1:0 Առաջին Յեղանակ - ԺԱՄԱՆԱԿՆ:

 1:0 CHAPTER ONE - The Time:

1:1 Քանզի ի բառնալ ազգին Արշակունեաց, տիրեցին աշխարհիս Հայոց ազգն Սասանայ պարսկի, որ վարէր զիւր իշխանութիւնն աւրինաւք մոգուց. եւ բազում անգամ մարտնչէր ընդ այնոսիկ՝ որ ոչ ընդ նովին աւրինաւք մտանէին, սկիզբն արարեալ յամացն Արշակայ արքայի որդւոյն Տիրանայ, եւ կռուէր մինչեւ յամն վեցերորդ Արտաշիսի արքայի Հայոց, որդւոյն Վռամշապհոյ:

 1:1 O the extinction of the Arsacid line the race of Sasan the Persian ruled over Armenia. They governed their empire by the religion of the magi, and frequently fought against those who would not submit to the same religion; beginning from the years of King Arshak, son of Tiran, they waged war up to the sixth year of Artashes, king of Armenia, the son of Vramshapuh:

1:2 Եւ իբրեւ զնա եւս մերժեաց ի թագաւորութենէն, ի նախարարսն Հայոց անկանէր թագաւորութիւնն. զի թէպէտ եւ գանձն յարքունիս Պարսկաց երթայր, սակայն այրուձին Հայոց բովանդակ ի ձեռն նախարարացն առաջնորդէր ի պատերազմի:

 1:2 And when they had deprived him of his kingdom, rule passed to the Armenian princes. For although the tribute went to the Persian court, yet the Armenian cavalry was completely under the control of the princes in time of war:

1:3 Վասն որոյ եւ աստուածպաշտութիւնն բարձրագլուխ կամակարութեամբ երեւելի լինէր յաշխարհին Հայոց, ի սկզբան տէրութեանն Շապհոյ արքայից արքայի մինչեւ յամն երկրորդ Յազկերտի արքայից արքայի՝ որդւոյ Վռամայ, զոր եգիտ սատանայ իւր գործակից, եւ զամենայն մթերեալ թոյնսն թափեաց ի բաց, եւ ելից զնա իբրեւ զպատկանդարան դեղեալ նետիւք:

 1:3 Therefore, piety was freely practiced with head held high in Armenia from the beginning of the rule of Shapuh, king of kings, up to the second year of Yazkert, king of kings, son of Vram. But him Satan made his accomplice, and spewing out all his accumulated venom filled him like a quiver with poisonous arrows:

1:4 Եւ սկսաւ եղջեւր ածել անաւրէնութեամբ, գոռոզանայր, եւ գոռալով հողմն հանէր ընդ չորս կողմանս երկրի, եւ թշնամի եւ հակառակորդ երեւեցուցանէր իւր զհաւատացեալքս ի Քրիստոս, եւ նեղեալ տագնապէր անխաղաղասէր կենաւք:

 1:4 He began to wax haughty in his impiety; by his roaring he blew winds to the four corners of the earth; he made those who believed in Christ to appear as his enemies and opponents; and he tormented and oppressed them by his turbulent conduct:

1:5 Քանզի յոյժ սիրելի էր նմա խռովութիւն եւ արիւնհեղութիւն, վասն այնորիկ յանձն իւր տարաբերէր, եթէ յո՞ թափեցից զդառնութիւն թիւնաւոր, կամ ո՞ւր բացատրեցից զբազմութիւն նետիցն:

 1:5 Since confusion and the shedding of blood were dear to him, therefore he was agitated within himself: “On whom shall I pour out my poisonous bitterness, and where shall I loose my multitude of arrows:

1:6 Եւ առ յոյժ յիմարութեան իբրեւ զգազան կատաղի յարձակեցաւ ի վերայ աշխարհին Յունաց, եհար մինչ ի քաղաքն Մծբին, եւ բազում գաւառս Հոռոմոց աւերեաց ասպատակաւ, եւ զամենայն եկեղեցիս հրձիգ արար. կուտեաց զաւար եւ զգերի, եւ ահաբեկ արար զամենայն զաւրս աշխարհին:

 1:6 In his great folly, like a ferocious wild beast he attacked the land of the Greeks. He struck as far as the city of Nisibis and ruined in his assault many Roman provinces; all the churches he put to the torch, he amassed plunder and captives, and terrified all the troops of the land:

1:7 Իսկ երանելին Թէոդոս կայսր, քանզի էր խաղաղասէր ի Քրիստոս, ոչ կամեցաւ ընդ առաջ նորա ելանել պատերազմաւ. այլ այր մի Անատոլ անուն, որ էր նորա սպարապետ արեւելից, առաքեաց առ նա բազում գանձիւք:

 1:7 Then the blessed emperor Theodosius, since he was peace-loving in Christ, did not wish to go out to oppose him on the field, but he sent to him a man called Anatolius, who was the commander of the East, with many treasures:

1:8 Եւ արք պարսիկք, որք փախուցեալ էին վասն քրիստոնէութեան եւ էին ի քաղաքի կայսեր, կալաւ եւ ետ ի ձեռս նորա:

 1:8 And the Persians who had fled from Persia because of their Christianity and who were in the imperial city he arrested and handed over to him:

1:9 Եւ զամենայն զոր ինչ ասաց ի ժամանակին՝ կատարեաց ըստ կամաց նորա, եւ արգել զնա ի բազում բարկութենէն, եւ դարձաւ անդրէն ի քաղաքն իւր Տիզբոն:

 1:9 Whatever he, Yazkert said at that time, he, Theodosius carried out according to the former’s desires; thus, he restrained him from much anger, and he returned to his own city of Ctesiphon:

1:10 Եւ իբրեւ ետես անաւրէն իշխանն, եթէ յաջողեցաւ չարութիւն նորա, սկսաւ այլ եւս խորհուրդ յաւելուլ, որպէս ոք զի ի հուր բորբոքեալ յաւելու բազում նիւթս փայտից:

 1:10 When the impious ruler saw that his wickedness had succeeded, he began to increase his plotting, as one throws more wood onto a blazing fire:

1:11 Քանզի ուստի սակաւ մի կասկածոտն էր, անտի աներկիւղ հաստատեցաւ. վասն այնորիկ դրդուեցոյց զբազումս ի սուրբ ուխտէն քրիստոնէից, էր՝ զոր բանիւք սպառնալեաւք, էր՝ զոր կապանաւք եւ տանջանաւք, էր՝ զոր չարաչար մահուամբ վախճանէր:

 1:11 From being a little suspicious he became thoroughly fearless; therefore, he caused many to fall away from the holy covenant of the Christians—some by threats, some by imprisonment and tortures, and some he put to a terrible death:

1:12 Յափշտակութիւն առնէր ընչից եւ արարոց, եւ մեծաւ անարգանաւք տանջէր զամենեսեան:

 1:12 He confiscated goods and possessions and tormented everyone with great dishonor:

1:13 Եւ իբրեւ ետես՝ եթէ վայրատեալ ցրուեցան ի բազում կողմանս, ի խորհուրդ կոչէր զպաշտաւնեայս ձախակողմանն, որք կապեալ էին ի կռապաշտութեանն անլուծանելի հանգուցիւք, վառեալք եւ ջեռեալք իբրեւ զհնոց առ այրել զուխտ սուրբ եկեղեցւոյ:

 1:13 And when he saw that they had been scattered to many regions he summoned to a council his perverse ministers, who were bound to idolatry by indissoluble links, burning and heated like a furnace to consume the community of the holy church:

1:14 Քանզի էին իսկ այնպիսիքն բնակեալ ի կեանս իւրեանց իբրեւ ի թանձրամած խաւարի, եւ ոգիքն արգելեալք ի մարմնի իբրեւ զկենդանի ի գերեզմանի, յորս ամենեւին չծագէ նշոյլ սուրբ լուսոյն Քրիստոսի:

 1:14 For such people were living in their lifetimes as it were in gloomy darkness; their souls were captive in their bodies like a living man in a tomb; on them the ray of Christ’s pure light shone not at all:

1:15 Նա եւ արջք աւրհասականք ընդ վախճանել շնչոցն հզաւրագոյնք կռուին. յորոց եւ իմաստունքն տեղի տուեալ փախչին ի նոցանէ:

 1:15 Just as bears in their dying pangs fight more powerfully at their last gasp and wise men retreat and flee from them, such is the end which befell their rule:

1:16 Այսպիսի իմն եկեալ հասեալ է վախճան տէրութեանն. եթէ հարկանին՝ չզգան, եւ եթէ հարկանեն՝ չիմանան, եւ իբրեւ ոչ գտանի արտաքին թշնամի, ընդ անձինս իւրեանց մարտ եդեալ կռուին:

 1:16 If they are struck, they do not feel it; if they strike, they are unaware of doing so; and when no outer enemy is found they wage war against themselves:

1:17 Ի դէպ իսկ ելանէ բան մարգարէին ի վերայ նոցա, Այր, ասէ, առ քաղցի իւրում շրջեսցի եւ կերիցէ զկէս անձին իւրոյ:

 1:17 Appropriate is the prophet’s saying concerning them: “A man in his hunger will go about and eat half of himself:

1:18 Սմին նման եւ Տէրն ինքնին ասէ. Ամենայն տուն եւ թագաւորութիւն՝ որ յանձն իւր բաժանի, ոչ կարէ կալ հաստատուն:

 1:18 In like fashion the Lord himself says: “Every house and kingdom which is divided against itself is unable to stand firm:

1:19 Արդ զի՞ կոծիս, զի՞ մրցիս, զի՞ այրիս, զի՞ բորբոքիս, զի՞ չշիջանիս. զի՞ կոչես ի խորհուրդ զայնոսիկ, որոց զոգիսն ձեր ի ձէնջ քաղեալ՝ հանեալ է զանապականդ յապականութիւն, եւ զապականելի մարմինդ գէշաքարշ արարեալ իբրեւ զազիր մեռելոտի ի բաց ընկեցեալ:

 1:19 So why do you beat around, why do you struggle, why do you burn, why do you flame up, why are you not extinguished? Why do you summon to council those who have drawn your spirit out of you, brought your soul to corruption, and dragged your corruptible body to the dust like a foul, discarded corpse:

1:20 Ապաքէն զայդ կամիս, զի ծածկեսցի խորհուրդ ամբարշտութեանդ. տեսջիր յորժամ յայտնեսցի, ապա գիտասցես զելս կատարածի դորա:

 1:20 Do you in fact wish that the desire of your impiety be hidden? But when it is revealed, look, and you will know its final outcome:

1:21 Ասեն մոգքն. «Արքայ քաջ, աստուածքն ետուն քեզ զտէրութիւնդ եւ զյաղթութիւն. եւ ոչ ինչ կարաւտ են նոքա մարմնաւոր մեծութեան, բայց եթէ ի մի աւրէնս դարձուցանես զամենայն ազգս եւ ազինս, որ են ի տէրութեան քում. յայնժամ եւ աշխարհն Յունաց հնազանդեալ մտցէ ընդ աւրինաւք քովք:

 1:21 The magi note: “Valiant king, the gods have given you your empire and success. They have no need of human honor; but if you convert to one religion all the nations and races in your empire, then the land of the Greeks will also obediently submit to your rule:

1:22 Արդ զմի բան զմեր վաղվաղակի կատարեա դու, արքայ. զաւր գումարեա եւ գունդ կազմեա. խաղա գնա դու յերկիրն Քուշանաց. եւ զամենայն ազգս հաւաքեա եւ անցո ըստ Պահ դուռն ի ներքս. եւ դու անդէն արա քեզ բնակութիւն:

 1:22 But do you, king, immediately fulfill one counsel of ours. Raise an army and gather a force; march to the land of the Kushans; assemble all nations and bring them through the Pass, and there make your dwelling:

1:23 Յորժամ արգելուս եւ փակես զամենեսեան ի հեռաւոր աւտարութեան, կատարին խորհուրդք կամաց քոց. եւ որպէս երեւիս մեզ ի դենիս մերում, տիրես դու եւ երկրին Քուշանաց, եւ Յոյնք իսկ ոչ ելանեն ընդ քո իշխանութիւնդ:

 1:23 When you detain and enclose them all in a distant foreign land the plans of your desire will be fulfilled; and as it seems to us in our religion, you will rule over the land of the Kushans, and the Greeks will not venture forth against your power:

1:24 Բայց միայն զաղանդ քրիստոնէից բարձ ի միջոյ:

 1:24 on condition you exterminate the sect of the Christians:

1:25 Հաճոյ թուեցաւ խորհուրդն թագաւորին եւ մեծամեծացն, որ էին ի նմին բանի. հրովարտակս գրէր, պնդադեսպանս արձակէր յամենայն տեղիս տէրութեան իւրոյ:

 1:25 This counsel seemed pleasing to the king and to the magnates, who were of the same mind. He wrote edicts and sent many messengers to every region of his empire: