Խորենացի 2-92 Khorenatsi

92:1 Յաղագս վախճանի Տրդատայ թագաւորի, ընդ որում եւ ողբերգական մեղադրութիւն:	92:1 Concerning the death of King Trdat, including a reproach in the form of a lament:
92:2 Զսրբոյ եւ զմեծէ եւ զերկրորդ նահատակէ եւ զմերոյ լուսաւորութեան հոգեւոր վերակացուէ ճառելով, զի Քրիստոսէ հանուրց եղելոցս ճշմարիտ թագաւորէ` հրաշափառագունիւ պարտ էր անցանել բանիւ, որպէս զգործակցէ եւ զհաւասար ճգնողէ մերոյ նախաշաւղի եւ լուսաւորութեանց նահապետի. որպէս թուեցաւ հաճոյ Հոգւոյն սրբոյ` երիցացուցանել զիմ լուսաւորիչն վկայութեանն միայնոյ վիճակաւ, ի վերայ բերեմ` թէ եւ առաքելութեանն. իսկ որ ինչ զկնի այսորիկ, զուգաբան եւ հաւասարագործ:	92:2 When speaking of the saint and great man, the second hero and spiritual overseer of our illumination, the most truly king of all those made such by Christ, we must use very glorious speech as of the coworker and equal in austerity of our first leader and author of our salvation. It has pleased the Holy Spirit to give precedence to my Illuminator by his rank as martyr alone, though I would also add, by reason of his virtue. But in other respects, apart from that, Trdat was his equal in words and deeds:
92:3 Այլ զառաւելութիւն ասեմ աստ զթագաւորին. քանզի խորհելն յաղագս Աստուծոյ եւ ճգնազգեցիկն լինել` զոյգ երկոցունց. իսկ նուաճել հաւանողական կամ բռնաւորական բանիւ` առաւել էր թագաւորին շնորհ. քանզի ըստ հաւատոցն ոչ ինչ կասեցուցանէր զգործսն:	92:3 And I would assign the superiority to the king, for the two were equal in the contemplation of God and the ascetic life, but the king’s merit was greater in subjecting people to the faith by persuasive or forceful words, for he never interrupted his efforts on behalf of the faith:
92:4 Այսորիկ աղագաւ կոչեմ եւ զսա նախաշաւիղ ճանապարհ եւ լուսաւորութեան մերոյ հայր երկրորդ:	92:4 For this reason I call him the leader on the road and the second father of our illumination:
92:5 Բայց զի պատմութեանց, եւ ոչ գովեստից է ժամանակս, մանաւանդ զի եւ հագներգութիւնս ըստ իւրաքանչիւր պատմագրաց արտասանութեանց եւ ոչ յատուկ ի մէնջ շարագրեցաւ, անցցուք ի կարգ բանից որ ինչ յաղագս սորա:	92:5 But because this is the time for history and not for praise, especially because this book has been composed in accordance with the accounts of various historians and not merely by myself, let us pass on to the order of events as they concern him:
92:6 Սա յետ հաւատոցն որ ի Քրիստոս, ամենայն առաքինութեամբք բացափայլեալ` եւս քան զեւս յաճախէր որ ինչ յաղագս Քրիստոսի գործ եւ բան. սաստելով եւ հաւանեցուցանելով զմեծամեծ նախարարսն, միանգամայն եւ զամենայն բազմութիւն ռամկին, լինել արդարեւ Քրիստոսի. որպէս զի վկայեսցեն հաւատոցն` ամենեցուն եւ գործքն:	92:6 After his conversion to Christ he shone out with every virtue, increasing more and more his acts and words for the cause of Christ. He chided and urged the greatest princes, and at the same time all the mass of the common people, to become true Christians so that the deeds of all might bear witness to the faith:
92:7 Այլ զխստասրտութիւն կամիմ ասել, թէ եւ զամբարհաւաճութիւն ազգիս մերոյ յիսկզբանցն եւ այսր. որպէս անհամբոյր բարւոյ եւ ճշմարտութեան անհարազատ, կամ թէ բնութիւն ունելով զբարձրայաւնութիւն եւ զկամակորութիւն` ընդդիմանան կամաց թագաւորին յաղագս կրաւնից քրիստոսականաց, զհետ երթալով կամաց կանանց եւ հարճից:	92:7 But I wish to mention the hardheartedness, or rather vain-glory, of our nation from the beginning to now: enemies to the good, strangers to the truth, by nature presumptuous and perverse, they opposed the king’s will concerning the Christian religion, following the will of their wives and concubines:
92:8 Որում ոչ կարացեալ ներել թագաւորին, ընկեցեալ զերկրաւոր պսակս` զհետ ընթանայր երկնաւորին, արագ հասանելով ի տեղի սուրբ ճգնաւորին Քրիստոսի, ծակամուտ լեռնակեցիկ եղեալ:	92:8 Unable to endure this, the king cast off his earthly crown and ran after a heavenly one, quickly reaching the place of the holy hermit of Christ and living in mountain caves as a hermit:
92:9 Աստանաւր ամաչեմ ասել զճշմարտութիւնն, մանաւանդ թէ զանաւրէնութիւն եւ զամբարշտութիւն ազգիս մերոյ, եւ զմեծի ողբոց եւ արտասուաց արժանի զսոցա գործս:	92:9 I am ashamed here to speak the truth, especially the lawlessness and impiety of our nation and their deeds worthy of great lamentations and tears:
92:10 Քանզի զհետ առաքեալ, կոչեն զնա` լինել ըստ կամաց նորա, եւ ունել զթագաւորութիւնն:	92:10 For they sent after him and summoned him, saying they would act according to his will if he would rule the kingdom:
92:11 Իսկ ի չ հաւանել սրբոյն` տան նմա արբումն, որպէս անդ ուրեմն ի հնումն Աթենացիքն Սոկրատայ զմոլեխինդն. եւ կամ թէ զմերն իսկ ասել, կատաղեալ Եբրայեցիքն ըմպելի լեղեաւ խառնեալ Աստուծոյ մերոյ:	92:11 But when the saint did not agree they gave him a draught, as once in old times the Athenians gave hemlock to Socrates, or to speak in our terms, when the Hebrews in their fury gave drink mixed with gall to our God:
92:12 Եւ զայս արարեալ շիջուցին յինքեանց զբազմափայլ ճառագայթն աստուածպաշտութեան:	92:12 In doing this they shut out from themselves the shining ray of piety:
92:13 Վասն այսորիկ ես ի վերայ իմոց ողբալով ասեմ, որպէս Պաւղոս յաղագս իւրոցն եւ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի. բայց ասեմ ոչ զիմ բանս, այլ զՀոգւոյն սրբոյ:	92:13 Therefore I speak lamenting over my own, as did Paul for his own and the enemies of the cross of Christ [cf. Phil. 3:18]. But I speak not my own words but those of the Holy Spirit:
92:14 Ազգ թի՜ւր եւ դառնացող, ազգ, որ ոչ ուղղեաց զսիրտ իւր, եւ ոչ հաւատարմացաւ Աստուծոյ ոգի նորա:	92:14 O nation perverse [cf. Matt. 17:16; Luke 9:41] and bitter nation, which has not straightened its heart and whose soul has not trusted in God:
92:15 Արք Արամեանք, մինչեւ յե՞րբ էք ծանրասիրտք, ընդէ՞ր սիրէք զնանրութիւն եւ զանաստուածութիւն:	92:15 O Armenians, until when will you be hardhearted? Why do you love vanity and ungodliness:
92:16 Ո՞չ ծանեայք, զի սքանչելացոյց Տէր զսուրբն իւր. եւ ոչ Տէր լուիցէ յաղաղակել ձերում առ նա:	92:16 Do you not know that God has glorified his saints and that the Lord will not hear when you cry to Him:
92:17 Զի բարակացեալ մեղայք, եւ յանկողինս ձեր ոչ զղջացարուք. քանզի զենէք զենումն անաւրէնութեան, եւ զյուսացեալն ի Տէր արհամարհեցէք:	92:17 For you have sinned in anger and have not repented on your bed. For you have offered an offering of lawlessness and you have despised those who hope in the Lord:
92:18 Վասն այսորիկ եկեսցէ ձեզ որոգայթ` զոր ոչ ծանեայք. եւ որսն զոր որսայցէք` ըմբռնեսցէ զձեզ, եւ նովին որոգայթիւն անկջիք:	92:18 Therefore there will come upon you the trap that you do not recognize; the prey that you have hunted will seize you, and you will fall into the same trap:
92:19 Այլ նորա անձն ցնծասցէ Տերամբ եւ ուրախասցի ի փրկութեան իւրում, եւ ամենայնիւ ինքեամբ ասասցէ. Տէր, ո՛վ նման է քեզ:	92:19 But his soul will rejoice in the Lord and rejoice in his own salvation; and with his whole being he will say: “Lord, who is like you:
92:20 Եւ զի այսոքիկ ճշմարիտ այսպէս` մխիթարեսցուք մերովք վտանգիւքս եւ մեք. «զի եթէ ընդ փայտ դալար զայս արարին, ասէ Քրիստոս, իսկ ընդ չորն զի՞նչ լինիցի:	92:20 Now because these things are truly so, let us console ourselves in our dangers. “For if they have done this to green wood,” says Christ, “what will become of the dry:
92:21 Արդ` եթէ ընդ սուրբս Աստուծոյ, եւ որք ի թագաւորութենէ յաղագս Աստուծոյ զինքեանս նուաստացուցին, այս է, զի՞նչ մեր բանս առ Աստուծոյ յաղագս ի ձէնջ վտանգիցս, որոց վտանգք եւ աղքատութիւն սեպհական է:	92:21 Now if this is the case with the saints of God and those who humbled themselves by descending from the throne for God’s sake, what should be our words to God concerning the dangers we run from you, we whose portion is danger and poverty:
92:22 Այլ սակայն ասացից:	92:22 Yet I shall speak:
92:23 Ո՞վ ոք ի ձէնջ թոշակս յաղագս մեր, ո՞վ ոք վարդապետացն մաղթանս, ո՞վ ոք բան յաւժարեցուցանող կամ յորդորական, ո՞վ ոք յերթալս մերում բեռնաբարձս, ո՞վ ոք ի գալն մերում հանգիստ, ո՞վ ոք տուն կամ աւթանոց մեզ պատրաստեաց:	92:23 Which of you will provide for us; which of the doctors will provide intercession, who words of encouragement and exhortation? Who in our journeys will carry our burdens, who on our arrival will give us rest, who has prepared for us a house or lodging:
92:24 Թողից զայլն, զի եւ ոչ զլեզուս չարս եւ զտգիտութիւն, հանդերձ սնոտի փառամոլութեամբ եւ կատաղի լեզուանութեամբ, սանձահարեցէք. այլ նիւթ նոցա անմտութեանն զձեր ուսումնատեացդ տալով բարս, բորբոքեցէք առաւել քան զհնոցն Բաբելովնի:	92:24 I shall leave the rest, for you have not restrained the evil tongues and ignorance, with their useless vainglory and wild loquacity. But by giving as fuel to their irrationality your wisdom-scorning way of life, you have enflamed them more than the furnace of Babylon:
92:25 Վասն որոյ իւրաքանչիւր ոք առ անձին է քուրմ եւ պաշտաւնեայ, որպէս ասէ Գիր, որ է ըստ այժմուցս ի դէպ. ուր բազում խաւսողք աստուածայնոցն, եւ զաւրութեան մտացն ոչ հասուք. եւ խաւսողք` ո՛չ ըստ հաճոյից Հոգւոյն, այլ ըստ աւտարին:	92:25 Therefore each one himself is priest and minister for himself, as Scripture says [cf. 2 Chron. 13:9]. Just as now there are many who speak of things divine but do not comprehend the force of their meaning, and those who speak do so not according to the will of the Spirit but according to another’s:
92:26 Վասն որոյ հիացումն իմն են ճառքս եւ սարսափելի` որոց միտս ունին. քանզի խաւսի որ խաւսին` զԱստուծոյ եւ զաստուածայինսն, եւ խորհուրդք խաւսողին յաւտարն հային:	92:26 Wherefore their speech is a source of amazement and horrible for those in their right minds. For the one who speaks talks of God and things divine, but the thoughts of the speaker are directed to another:
92:27 Զի ոչ վասն որոյ խաւսին` կրէ զաշխատութիւն, եւ ոչ մեղմով եւ հեզիկ, որպէս ուսաւն, թէ «մի՛ ոք լուիցէ արտաքոյ զբարբառ նորա», այլ յաղագս փառաց մարդկայնոց, եւ ճայթեցուցանելով հնչեցուցանեն ի լսելիս մարդկան:	92:27 For he exercises no effort concerning what he speaks, nor does he speak modestly and gently as he was instructed, “lest anyone outside hear his voice” [Isa. 42:2]. But for the sake of human glory they shout and cry into men’s ears:
92:28 Ուր շատխաւսութեանն հոսանք իբրեւ յաղբերէ դիմեն, որպէս ասաց ոմն ի հնոցն, եւ զկծեցուցանեն զամենայն գինարբուս եւ զհրապարակս:	92:28 The torrents of their loquacity flow as from a fountain, as one of the ancients said, and offend all the drunkards in the squares:
92:29 Ո՞վ ոք զսոսա ոչ ողբասցէ` որ միտս ունիցի. եւ եթէ ոչ ոք զչարիցի` ասեմ, թէ եւ որք յորդորենն զսոսա այսպիսիս լինել:	92:29 Who in his right mind would not lament for them? And, if no one is offended, then I say that such are those who encourage them:
92:30 Արգելում ասել զՔրիստոսին եւ տալ վրէժս յարենէն Աբելի արդարոյ մինչեւ ցարիւնն Զաքարիայ, որ կայ ի մէջ տաճարին եւ սեղանոյն:	92:30 I refrain from mentioning the saying of Christ: that vengeance will be exacted from the blood of the just Abel up to the blood of Zachariah, which was shed between the temple and the altar:
92:31 Այլ աստանաւր դադարեսցէ բանս, որպէս աշխատութիւն կրեալ` յականջս լինել խաւսեցեալ մեռելոց:	92:31 But here let this discourse cease, as I am weary of speaking to the ears of the dead:
92:32 Այլ պատմութիւնս յաղագս սրբոյն Տրդատայ ճշմարիտ է. քանզի արբուցեալ նմա դեղ մահու` զրկեցան ի լուսոյ շնորհաց ճառագայթից նորա, որ թագաւորեաց ամս յիսուն եւ վեց:	92:32 But this story concerning Saint Trdat is true. For having made him drink a mortal poison, they were deprived of the rays of the light of his grace. He reigned fifty-six years:
92:33 Բովանդակեցան Գիրք Երկրորդ, յառաջադիմութեան Հայոց մեծաց:	92:33 End of the second book of the progress of Greater Armenia: