5:0 Յաղագս թագաւորելոյ Վաղարշակայ Պարթեւի եւ բարեկարգութեանց նորին եւ յաջորդացն մինչեւ ցքաջն [Բ] Տիգրան:

 5:0 The Reign of Vagharshak the Parthian and His Reforms; His Successors until Tigran [II] of Noble Birth:

5:1 Իսկ ես յայսմ հետէ սակաւուք ինչ զթագաւորելն Վաղարշակայ ի վերայ մեր շարայարեցից եւ որք յետ նորա ի նորին սերմանէ փոխանորդեցին զթագաւորութիւն, որք եւ Արշակունիք անուանեցան. եւ զաւելորդն՝ որ յայլոց ոմանց եղեւ պատմեալ ի նոսա հրաւիրեցից գիտել, թէ պիտոյ է քեզ:

 5:1 Henceforth, I shall briefly narrate about Vagharshak ruling over us as king and about his descendants who succeeded him on the throne and were called Arsacids (Arshakuni). As for the rest that is narrated by certain others, if it is a must for you to know, then I refer you to them (for further information:

5:2 Աղեքսանդր Փիլիպպեայ տիեզերակալեալ բազմաց՝ տայր տէրութիւն կտակաւ, զի ի վերայ ամենեցունց միապետեալ իւրն անուանեսցի իշխանութիւն:

 5:2 After Alexander son of Philip had conquered the world, he willed his domain to many with the understanding that the empire would be named after him, since he had ruled over all:

5:3 Եւ սորա մեռեալ՝ Սելեւկոս զկնի թագաւորէ Բաբիլօնի, զՊարթեւս եւս ընդ իւրեաւ հնազանդեալ պատերազմաւ սաստկիւ:

 5:3 After his death, Seleucus ruled over Babylon, subordinating also the Parthians through a violent war:

5:4 Եւ սորա եւս մեռեալ՝ առնու զթագաւորութիւնն Անտիոքոս, որ եւ Սովտերն:

 5:4 Upon his death Antiochus, surnamed Soter (Sovter), succeeded him:

5:5 Եւ այսպէս սոքա թագաւորեալ ընդ փոքր եւ ընդ շատ իբրեւ ամս վաթսուն, ապա ապստամբին Պարթեւք ի Մակեդոնացւոց:

 5:5 These sovereigns ruled for a period of approximately sixty years, at which time the Parthians rose in rebellion against the Macedonians:

5:6 Իսկ Արշակ քաջ ի զաւակէ Աբրահամու ի Քետուրական ծննդոց, զոր յետ մահուանն Սառայի էառ իւր կին՝ թագաւորէ ի վերայ Պարսից եւ Մարաց եւ Բաբիլացւոց, եւ անուանի Պարթեւ՝ այսինքն բռնութիւն:

 5:6 Arshak the Brave, a descendant of Abraham through the line of the progeny of Keturah (K’etura)—whom Abraham had married after the death of Sarah—ruled over the Persians, Medes and Babylonians, and was called Parthian, that is, ’Vehemence’:

5:7 Սա բազում պատերազմօք ընդդէմ քաջաց անյաղթ գտեալ՝ ընդ իւրեաւ զամենայն թագաւորութիւնս նուաճէր. եւ վասն զի տիեզերակալութեամբ իմն ձեռներէց լինէր ինքն իշխանաբար՝ ապա թագաւորեցուցանէ Հայաստանեացս զՎաղարշակ եղբայր իւր՝ զայր բարեխորհուրդ եւ խոհեմ եւ քաջ:

 5:7 Invincible in numerous contests with heroes, Arshak took possession of all the kingdoms, and since he had despotically undertaken the task of conquering the world, he crowned his brother Vagharshak, a prudent, wise and valiant man, as king of the Armenians:

5:8 Սա յետ բազում մրցական յաղթանակաց ընդդէմ թշնամեաց բազում գործս քաղաքականս եւ կենցաղ օգուտս յարդարեալ կազմէր վայելչական կարգօք:

 5:8 After numerous victorious contests with his enemies, the latter properly regulated many civil transactions and works that were beneficial to the public:

5:9 Նախ անձինն եդեալ շուք թագաւորութեան բոլոր իսկ պերճապաճոյճ վարուց հանդիսիւ. յետ որոյ նախարարութիւնս ընդ ձեռամբ հաստատեալ կացուցանէ ի դրան արքունի. եւ ընդ ոլորտս եւս իւրոյ տէրութեանն եւ զարս պատուականս եւ պիտանիս հաստատէր ի նահապետութիւնս բազմօրինակ մասամբք ի զարմիցն Հայկայ եւ յայլոց եւս աջողակաց արանց:

 5:9 First, he displayed on himself the splendor of royalty with all of its pomp. Subsequently, establishing naxarardoms under his immediate supervision, he stationed them in the royal court, and through the entire extent of his dominion; he appointed men that were honorable and helpful, descendants of Hayk and other valiant men:

5:10 Նախ զԲագարատ, որ ի Շամբաթայ Հրէէ էր, զորմէ համբաւեն լինել յազգէ Դաւթի՝ թագադիր թագընկալութեան անձին իւրոյ գոլ հաստատէր. քանզի նա նախ զանձն ընծայ մատուցանէր քան զայլս բազումս: Այլ եւ սպարապետ եւ իշխան բիւրուց եւ հազարաց զնա կացուցանէր:

 5:10 First he designated as his coronant Bagarat, a descendant of the Jewish Shambat, who, they say, was of the family of David, since he had willingly offered his services to him before most of the others, Vagharshak also appointed him sparapet (and put him) in charge of thousands and myriads of soldiers:

5:11 Յետ որոյ քաջապէս վանեալ զՅունականսն եւս՝ նուաճեալ կարգէ ընդ իւրով ձեռամբ զՊոնտոս եւ զԿեսարիայ, որ կոչի Միժակ՝ հանդերձ շրջագայեալ գաւառօքն:

 5:11 After this, having valiantly driven out the Greek forces, Vagharshak also took possession of Pontus and Caesarea, which is called Mazaca (Mizhak), with the regions surrounding them:

5:12 Եւ անտի դարձեալ ընդ ծովեզերայսն առ ստորոտով լերինն Կովկասու՝ հրաման պատուիրանի տայ շղուրտաբարոյ վայրենի ազգացն այնոցիկ ի բաց քեցել յանձանց զաւազակութիւնն եւ զմարդադաւութիւն եւ զբարս չարակեղտս, եւ հրամանաց եւ հարկաց արքունի հպատակ կալ, եւ պատուի՝ բարձի ցեղապետութեանց յարքունուստ արժանի գտանիլ:

 5:12 From there turning toward the people living on the shores of the sea along the foot of the Caucasus mountains, he ordered the wild tribes of that region to refrain from plundering, pillaging, and indulging in other vile habits (such as these), and submit to the royal commands and tributes, so that the royal court might consider them worthy of the dignity of cushion and princedom:

5:13 Այսպէս սորա զարտաքոյս արքունեացն յարմարապէս հոգ ածեալ՝ ապա յօրինէ կարգս վայելուչս իւրում եւս պալատանն, որ ինչ օրէնէ թագաւորութեան եւ որ պիտակ է թագաւորութեան եւ որ բագձաձէ զթագաւորութիւն:

 5:13 Having properly taken care of matters outside of the royal court, Vagharshak adapted elegant court ceremonies such as were befitting royalty and useful in uniting the kingdom:

5:14 Եւ նախ թագադիր իւր ըստ ամենայն սկզբանց ասացելոցն կացուցանէ. ապա զգեցուցանօղս արքայի եւ թիկնապահս, եւ ապա որսօնս. իսկ էրէոց եւ հաւուց ի պէտս խորտկաց՝ եւ դարձեալ սպասիկս եւ գահաւորս եւ հազարապետս զոհարանաց. եւ ապա մատռուակս եւ արծուէկիրս եւ բազէկիրս եւ պատրաստիչս ձեան ամարանոցաց եւ համբարածուս ձմերանոցաց, եւ լեգէօն պահպանակ թիկնոցաց, եւ դռնապանս դրանց արքունի, այլեւ ներքինիս խզեալ. ապա երկրորդ եւս թագաւորութեանն իւրոյ կացուցանէր ի զաւակէ Մարացւոյն Աժդահակայ, որ այժմ Մուրացանդ անուանի:

 5:14 First of all, in accordance with the principles mentioned, Vagharshak appointed his coronant, and then the chamberlains, bodyguards, and the supervisors of the hunt to pursue deer and fowl for victuals, and servants as well as guardians of the throne, stewards of temples, cupbearers, eagle and falcon bearers, officers responsible for providing the summer quarters (of the king) with snow, and others who supplied the winterquarters (with provisions), the legion of shielded men, porters of the royal court, and eunuchs. He set as viceroy of his kingdom one of the descendants of the Mede Astyages (Azhdahak), whose family is now called Murac’an:

5:15 Այսպէս յարդարեալ սորա զարքունական պիտոյիցն զհանգամանս՝ կարգեալ կացուցանէ այնուհետեւ կողմնակալս, կուսակալս, նահապետս, սպասալարս, զօրագլուխս. կարգէ եւ բդեշխս, մի՝ երկրին Գուգարաց հիւսիսոյ, եւ միւս եւս յարեւմտից հարաւոյ աշխարհին Աղձնեաց:

 5:15 Regulating in this manner the details of court procedure, he subsequently appointed prefects (koghmnakals), governors (kusakals), nahapets, spasalars, and commanders. He also set bdeshxs, one in the north, in the land of Gugark’, and the other in the southeast, in the province of Aghdznik’:

5:16 Որոշէ եւ ժամս յարքունիս մտանելոյ, եւ ժամանակս խորհրդոց եւ երաստից եւ խրախճանութեանց պատրաստէ. եւ յիշեցուցանօղս երկուս, միումն զբարի յիշողութիւնն ընդ ուշի կապել եւ յանիրաւ հրամանս թագաւորին զեկուցանել զիրաւն եւ զմարդասիրելն. իսկ միւսումն զվրէժխնդրութիւն չարացն եւ զհասս իրաւանցն ցուցանել:

 5:16 He also arranged the hours of access to the royal court as well as the times for councils, assemblies, and festivities, and also designated two mentors, of whom the first had the task of calling to the king’s memory his benevolent deeds, and of reminding him of what was right and philanthropic in case of unjust orders given by the king, the second monitor’s duty was to prompt the king to the fulfillment of the laws and the exacting of penalty on the wicked:

5:17 Իսկ զքաղաքացիս նախապատիւս քան զգեղջուկս համարել հրամայէ. այլ եւ քաղաքայնոց ո՛չ իսպառ ի վերայ գեղջկացն ընդվզել եւ պերճանալ. եւ այսպէս կենահաղորդս լինել ընդ միմեանս աննախանձ եղբայրութեամբ, որ է առիթ շինողութեան եւ խաղաղութեան:

 5:17 He ordered the city dwellers to be held in higher esteem than the peasants. Yet, he decreed that the former should not despise or lord over the latter, so that they would live together in harmony and brotherhood, which is the source of prosperity and peace:

5:18 Արդ սա յետ այսպիսի գեղեցկայարմար կարգաց յօրինուածոց բարի եւ բարգաւաճ անուամբ մեռանի ի Մծբին, թագաւորեալ ամս քսանեւերկու:

 5:18 Now, after having established such a proper order, and having left a good and notable name for himself, he died in Nisibis, having ruled for twenty-two years:

5:19 Յետ նորա Արշակ որդի նորուն ընդ նորա թագաւորեալ՝ հետեւող հայրենի մշտնջենաբարոյ մրցմանցն գտանիւր:

 5:19 He was succeeded by his son Arshak who always followed his father’s wonderful ways:

5:20 Սա իսկ եւ իսկ մարտուցեալ ընդ Պոնտացիս եւ վանեալ զնոսա: Պատմի, եթէ զտէգ նիզակի իւրոյ, զոր արեամբ օձից ասէին մխեալ՝ նստուցանէր հարուստ խորութեամբ յարձանի միում, թողեալ նշան տեսողացն զնա յիւրում քաջութեան:

 5:20 He immediately waged war against the people of Pontus and defeated them. It is reported that he plunged his lance, which according to rumor was dipped in the blood of snakes, deep into a rock, and left it there to be observed as a symbol of his might:

5:21 Յաւուրս սորա հատուածեալք ոմանք ի Հրէից՝ բնակելոց ի Բուլկարս, որ ի ծործորս Կովկասու՝ եկեալ բնակէին առ ի ստորեւ Կողայ:

 5:21 During his time certain Jews who had dwelled among the Bulgars in the valleys of the Caucasus settled down at the foot of Kogh:

5:22 Եւ երկուք ոմանք ի նոցանէ չարչարեալք սակս ոչ պաշտելոյ զդիսն՝ սրով կատարեցան ի վերայ հայրենի օրինացն ըստ Եղիազարու սրբոյ եւ որդւոցն Շամովնեայ:

 5:22 Two of them who had been tortured for not worshipping the gods were put to the sword over their ancestral laws, like the blessed Eleazar and the sons of Simeon:

5:23 Բայց Արշակայ թագաւորեալ ամս երեքտասան՝ փոխանորդէ զթագաւորութիւն նորա Արտաշէս որդի նորա:

 5:23 Arshak ruled for thirteen years. He was succeeded by his son Artashes:

5:24 Սա ոչ տուեալ տեղի Արշականայ Պարսից արքայի ըստ օրինի առաջնոյ ունիլ զնախագահութիւնն, եւ հարստահարութեամբ զնա ընդ իւրեաւ հնազանդեցուցեալ. զի Արտաշիսի Արշականն զնախագահութիւնն հաւատայր՝ զերկրորդն ինքն ունելով զգահ:

 5:24 The latter contrary to former custom did not concede primacy to king Arshakan of Persia, and reduced the latter to subjection by force, so that Arshakan conceded to Artashes the primacy, and he himself held the second ( = junior) throne:

5:25 Սա բազում զօրօք խաղացեալ գնացեալ յարեւմուտս ի վերայ Լիդիացւոց եւ ձերբակալ արարեալ զթագաւորն Կրեսոս՝ հրամայէ հանել զնա ի տանջանարան երկաթեղէն տապակի:

 5:25 With a large army Artashes marched forth to the west against the Lydians, and taking captive king Croesus, ordered him to be placed on an iron cauldron to be tortured:

5:26 Իսկ Կրեսոսի զբանսն Սօղոնի ի յիշատակ իւր ածելով՝ ասէ. «Ոչ պարտի մարդ երանել զբարեբախտութիւն իւր մինչեւ ի վախճան:

 5:26 Croesus instantly recalled the words of Solon: “One should not count his blessings until the time of his death:

5:27 Դարձեալ Արտաշիսի ծովագնացութեամբ ընդ երկիր բերեալ՝ առնու զՊոնտոս եւ զԹրակէ:

 5:27 Subsequently, Artashes, reaching land by marching over the sea, conquered Pontus and Thrace:

5:28 կործանէ եւ զԼակեդեմոնացիս, փախստեայ առնէ եւ զՓոկէացիս. անձնատուր լինին նմա եւ Ղոգացիք. զոհս ընդ դիւցազանցն մատուցանէ Ելլադայ:

 5:28 He destroyed the Lakedaimonians, put to flight the Phokians, and accepted the submission of the Lokrians. Hellas offered sacrifices for the heroes:

5:29 եւ ի վերայ այսր ամենայնի ոչ եւս ստացեալ նորա յինքեան միտս հպարտութեան՝ այլ արտասուելով ասէր. «Աւաղ փառացս անցաւորի:

 5:29 But above all, he did not grow insolent; instead he shed tears saying: “Alas to this fading glory:

5:30 Յետ այսորիկ ջան ի մտի եդեալ ծառայեցուցանել իւր զբոլոր իսկ արեւմտեայսն՝ լնոյր զՈվկիանոս բազում նաւաց բազմութեամբ սակս նաւարկելոյ ի վերայ ազգաց բազմաց: Իսկ անդ ահագին իմն աղմուկ շփոթի ի մէջ իւրոց զօրացն լեալ՝ զմիմեանս սատակէին. ընդ որս եւ Արտաշէս, որ այնչափ յաղթանակեաց զբազում ազգս՝ խողխողի յիւրոցն զօրաց, թագաւորեալ ամս քսանեւհինգ:

 5:30 Subsequently, he decided to subjugate all the peoples of the west and filled the ocean with numerous boats to sail against many nations. There, suddenly a great confusion rose among his forces, who began to cut down one another, and Artashes, who had vanquished so many nations, was slain with others by his own forces. He reigned for twenty-five years: