37:0 Յաղագս ազատութեան ընտանեացն արքայի, եւ պատրաստելոյ Ափշնի ի վերայ Սմբատայ, եւ սատակումն նորա:

 37:0 Freedom of the Royal Family from Captivity; Afshin’s Preparation for War against Smbat; His Death:

37:1 Յետ այսորիկ ոստիկանն Ափշնի դարձեալ դաւանս յինքեան բերեալ յոմանց ուղղակարծ լեզուագարաց, եւ նենգապատիր խաբէութիւն ի սիրտ իւր նիւթեալ՝ սկսաւ շրջիլ զքաղաքօք ոմամբք իբրեւ նուաճեալ զնոսա: Եւ ապա գնայր չուէր հասանէր ի Տփխիս քաղաք, եւ անտի ապա իբր հողմավար փոթորկեալ յանկարծակի դիմէր գայր զկողմամբք Շիրակ գաւառի՝ դարձուցեալ զմիտս իւր ի հին մոլութիւն եւ յուսացեալ ի կախարդս գաղտնիս, թերեւս մարթասցէ դրժել դաւողական հնարիմացութեամբ զարքայն Սմբատ:

 37:1 After these events, the ostikan Afshin, induced by certain half-truthful tattlers, once again returned to his practice of conniving, and devising insidious intrigues in his mind, began to wander around certain cities on the pretext of conquering them. Then he set out and came to the city of Tiflis from where like a storm he suddenly attacked the district of Shirak. Since his mind had turned to its former aberration, he put his hopes in black magic with the expectation that he might be able to annihilate king Smbat through treachery and cunningness:

37:2 Իսկ թագաւորն ստիպով սուղ ինչ գունդ կազմեալ՝ սաստիկ տագնապաւ անկանէր ի կողմանս ամրոցացն Տայոց ի կալուածս կուրապաղատին Ատրներսեհի՝ սիրեցելոյն իւրոյ:

 37:2 In view of this, the king immediately mustered a small force, and with great haste took refuge in the fortresses of Tayk’, the possession of his beloved friend curopalate Atrnerseh:

37:3 Իսկ ոստիկանն իբրեւ ետես, եթէ անհնար է արքայի դաւաճանիլ առ ի նմանէ, եւ զի միանգամ եւ երկիցս եւ երիցս զփորձ առեալ էր՝ դարձեալ ապա յայնց բարուց թուեցուցանէր սակս բարեխորհրդութեան եւ սիրալիր գթոց զգալն իւր առ արքայ:

 37:3 But when the ostikan realized that he could not deceive the king—for he had made the attempt more than once or twice—he gave up his intention, and made believe that he had come to visit the king in friendship and charity:

37:4 եւ ապա չուեալ գնայր ի Դվին մայրաքաղաք, եւ անդ առ ի հաւատարմացուցանել ջանայր զաննենգ սիրոյ զդաշինս. եւ փոխանակ իւր թողեալ զԴեւդատն զորդի իւր եւ զմեծ ներքինապետն, եւ ինքն հապճեպ տուեալ գնայ յԱտրպատական:

 37:4 Then he set forth and arrived at the capital city of Dvin, where he tried to bind (the king) with a treaty of friendship exempt from deceit, and leaving there in his place his son Diwdad with the great eunuch, he made haste to go to Atrpatakan:

37:5 Անդ ապա ընդ յառաջ աճապարէր տիկինն մեծ՝ կինն Սահակայ եղբօր արքայի, զկնի իւր տարեալ ոսկի եւ արծաթ եւ կարասի բազում:

 37:5 At that time, the great princess, the wife of the king’s brother Sahak, went to meet the ostikan. She brought with her gold, silver, and much money:

37:6 եւ հանդիպեալ ի Շարուր դաշտի՝ առաջի ընծայէր տրիտուր նմա զպատարագսն տարեալս ընդ իւր. եւ ընդգճեալ առաջի՝ արտօսրաթոր կականմամբ խնդրէր զորդեակն իւր զՍմբատ, զոր պատանդ իսկ առեալ էր յառաջագոյն ոստիկանին յարքայէն Սմբատայ. եւ առաջի դնելով նմա զեղուկ աւաղումն այրութեան իւրոյ՝ յայտ ածէր զաղէկոտոր խնամսն: Ընդ որ յաւէտ իմն ճմլեալ սիրտ ոստիկանին՝ ողորմեալ բարեխնամէր. վասն զի բազում անգամ մարդիկ որ չար են՝ երբեմն եւ բարի ըստ դիպուածոց ինչ լինին:

 37:6 The meeting took place in the plain of Sharur, where the princess presented the ostikan with the gifts that she had brought with her, and falling on her knees, she begged him, moaning tearfully, to return her son Smbat, who had been taken hostage by him from king Smbat sometime earlier. She brought to his attention the wretched state of her widowhood, and revealed her heart-rending privations, which deeply touched the ostikan, who took pity on her, and showed mercy; for very frequently wicked men do good deeds accidentally:

37:7 Եւ առեալ ապա զպատարագս ի ձեռաց տիկնոջն՝ տայ նմա զորդին իւր: Եւ նորա ընկալեալ զմեծապարգեւութիւնն՝ դառնայ ի տուն իւր:

 37:7 After accepting the gifts from the princess, Afshin returned her son. On receiving this great present, she returned to her home:

37:8 Իսկ արքայ Սմբատ ի դառնալն իւր ի Տայոց երթայ հանդիպի ներքինապետին մեծի մերձ յամուրն Անի, յեզր Ախուրեան գետոյ ի պայման սիրոյ ընդ միմեանս բերեալք:

 37:8 But when king Smbat returned from Tayk’, he went out to meet the great eunuch near the fortress of Ani on the bank of the Axurean River, and the two men came to terms:

37:9 Ընդ որ յաւէտ հաճեալ ներքինապետն ի տեսանել զարքայ՝ խոստովանէր ոչ զոք թերեւս համեմատ նմա տեսանել:

 37:9 The eunuch was very pleased with meeting the king, so much so, that he admitted having seen no one like him:

37:10 եւ ապա համախորհ եւ համակամ եւ համագործ յայնմ օրէ եւ անդր ներքինապետն արքայի լինէր: Եւ բազում պարգեւս եւ պատիւս ընկալեալ ի նմանէ՝ գնայր ներքինապետն ի Փայտակարան քաղաք:

 37:10 Thereafter, the eunuch was of one mind with the king in word and deed, and having received many gifts and honors from Smbat, he went to the city of P’aytakaran:

37:12 Իսկ որդի Ափշնի Դեւդատն կաց մնաց ի Դվին քաղաքի՝ ռոճիկս պատրաստեալ նմա թագաւորին Սմբատայ սուղ ինչ պակաս քան զամ մի:

 37:12 Diwdad, the son of Afshin, however, remained in the city of Dvin and received a stipend (rochik) from king Smbat for a period of a little less than a year:

37:13 Բայց ի գնալ ներքինապետին յարքայէ՝ զճանապարհայն ի հրապոյրս ցոփութեան բերեալ ի բանից բանսարկութեանց ոմանց, որք ի չարն հակամիտեալք էին, չուէ զօրու ծանու հրոսակ Գէորգայ նահապետին Սեւորդեաց, որ սակս Սեւ կոչեցելոյ հաւուն իւրեանց ազգն յայն անուն Սեւորդիք անուանէին:

 37:13 After taking leave of the king, on the way the eunuch allowed himself to be seduced by the temptation of licentiousness in the slanderous utterances of some whose minds inclined toward wickedness. He marched with a large force against Georg, the nahapet of the Sewordik’, whose name owes its origin to their ancestor named Sew:

37:14 եւ ապա յեղակարծումն ժամու հասեալ ի վերայ տարմաբար՝ թէպէտ եւ յարի արանցն քաջապէս պատերազմ ընդդէմ ներքինւոյն զինեալ. սակայն սակս յանկարծահասն գալոյ ոչ կարացեալ զդէմ ունել, ձերբակալ զԳէորգ առնէին հանդերձ եղբարբն իւրով, որ Արուեսն անուանիւր, եւ առեալ գնաց ի Փայտակարան քաղաք:

 37:14 The eunuch attacked them in full force at an unexpected hour. Although the dauntless Sewordik’ resisted him valiantly, yet, they could not hold their ground because of the suddenness of the onslaught. The eunuch seized Georg with his brother whose name was Arues, and brought them with him to the city of P’aytakaran:

37:15 Բազում ապա հարցուփորձ մօտալուտ դահիճքն դառնութեան նոցա մատուցանէին՝ ջանացեալ դարձուցանել զնոսա ի քրիստոսանուէր օրինացն յանօրէն օրէնս Մահմետին իւրեանց:

 37:15 Here their prospective executioners cross-examined them severely, and tried to convert them from the laws given to them by Christ to the impious religion of their Muhammad:

37:16 Որում ոչ բնաւ տուեալ տեղի բանիցն եւ ոչ հաւանեալ աղաւաղել կամ փոխանակել զերկնաւոր կենացն զփրկութիւն ընդ անգիւտ կորստեանն եւ ընդ սնոտիասէր կենացս՝ սրով կատարեցան եւ զանուն իւրեանց գրեցին ի դպրութիւն կենաց:

 37:16 Nevertheless, the (Sewordi princes) did not agree to their demands, nor did they exchange the salvation of celestial life for irreparable destruction and a worthless life. Consequently, by being executed, they inscribed their names in the Register of Life:

37:17 Իսկ յետ այսորիկ ներքինապետն խուճապեալ եւ հատուածեալ յԱփշնէ եւ ընդ իւր առեալ զԱշոտ որդի արքայի, որ էրն իսկ ի պատանդի եւ ի դիպահոջ առ ներքինւոյն, այլ եւ զկին եղբօր նորին Մուշեղայ, զոր գերեալ տարեալ էր ի բերդէն Կարուց՝ վաղվաղակի գայ հասանէ առ արքայ Սմբատ եւ ետ նմա զորդի իւր հանդերձ նուովն:

 37:17 Sometime after this, the great eunuch, being distressed by Afshin, deserted him, and taking with him the king’s son Ashot who was a hostage together with the wife of his brother Mushegh who had been taken captive in the fortress of Kars, he immediately came to king Smbat, and returned to him his son and daughter-in-law:

37:18 Ընդ որ յաւէտ իմն խրախ լեալ սակս այցելութեանն Աստուծոյ եւ փրկութեան գերելոցն՝ պատուասիրապէս յինքն ածէր յանձանձէր զներքինապետն մեծաւ շնորհակալութեամբ եւ առատաձեռն ձրիւք եւ պատարագօք ընծայեալ զնա՝ յուղարկէ ի կողմանս Ասորեստանի:

 37:18 Greatly pleased with the providence of God, and with the deliverance of the captives, Smbat respectfully invited the great eunuch to come to him and (in appreciation for his service) gave him abundant gratuities and gifts, whereupon he sent him to the region of Asorestan:

37:19 Չուեալ գնացեալ ներքինւոյն ի սահմանս Եգիպտոսի՝ եւ անդ ըմբռնեալ սպանանի յամիրապետէն իւրմէ:

 37:19 But on reaching the boundaries of Egypt, the eunuch was seized by his caliph and executed:

37:20 Զայս ամենայն լուեալ ոստիկանն Ափշին իբրեւ զանգայռագեղ գազան զայրագնութեամբ մռմռեալ ընդդէմ Սմբատայ՝ իբր թէ զնա գոլ խրատտու եւ պատճառ գործեցեալ իրին չարի ի ներքինւոյ իւրոյ, եւ մեծագոյն իմն ամպրոպ եւ ուղխ չարի ի վերայ խրոխտայր հասուցանել արքայի:

 37:20 When the ostikan Afshin was informed of these matters, he roared with anger like a beast released from its cage. Greatly enraged at Smbat, he considered the latter the instigator and cause of the wickedness that he had received from his eunuch. He threatened the king with a greater storm and a worse torrent of wickedness:

37:21 հրովարտակս ընդ բոլոր ոլորտս իշխանութեան իւրոյ սփռեալ, զի առ նա վաղվաղակի հասցեն արի արք, քաջք, երիվարօք, զինուք եւ զարդուք եւ լեգէօն հետեւակախումբ զօրօք:

 37:21 He sent edicts to all the regions of his realm, and summoned immediately brave warriors with steeds, arms and ornaments, and legions of infantry soldiers:

37:22 Արդ՝ մինչդեռ եկեալ դիմեալ հասեալ ժողովեալ գումարեալ էին բազմութիւնք զօրացն, եւ հանդերձեալ էր ելանել չուել գալ եւ մղձկեալ սրտին զդառնութեան թոյնսն յարքայն թափել՝ յանկարծակի անկեալ յախտ դժնդակ ցաւոց, ջեռաւ փոր նորա եւ տրորեալ գոգոց նորա ի վայր քամեալ մղէին յորովայնէ անտի կոտորումն աղեաց նորա. եւ նախ քան զքակտիլ հոգւոյ նորա ի մարմնոյ՝ բղխեաց ի նմանէ հոտ մահու:

 37:22 But while the multitude of his forces were gathering together, and he was about to march forth, and pour the venom in his enraged and embittered heart on (the head of) the king, he was suddenly struck with an unbearable affliction. His abdomen was inflamed, and his insides decayed. His ruptured intestines burst out of his abdomen, and before his spirit had departed from his body, the stench of death rose from him:

37:23 Եւ այսպէս հեղձամղձուկ սատակեալ՝ էջ ի դժոխս անհնարին դառնութեամբ:

 37:23 He met his end in this painful condition, and descended to hell in utmost agony:

37:24 Ընդ նմին եւս եւ ի զօրաց անտի նորա ի նոյն ցաւս դառնիճ տաղտկութեան հարեալք բազումք սատակէին, եւ մնացեալքն ցանեալ ցրուէին յիւրաքանչիւր տեղիս:

 37:24 Many of his soldiers who had been struck by the same affliction and were in the same miserable distress, perished together with him:

37:25 Եւ այսպէս ապա աղօթահայց պաղատանք առ Աստուած թագաւորին Սմբատայ եւ բովանդակ ընդ մեզ եւս կղերց եկեղեցեաց Քրիստոսի՝ արտօսրաթոր խնդրուածք լսելի լինէր յականջս Տեառն զօրութեանց. եւ ոչ եկն ի վերայ մեր ոտն ամբարտաւանութեան նորա եւ ոչ մեղկաշօշափ ձեռք նորա կարաց դողացուցանել զմեզ. եւ ոչ ուրախ եղեւ ի կեանս իւր խաւարասէր թշնամին, այլ կորեաւ յունայնութեան յուսոյ. եւ հաւատացեալ հօտ Քրիստոսի հանդերձ հօտապետօք առաջնորդեալք՝ զօրացան ի նոյն ինքն ի հանդիսադիրն Քրիստոս, որ կամի, զի ամենայն ոք կեցցէ եւ ի գիտութիւն ճշմարտութեան եկեսցէ:

 37:25 Those that survived, dispersed and each went his own way. In this manner, king Smbat’s prayerful supplications to God, which were also accompanied by all the tearful entreaties of us the clerics of the churches of Christ, were made audible to the ears of the Lord of Hosts. His arrogant feet did not trample us, nor could his lewd hands make us shake. The enemy who loved darkness could not attain joy in life and perished without hope. The faithful flock of Christ, led by her leaders became mightier in Christ, Who is Himself the vanquisher, and “whose will it is that all men should find salvation and come to know the truth:

37:26 Իսկ Դեւդատն՝ որդի Ափշնի, իբրեւ լուաւ զսատակումն հօր իւրոյ՝ ելեալ գիշերի գաղտաբար, գնաց փախստեայ յԱտրպատական յաշխարհ:

 37:26 When Diwdad the son of Afshin heard of his father’s death, he stealthily left the city at night and fled to the land of Atrpatakan: