48:0 Յաղագս անօգնական մնալոյ Սմբատայ արքայի, եւ անձնատուր լինելոյ Յուսփայ, եւ փախստեանն Գագկայ:

 48:0 King Smbat Remains Helpless, and Surrenders to Yusuf: the Escape of Gagik:

48:1 Զայս ապա տեսեալ եւ զմտաւ միանգամայն ածեալ թագաւորն Գագիկ հանդերձ եղբարբն իւրով Գուրգենաւ, իբր թէ ի ձեռանէ նոցա եւ ի կարապետելոյ այս ամպրոպ չարութեան եւ ոճիրք դառնութեան զեղեալ շուրջ զեկեղեցեաւ Քրիստոսի եւ զԱստուծոյ հաւատացեալ ժողովրդովք. այլ եւ զիւրեանց եւս անձանց խարդաւանական մահու կարծիս ի մտի եդեալ եւ զանգիտեալ երկիւղէ բռնադատին. այնուհետեւ աստուածային իմն գոգցես երկիւղիւ կշտամբեալ եւ յանդիմանեալ զանձինս իւրեանց:

 48:1 In view of these events, king Gagik and his brother Gurgen at once realized that this wicked storm as well as the horrible crimes were brought upon the Church of Christ and the faithful people of God because of their guidance. Recognizing the deadly snares awaiting them, and terrified of the tyrant, they were admonished as if by the fear of God:

48:2 եւ զղջացեալ ի սիրտս իւրեանց՝ ապաշխարեցին ապաշխարողական կարգօք, եւ ի մտի եդեալ հատուածիլ գնալ յաշխարհ տէրութեան իւրեանց: Սակայն առ ժամայն ոչ յաջողեցաւ նոցայն խորհուրդ:

 48:2 and feeling remorse in their hearts, did penance in accordance with the canons and decided to dissociate themselves (from Yusuf) and to return to their domain. However, for the moment their plan did not succeed:

48:3 Ապա այնուհետեւ զնոյն բարեաց իմացուածս յայտ ածեալ արքային Սմբատայ, եւ միաբանեալ ընդ նմա ծածկաբար՝ խնդրէին ժամ դիպող զիմաստս խորհրդեանն կատարել, եւ զգործեցեալ չարութեանն գեղեցիկ բարեպաշտութեամբ հանդիսիս ի բաց մերկանալ յանձանց:

 48:3 Subsequently, Gagik revealed his good intentions to king Smbat, and having come to secret terms with him, waited for the right time in order to carry out his plans and rid himself of the blame of the evil which had occurred by displaying his wonderful piety:

48:4 Բայց արքայ Սմբատ չուեալ երթեալ ղօղէր յամրոց վայրս Երասխաձորոյ՝ ակնկալեալ ցածուցանել թերեւս զբորբոքեալ տոչորումն չարին, որ մածեալ ունէր զԱսքանազեանս ազն:

 48:4 Be that as it may, king Smbat had taken refuge in the strongholds of Erasxadzor, and still entertained the hope that he could possibly quell the ignited flames of the wickedness that had been brought upon the people of Ashkenaz:

48:5 Վասն զի ի բանի արարեալ զմեծ եւ զխոհեմ եւ զհանճարեղ իշխանն Հայոց Գրիգոր՝ խնդրէր զխաղաղութիւն յամիրապետէն առ հասարակ հօտին Քրիստոսի, եւ շիջուցանել զհարեալ հուրն յանօրէն ոստիկանէն:

 48:5 For he had taken into his confidence the great, wise and prudent prince of Armenia Grigor, and had asked the caliph for terms of peace on behalf of the entire flock of Christ, in order to put out the fire that had been set ablaze by the impious ostikan:

48:6 Իսկ իշխանն մեծ թէպէտ եւ գուն ի վերայ գործեաց ոգւով չափ, բայց զի արքունական դուռն այն ժամանակս շփոթեալ էր յապստամբացն Եգիպտացւոց ըստ հնարիմաց իշխանին խնդրոյ՝ ոչ կարացին ժամանել յօգնականութիւն արքային Սմբատայ:

 48:6 Although the great prince made every effort in his power, the royal court could not come to the assistance of king Smbat in compliance with the cunning prince’s entreaties, because it was in a state of confusion at that time, due to the rebellions in Egypt:

48:7 Բայց եւ արքայն Հոռոմոց Բարսեղ իբրեւ լուաւ զայս ոճիրս չարի զմեօք մածեալ՝ բազում զօրու հորդան տուեալ գալ յօգնականութիւն Սմբատայ՝ յանկարծակի ժամանեալ նմա ելք հասարակաց կենաց մարդկան եւ վախճանեալ, թագաւորէ ընդ նորա եղբայր նորուն Աղէքսանդր: Եւ ապա շփոթ աղմկի զնովաւ շուրջ պատեալ յապստամբողաց արանց՝ եւ նա եւս ոչ կարաց ժամանել յօգնականութիւն:

 48:7 But when Basil, the king of the Greeks, heard of these afflictions that had come upon us, he gathered numerous forces in order to come to the succor of Smbat, but suddenly he met his death which is the common lot of all men, and was succeeded by his brother Alexander, whose reign was filled with turmoil created by rebellious men, because of which he also could not come to the aid of Smbat:

48:8 Այլ եւ համազունք եւս արքային մերոյ՝ իշխանք եւ կուսակալք եւ պետք ոմանք սպառեալք իսկ էին ի խարդաւանական մահու յոստիկանէ անտի՝ ըստ նախապատում իմում բանի: Եւ ոմանք ի հարկէ, եւ այլք ոմանք առանց հարկի պատճառանաց՝ մերձաւորք եւ հեռաւորք յաւէտ հեռի եղեն ի նմանէ արդեամբք եւ խորհրդեամբք, եւ ծանեան զօտարս քան զնա: Եւ զորս նայն սիրէր բարեկամութեամբ՝ քեցեալ ի բաց բերան ի նմանէ, խառնեալք ընդ թշնամիսն:

 48:8 In addition the numbers of the kinsmen of our king, the princes, governors and certain chiefs had diminished through the deadly snares of the ostikan, as I narrated earlier. Those (who survived), whether they were related to him or not, remained aloof from him both in deed and in thought, some very much against their will, and the others for no reason at all. They preferred to recognize (the domain of) foreigners rather than his. Those whom he loved with friendship dissociated themselves from him and joined the enemy:

48:9 Իսկ ոմանք ընդվզեալք՝ եւս եւ ի վերայ յարուցեալք յարձակէին ընդդէմ նորա նախատանօք առ ի մահ ըստ սադրելոյ Հագարացւոյն, որպէս երբեմն առ մերոյն Տրդատայ:

 48:9 Certain others, who were annoyed at him, even rose and disgracefully attacked him intending to kill him in compliance with the intrigues of the Hagarite, in a manner similar to that which had formerly befallen our Trdat:

48:10 Զայսոսիկ եւ եւս առաւել քան զսոյն զմտաւ ածեալ արքայի, եթէ չոգաւ իւրաքանչիւր ոք զհետ հաճոյից իւրոց չարաց, ապա բառնայր յոյս փրկութեան նորա առ ի մարդկանէ՝ եւ միայն երկնաւոր այցելութեանն սպասեալ:

 48:10 Above all, the king took note that everyone was following his own wicked desires. Then he lost the hope of being rescued by men, and awaited only the heavenly succor:

48:11 Այնուհետեւ երթեալ յամրոցս քարանձաւին ի Կապուտայ, որ ի ձորն Երասխայ՝ անդ դարեալ դադարէր. վասն զի անառիկ իսկ էր նա ի մարդկանէ: Եւ Վասն զի ձեռն Իսմայէլի սպառ սպուռ առաւել քան զկարն ի վերայ ծանրանայր:

 48:11 Subsequently, he took refuge in the rocky fastnesses of Kapoyt, which is in the valley of Erasxadzor. Here he remained, as the place was not accessible to man, and the yoke of Ishmael had become more burdensome than he could endure:

48:12 զկնի ամի միոյ ապա թշնամւոյն պատնէշ պաշարման պատեցաւ շուրջանակի զամրոցաւն. եւ այնուհետեւ ըստ հրամանի ջերանելոյ ոստիկանին ռամիկն գրգռէր զաղմուկն ի պատերազմ եւ ի սպանութիւնս բազմաց՝ իբր ի բեկանող գազանաց ահագին իմն թնդմամբ ձայնի:

 48:12 After a period of one year, the enemy laid siege to the stronghold. Thereafter, in compliance with the orders of the accursed ostikan the ramik raised the outcry of war and (caused) many people to perish with a horrible tumult which resembled the roar of rending beasts:

48:13 Իսկ մարդիկ ամրոցին անձնընտիր լեալք եւ կորովութեամբ կշռեալ զձգտումն մեքենայից, եւ զնետաձիգս ի լայնալիճ աղեղանց եւ զքարինս ի պարսատկաց, յաւէտ իմն եւ անհնարին խողխողումն ի վերայ մարտիկ զօրացն հասուցանէին:

 48:13 But the men in the fortress were a select lot, who skilfully calculated the capacity of their weapons, shot arrows from their deeply bent bows, hurled stones with slings, and always inflicted utter carnage on the brave warriors:

48:14 Եւ Վասն զի ընդ ձեռամբ Հագարացւոյն բազումք էին զինուորեալք ի հաւատացելոց Քրիստոսի, զնոսա միշտ զինեալ՝ տայր ընդդէմ պատերազմի ամրոցին, յիւրսն խնայելով:

 48:14 And as there were many believers in Christ who had joined the forces of the Hagarite, the latter always armed and sent them to fight against the fortress, whereas he spared his own men:

48:15 Իսկ զայն ոճիրս տեսեալ արքային Սմբատայ եւ զկորուստ քրիստոնէից, որ իբրեւ մօտալուտ իմն դահճաց լինէին խողխողեալք, այնուհետեւ զմահ մարմնոյն նպատակ ինքեան առաջի դնէր, եւ անձամբ անձին վճիռ հատեալ եւ փրկութեան այլոց հոգացող գտեալ՝ զիւր փրկութիւնն անտես արար: Եւ ըստ Յովսէփու մարգարէաբարբառ բանին առ Տէր՝ պարտ վարկաւ, զի ինքն միայն մեռցի, եւ մի՛ ամենայն ժողովուրդն կորիցէ. եւ ըստ Եղիազարու՝ լաւ համարեալ զմահ քաջութեամբ, քան զկեանս խղճիւ:

 48:15 In view of all these crimes and the loss of Christians, who were put to the sword, as if by executioners standing at hand, king Smbat offered himself the alternative of corporeal death and pronounced the verdict on himself, whereby he displayed his concern for the safety of others, and denied himself salvation. In accordance with the prophetic words of Joseph before the Lord, he considered that he alone should die, lest the entire people might perish. Like Eliezer he preferred death with valor to life with a stricken conscience:

48:16 Եւ ապա յետկար երդման ուխտի յոստիկանէն խնդրեալ՝ դէմ եդեալ էջս առ նա առնէ. Եւ այնպէս փրկէ առ հասարակ զքրիստոսադրոշմ ժողովուրդն ի տարապարտ մահուն վտանգէ զընդ իւրով ձեռամբ կացեալսն յամրոցին, այլ եւ որք ընդ ձեռամբ Հագարացւոյն էին զինուորեալ քրիստոնեայք:

 48:16 Then, having asked the ostikan for a solemn oath, he descended to meet him. Thus, he saved all of the Christ-confirmed people from the danger of unnecessary death, both those that were under his command in the fortress, and those Christians who had come to serve under the aegis of the Hagarite:

48:17 Իսկ ոստիկանն դաւաճանող ըստ խորամանկն սատանայի՝ որպէս երբեմն ընդ Եւայի, նոյնպէս եւ աստ ընդ խորհրդական առնն կաճառէր բարեհամբոյր բանիւ. Եւ նախ ոսկէհուռ մետաքսէիւք եւ լակոնացի զարդուք եւ շղաշատեռ վառիւք զնա զարդարեալ եւ զխարդաւանս ջաղխջախս նմա հնարէր մատուցանել առ ի հաւատարիմ զուխտ երդմանցն իւրոց նմա ցուցանել:

 48:17 But the insidious ostikan, in league with the cunning satan, who had formerly deceived Eve, presently also conversed with the prudent man with pleasant words. First, he clothed him in gold-woven lace, Laconian ornaments, and gauzy garments, and tried to deceive him with fraudulent schemes, in order to show him that he was faithful to his oath:

48:18 Այլ եւ ըստ ագահութեան իւրոց մտացն ի ցանկութիւն ընչից հարեալ վարանէր ի միտս իւր, թէ գուցէ գտանիցի ինչ արքայի ի պահեստի՝ եւ այսպիսի բարեպաշտութեամբ յայտ եկեալ՝ առցէ: Եւ իբրեւ զծառ բարեպտուղ զծածուկ չար հնարս իւր յօրինեալ՝ հաճոյ կարծէր նմա թուեցուցանել, խորամանկելով ըստ որդւոյն կորստեան:

 48:18 Also as he was struck with the desire to amass riches in accordance with his avarice, he suspected that the king might possibly have a treasure stored away, and by revealing such equity on his part he might be able to get hold of it. Secretly devising wicked snares, he thought that he could please him like a fruitful tree, and deceive him in the manner of the son of destruction:

48:19 Այլ հանճարեղն ունկնդիրն ոչ հաւատայր զանձն նմա, զի ուշիմ մտաց ընտրութեամբն գիտէր զքծնումն քաղցրագոյն եւ զկատարումն դառնագոյն:

 48:19 His wise listener did not trust him, for through his perceptive and keen mind he recognized the sweet (words of) flattery and the bitter outcome:

48:20 Եւ այսպէս զվրիժագործ բարս խարդախս առ փոքր ինչ դադարեալ՝ գնայր ի գաւառն Շիրակ. եւ այնուհետեւ ապա ըստ դարանակալ օձին Դանայ ի դերեւ ելանէր խոկացեալ դաւաճանութիւնն:

 48:20 For a short while Yusuf put a stop to his vengeful and insidious actions, and went to the district of Shirak. Subsequently, like the sly serpent of Dan the plot that he had made came to naught:

48:21 Իսկ զայսպիսի աղէտս տարակուսից ի մտի եդեալ իմաստնոյն Գագկայ, եւ թէ ամօթ պաշարեաց զընդունայն վաստակսն, եւ լուծաւ սիրտ թագաւորին, եւ լքան սիրտք իշխանացն, յանկարծակի ի ձի աշտանակեալ՝ փախստեայ անկանէր յաշխարհն իւր: Զի թէպէտ եւ զթագաւորել Հայոց ոստիկանն նմա հաւատայր, սակայն նա խորհրդական իմաստիւ գիտէր զպատրուակ մահացան դրժող դառնութեան մտաց նորա. զի որ կամաւոր կուրութիւն յինքն կրէ՝ ոչ երբեք եկեսցէ յառողջութիւն:

 48:21 Meanwhile, reflecting on these terrible disasters, the prudent Gagik was stricken with a sense of shame because of his vain deeds. His spirit as well as those of his princes was disheartened, and suddenly mounting his horse, he fled to his domain. Although the ostikan assured him that he would be set up as king of Armenia, Gagik prudently foresaw Yusuf’s death-spreading pretext devised by the insidious bitterness of his mind. For he who is afflicted with self-imposed blindness shall never be healed: