33:0 Յաղագս մարտնչելոյ Ափշնի ընդ Սմբատայ արքայի, եւ կապանաց կաթողիկոսին:

 33:0 Afshin’s War against King Smbat, and the Confinement of the Katholikos:

33:1 Իսկ դաւաճանող Ափշինն այն ոստիկան, զորմէ կանխեալ ասացաք՝ իբրեւ ետես զպատշաճաբար յաջողուածս արքային Սմբատայ, որ եւ զբարձրաձեռն տիրելն հիւսիսականաց ազգացն, եւ ողոքել հրահանգել ի հնազանդութիւն իւր զգազանաբարոյ զգրոհսն, եդ ի մտի իւրում ոչ կալ նմա յայնմ հետէ ընդ իւր ի միակամութիւն սիրոյ եւ հնազանդութեան սակի խոստմանն:

 33:1 When the perfidious ostikan Afshin, about whom we have already spoken, noticed the deserved successes of king Smbat, that is to say, the subordination of the northern nations by a mighty hand, and the submission of the beastlike tribes to his sway, he thought that Smbat might not maintain the accord of friendship between them thereafter, and discard his promise to obey him:

33:2 այլ եւ ակնածեալ եւս թէ գուցէ ոչ լնուցու զսակ հարկացն, որ ի վերայ կայր: Եւ վասն այնորիկ աճապարէ հատանել խզել զվնասուցն պատճառաց կապուածս, որ զՍմբատայ էին նմա կարծիք:

 33:2 He also feared, that he might not pay the full amount of the tribute assigned to him. Therefore, he made haste to sever the roots of the ills which he thought to suffer at the hands of Smbat:

33:3 եւ ապա վարանեալ ի գաղտնիս եւ առ ինքն զբազմութիւն զօրացն գումարեալ, իբր թէ յայլ իմն կողմունս նմա բան գնալոյ հասեալ կայ. եւ իբրեւ զշռինգն իմն յորդեալ ելեալ հարեալ զօրէն հեղեղաց՝ յողողել գերփել կործանել զեղեալ հիմունս լաւութեան, ոչ գիտելով զայն արքային Սմբատայ՝ մինչ գայր հասանէր ոստիկանն ի Նախջաւան:

 33:3 He then secretly lay in wait and summoned the multitude of his forces on the pretext that he had received word to proceed in other directions. The multitude of his troops swarmed like gushing torrents, overflowing, destroying, annihilating and eradicating the foundations of the sound existing order. Of this, king Smbat remained ignorant, until the ostikan had reached Naxjawan:

33:4 Որ թէպէտ լուեալ զբօթն եւ հապճեպ ստիպով ջանայր առ ինքն զզօրս իւր գումարել. սակայն ոչ ժամանէր աճապարել ընդ առաջ նորա որպէս միւսանգամն, մինչ եկն եհաս ի Դվին քաղաք:

 33:4 and although he tried to summon his forces with great haste upon receiving the evil tidings, yet, unlike the first time, he could not confront Afshin before the latter had reached the city of Dvin:

33:5 Իսկ արքային զթիկունս յամուր վայրս տուեալ եւ հրովարտակս ընդ ամենայն կողմանս սփռեալ՝ վաղվաղակի գային կուտէին տարմաբար համագունդ նախարարք Հայոց մեծաւ զօրու հանդերձ:

 33:5 Thereupon, the king turned to the fortified strongholds, and sent edicts to all the regions. Immediately, all the naxarars of Armenia responded to the summons and assembled together with a large army:

33:6 Այլ եւ ի հիւսիսականաց անտի ոչ դուն ինչ եկեալք ի կոչօնս արքայի՝ աղեղնաւորք կորովեաց եւ տիգաւորք նիզակաց, վառեալք ի զէնս եւ ի զարդս: Եւ ապա դէտակն ի վեր ամբարձեալ՝ ժողովէին ի գիւղն Վժան, որ ի ստորոտս Արագած՝ լերինն:

 33:6 On the command of the king the northern nations had also sent many warriors, namely, fierce archers as well as spearmen, armed with weapons and armour. Subsequently, observing carefully the surroundings, they gathered in the village of Vzhan, which is situated at the foot of Mount Aragac:

33:7 Իսկ մեծ կաթողիկոսն Գէորգ գնայր ընդ առաջ ոստիկանին, զի թերեւս ջանահնարն լինել նորա առ Ափշնին՝ զսիրտ քարեղէն նորա կակղել բաւեսցէ, եւ խնամարկել բանաւոր հօտի Տեառն: Զոր բարեբարոյ տեսութեամբ զնա նախ ընկալեալ եւ ըստ արբանեկութեան նեռինն յինքն զմիտս նորայանգուցեալ՝ յղէ զնոյն ինքն պատգամ առ արքայ Սմբատ դաւաճանութեամբ դաւոյ առ ինքն կոչեալ գալ զթագաւորն. ոչ գիտելով արդարամիտ եւ պարզ սրտիւ այրն Աստուծոյ կաթողիկոսն, թէ յորոգայթ իւր զարքայն ջանայ խոնարհեցուցանել եւ յափշտակութեամբ առ ինքն ձգել:

 33:7 On the other hand, the great katholikos Georg went forward to meet the ostikan, (with the hope) that he somehow might be able to melt his heart of rock, and take care of the reasonable flock of the Lord. At first Afshin received him with friendly disposition, and in accordance with his fellowship with the Anti-Christ, attracting his mind to his own way of thinking, sent the latter as an envoy to king Smbat, in order treacherously to invite the king to come to him. The righteous and simple minded man of God, the katholikos, did not realize that Afshin was trying to entrap the king, and forcibly bring him within his reach:

33:8 Իսկ իբրեւ մեծիմաստ խոհականն չառնոյր յանձն զերթալն ըստ սադրելոյ նախարարացն՝ դառնայր գնայր կաթողիկոսն առ ոստիկանն:

 33:8 However, when the prudent king Smbat heeded the advice of the naxarars and did not venture to go, the katholikos returned to the ostikan:

33:9 Եւ թէպէտ բազում անգամ ամենեցուն աղաչեալ զնա չկրկնել զերթալն առ չարաբարոյ հեթանոսն, սակայն չարգելաւ նա՝ իբր ոչ ստել զեդեալ ուխտն ընդ նմա:

 33:9 Although all of them begged him frequently not to go back to the wicked heathen, yet, he could not be deterred from returning, lest he might break the oath that he had made to Afshin:

33:10 Իսկ ոստիկանն իմացեալ զոչ դաւաճանելն Սմբատայ ըստ պատգամաւորութեան կաթողիկոսին՝ հրամայէ ունել դնել զնա ի շղթայս եւ ի ձեռնակապս երկաթիս:

 33:10 When the ostikan realized that Smbat could not be beguiled by means of the katholikos’ mission, he ordered Georg bound with iron fetters and handcuffs:

33:11 եւ ինքն խաղայ գնա ի վերայ արքային Սմբատայ՝ մօտ առ նա կալեալ իբրեւ բանակետղ ի գիւղն Դողս:

 33:11 He himself marched against king Smbat, and pitched camp not far from him in the village of Doghk’:

33:12 Ապա յետ երից աւուրց գունդ կազմեալ գումարտակ եդեալ՝ ի կռիւ ընդ արքային կաքաւէր:

 33:12 After three days, he mustered his troops and came to blows with the king:

33:13 Անդ ապա ի քաջ արանց սուսերամերկաց եւ ի լայնալիճ աղեղնաւորաց նետից՝ ահագին ահափետ օրհասք մահու հասուցանէին Իսմայէլեան գնդին, եւ այր զախոյեանն իւր հարուածեալ յերկիր կործանէր՝ տապաստ դաշտիցն արկեալ. եւ զմնացեալսն ցանեալ ցրուեալ եւ փախստեայ զբանակաւն այլազգեաց արկեալ՝ հազիւ պահնակել պաշտպանել կարէին միայն զտեղի կացոցի կարաւանին իւրեանց:

 33:13 In the battle the most horrid agony of death awaited the Ishmaelite forces at the hands of brave swordsmen and archers with well bent bows; a warrior would strike his adversary to the ground and slay him. The survivors were dispersed and turning to flight they reached the camp of the foreigners, which they could barely defend:

33:14 Այնուհետեւ ապա ոստիկանն չար ի ծովածուփ ալիք կուտակելոցն եւ փրփրացեալ լեռնացելոց՝ շիջեալ հատանէր. եւ փոխանակ գազանական սաստիցն յաղերս մատուցեալ՝ հայցէր տալ ցնա զսակն արքունի եւ դնել ուխտ երդման սակս ոչ զատանելոյ ի նորայն միաբանութենէ:

 33:14 Thereupon, the wicked ostikan was subdued by the swelling waves of the sea and the foamy billows rising like mountains. Instead of exacting brutal punishment, he begged Smbat to pay him the royal taxes, and make an oath not to break his alliance with him:

33:15 Իսկ արքայն տնօրինեալ զաշխարհի զխաղաղութիւն՝ անյապաղ զխնդիրսն կատարէր եւ երեւելի պատուական օժտութիւնս ընծայից նմա մատուցանէր՝ ոչ սակս ինչ եւ առ ի նմանէ գտանէր ըստ թագաւորաց հրահանգաց պատիւս պերճութեան:

 33:15 Being concerned with the establishment of peace in the land, the king did not delay in complying with the wishes of Afshin and sent him valuable gifts, in return for which he received prizes befitting the glory and dignity of kings:

33:16 Եւ ապա յուղարկեալ գնայր ոստիկանն՝ ընդ իւր տանելով զմեծ կաթողիկոսն նովին շղթայիւք:

 33:16 After this, the ostikan departed, taking with him the great katholikos bound with the same fetters:

33:17 եւ անդ ի մէջ թշնամեացն՝ մարմնոյ նեղութեամբ բառնայր զբեռն ծանրատաղտուկ տառապանաց. ոչ որոշեալ նմա սպասաւոր ձեռնասուն զոք, որ պատրաստէր նմա մահիճ, կամ ջուր ի ձեռս արկանել, կամ անձեռոցս մատուցանել, կամ սկուտղ առաջի դնել, կամ ջուր ըմպելոյ առ ի զծարաւ բժշկել:

 33:17 There, among the enemy the katholikos suffered the physically distressing agony of annoying and burdensome travail. He was assigned no attendant to wait upon him and either prepare his bed, or pour water for his hands, or offer him his towel, or hold a basin before him, or bring water for him to drink and quench his thirst:

33:18 Եւ այսպէս ընդ սրբոց կապելոց չարչարեալ եւ արտասուօք միշտ թացեալ զանկողինս իւր՝ ի մշտնջենամռունչ սաղմոսս համակէր եւ անձանձրոյթ յաղօթս նահատակէր, միայն զի ոչ վրիպեսցի ի նաւահանգիստն կենաց հասանել:

 33:18 Tortured in this manner together with the blessed men who were in confinement, he made his bed always moist with tears. He devoted his time entirely to continuous psalmody and indefatigable prayers lest he might fail to reach the haven of life:

33:19 Իսկ իբրեւ ամիսք երկու կատարէր ի բանտի անդ՝ ապա ոստիկանն Հագարացի գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ պահանջէր ի մեծ կաթողիկոսէն՝ անշուշտ նամակ երդման կնքեալ, որ զի թէ տայցէ՝ արձակեսցի ի կապարանէն եւ առաքեսցի պատուով յաթոռ իւր:

 33:19 After he had spent two months in confinement, the Hagarite ostikan demanded gold and silver from the great katholikos. He put his seal on a solemn oath, whereby upon his (Georg’s) giving the ransom, he would be set free from his bonds and sent to his see with honor:

33:20 Իսկ սորա զգացուցեալ մեզ զհոգւով չափ զհոգն մեր եպիսկոպոսի դրան իւրոյ եւ այլ եւս կղերց եկեղեցւոյն՝ ըստ օրինի գերելոց յածիլ շրջիլ ընդ գլխաւոր նախարարս եւ իշխանս աշխարհիս, եւ ժողովեալ միանգամայն զխնդիր պահանջման ոստիկանին՝ վաղվաղակի առաքեցաք ըստ հրամանի արքայի Սմբատայ առ մեծ իշխանն արեւելից Համամ:

 33:20 The katholikos instructed us—being his bishop in residence, we were deeply concerned—and the other clerics of the church to approach the chief naxarars and the princes of the land in the customary manner for prisoners of war. We gathered at once the ransom demanded by the ostikan. At the orders of king Smbat, we were immediately sent to Hamam, the great prince of the East:

33:21 Վասն զի ոստիկանն ընդ այն ժամանակս հասեալ ի Փայտակարան քաղաք՝ ընդ իւր տանէր զմեծ կաթողիկոսն, յոր իբրեւ ժամանեալ՝ հապճեպով մերքն հասին առ նա:

 33:21 because the ostikan had reached the city of P’aytakaran at that time, and had taken the great katholikos with him. No sooner had he arrived there, then our men hastened to meet him:

33:22 Իսկ նա յինքն հայցեալ զհայրապետն առնոյր. եւ յառաքեալ գանձն առ յիւրմէն եւս յաւելեալ ի լրումն սակին՝ տայր տանիլ ոստիկանին:

 33:22 Demanding that the katholikos be returned to him, Hamam got him back and adding his own contribution to the money sent to him in order to fulfill the amount demanded, handed it over to the ostikan to carry away:

33:23 Եւ հաւատոց պաշտպանութեամբ թեւակոխեալ փափաքմամբ իշխանն ի տեսանել զհայրապետն մեծ, եւ մարմնաւոր պիտոյից բովանդակապէս բաւականացեալ ի հեռաւոր օտարութեան եւ յարբանեկութեան պայմանի սպասաւորեալ՝ առաքէ զնա ի Հայս:

 33:23 Wishing to see the great patriarch under Christian protection and his physical needs completely satisfied in that distant land, the prince tended to the katholikos like a servant, and sent him to Armenia:

33:24 Զոր իբրեւ տեսին հօտքն զհովիւն բանաւոր ոչխարաց՝ մեծապէս առլցան խնդութեամբ բազմաւ. եւ յամենայն եկեղեցիս զպաշտօն բարեկարգութեան բարձրացուցեալ՝ անդադար զտէրունեան կանոն աղօթիցն կատարէին ի փառս Աստուծոյ:

 33:24 When the parish saw the shepherd of the reasonable sheep return, it was filled with great joy. Solemn services were held in all the churches, and ceaselessly the divine liturgy was celebrated to the Glory of God: