմն նմա տալով, թէ միամտութեան նորա առ ի նմանէ փոխարէն բարեաց յամիրապետէն շնորհեսցի, տիրել տիրաբար բոլոր Հայաստանեայցս եւ առնուլ պարգեւս եւ պատիւս յարքունուստ. եւ այնպէս դարձեալ դառնալ յիւրական աշխարհս:

 26:16 He likewise brought with him to the royal court the sparapet Smbat with the promise that in return for his faithfulness the caliph would grant the lordship over all of Armenia as compensation, give him royal gifts and honors, and thus send him back to his land:

26:17 Այլ իբրեւ չոգան հասին ի դուռն արքունի եւ յանդիման ամիրապետին եղեն, ապա եւ զնա եւս ընդ այլոց կապելոցն հաւասարեալ եդին ի բանտի. եւ ոչ յիշեցան առաջի նոցա երախտիք միամտութեան նորա առ նոսա:

 26:17 But when they had reached the royal court, and appeared before the caliph, they ranked him along with the rest of the prisoners and confined him in prison. Nor did they remember his faithful services to them:

26:18 Իսկ ապա յետ ոչ բազում ինչ աւուրց հարցափորձ ի վերայ հասարակաց կապելոցն տերանց եւ իշխանացն Հայոց եւ Աղուանից ածէին, զի կա՛մ դարձցին յանօրէն յօրէնս նոցա՝ ուրացեալք զՔրիստոսի աստուածպաշտութիւնն եւ այնպէս բազում պարգեւս եւ պատիւս ի նոցանէ առնուցուն եւ յուղարկեսցին ի հայրենի աշխարհն եւ ի տունս իւրեանց. եւ կա՛մ սաստիկ խոշտանկանօք եւ չարչարանօք եւ անհնարին մահու հատանիցեն զյոյս կենաց նոցա:

 26:18 After a few days, all the imprisoned lords and princes of Armenia and Albania were given the alternative either of converting to their impious faith by foresaking the worship of Christ, and thus having received many gifts and honors from them, returning to their native lands and homes, or of being cut short of any hope of life through merciless torments, agonies and horrible death:

26:19 Եւ վասն զի այսպէս զբոհմունս կտտանաց ի վերայ նոցա սաստիկ զարհուրմամբք զարթուցանէին օր ըստ օրէ՝ ժամանակ ինչ յերկարեալ զնեղութիւն անձկութեանն, ոմանք ի նոցանէ հաւանեալք բանիցն արքունի՝ դարձան յանաստուած աստուածածանօթութիւն նոցա. եւ ոմանք թէպէտ եւ ոչ առ ժամայն կրեցին թլփատութիւն, սակայն յանձին կալեալք՝ զի եւ նոքա եւս ի ժամ դիպող կատարեալ լնուցուն զկամս ամիրապետին:

 26:19 As they relentlessly terrified them day after day with threats of cruel torments and prolonged their anguish, some of them conformed to the royal orders, and embraced their ungodly faith. Others agreed to fulfill the wishes of the caliph at the appropriate time, even though they were not circumcised immediately:

26:20 Բայց մեծ սպարապետն Սմբատ՝ քաջապէս ընդդէմ ստութեանն ստուգութեամբ վառեալ ըստ զուարթածաղիկ ալեացն եւ կատարելագոյն հաւատոցն որ ի Քրիստոս՝ եւ ըստ յուսոյ կենացն յաւիտենականաց, որ միշտ յինքեան շտեմարանէր՝ բնաւ ոչինչ շեղեցաւ ի բանս հրամանաց նոցա, լաւ համարեալ մեռանել ընդ Քրիստոսի քան առ ժամանակ մի վայելել ի մեղս:

 26:20 The great sparapet Smbat, however, arming himself with the truth, stood bravely against the falsehood as became the excellency of his ancient years, his perfect faith in Christ and the hope for eternal life, which he always stored within himself. In no way did he go astray and follow their orders, as he deemed it better to die with Christ rather than enjoy the pleasures of sin for a season:

26:21 Եւ այնպէս ընդդէմ հարցողացն նա առնէր պատասխանի՝ անհնարին գոլ թողուլ նմա զօրէնս քրիստոնէական հաւատոց, զոր աւազանին շնորհօքն ընկալաւ պարգեւս բարեաց, քան պաշտել զօտարոտի օրէնս անօրէնս: Եւ այսպէս ոչ միանգամ կամ երկիցս, այլ բազում անգամ աներկիւղաբար առնէր ընդդիմութիւն նոցա:

 26:21 To those who asked he answered that it was impossible for him to forsake the Christian faith which he had received as a precious gift through the grace of baptism and to embrace a foreign, impious belief. He fearlessly opposed them thus not once or twice, but many times:

26:22 Իսկ իբրեւ զփորձ նորայն կամաց առին եւ ծանեան զմիտս նորա անհրապոյրս՝ խորհեցան դառնաշխատ տանջանօք զնա կորուսանել:

 26:22 After they had tested his will, and recognized his unshakeable mind, they decided to destroy him by means of merciless torments:

26:23 Իսկ երկնաւոր այցելութիւնն պարտական մարմնոյ մահուամբ հաճեցաւ ազատել զնա ի յաւիտենական մահուանէ հոգւոյն. եւ իւրով մահու վախճանեալ՝ ոչ անկաւ զնովաւ ուրացութիւն սուրբ օրինացն Քրիստոսի. այլ լնոյր ի մարմնի իւրում զհանդէս մարտիրոսական պատասխանատրութեանն:

 26:23 Yet, heavenly Providence chose to liberate his soul from eternal damnation through the necessary price of corporeal death, so that dying a natural death, he was not stained with the guilt of forsaking the holy laws of Christ. Like a martyr he fulfilled within his flesh the manifestation of justification:

26:24 Զոր եւ բարձեալ իսկ զմարմինն նորա քրիստոնէական դասուց՝ սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ եւ երգօք հոգեւորօք տարեալ եդին ի վկայարանի սրբոյն Դանիէլի մարգարէին, որ եւ ընկեցեալ իսկ լինէր նա ի գուբն առիւծուց:

 26:24 The assembly of Christians carried away his body with psalmody, songs of praise and spiritual chants, and buried him in the martyrium of the holy prophet Daniel, where the latter had been cast into the lions’ den:

26:25 Իսկ զկնի նորա պայազատէ զմեծ տէրութիւնն զայն աշոտ որդի նորա:

 26:25 After Smbat, his son Ashot succeeded to his father’s extensive realm:

26:26 Բայց այլոց իշխանացն թուի ինձ եւ ոչ մի ինչ մնացեալ որք ոչ եղեն հեստեալք յաստուածակողմանն կամ ոչ շեղեալք յանօրէն օրէնսն Մահմէտի:

 26:26 Of the remaining princes I know of no one who did not disobey God, or did not go astray into the impious faith of Muhammad:

26:27 վասն զի պակուցեալք եւ զարհուրեալք յառժամանակեայ մահուն երկիւղէ՝ ոչ առին ի միտ զանմահ մահուն դառնութիւնն. եւ ոչինչ փոյթ արարեալ զսարսափելի աւետարանութիւնն Փրկչին Քրիստոսի, որ լսելի լինելոց է յահագին ատենին. «Թէ որ ուրասցի զիս առաջի մարդկան, ուրացայց եւ ես զնա առաջի հօր իմոյ, որ յերկինս է:

 26:27 Because they were terrified by the horror of transitory death, they failed to consider the bitterness of eternal damnation, and did not heed the awesome tidings proclaimed by Christ the Saviour which shall be heard at the Last Judgment: “Whoever disowns me before men, I will disown him before my Father in heaven:

26:28 Բայց միայն Ստեփաննոս, որ Կոնն ի ռամկաց սովորական խօսից անուանիւր, եւ զկնի նախարարացն Հայոց կապանօք տարեալ եղեւ ի Բուխայէ ի դուռն արքունի, ուր եւ վկայեացն իսկ բազում հարանօք տանջեալ վասն խոստովանութեան անուանն Քրիստոսի, որ պսակեալ ի Հօրէն լուսոյ՝ գրեաց զանունն իւր ի դպրութիւն կենացն, որ եւ կատարեցաւ ի վեց հարիւրերորդի ութերորդի թուականին Հոռոմոց:

 26:28 Only Step’annos, colloquially called Kon by the ramik, whom Bugha had taken in bonds to the royal court after the Armenian naxarars, suffered martyrdom, after he had been tortured by many blows for confessing the name of Christ. The Father of Light crowned him and his name was inscribed in the Register of Life. His death took place in the [608th] year of the Roman era: