Թովմա 4-10 Tovma

10:0 Յաղագս մեծի պատերազմին ընդ առնն արաբացւոց ի դրունս մայրաքաղաքին Դունայ, եւ որ ինչ գործք քաջութեան մեծի արքային Հայոց Գագկայ, եւ որ ինչ յաղթութեանն գործք:	10:0 Concerning the great war with the Arab at the gates of the metropolis of Dvin; and the various valiant deeds of the great king of the Armenians, Gagik, and his victorious accomplishments:
10:1 Եւ որպէս ի վեր անդր պատմեցաք վասն անիշխան լինելոյ Պարսից, ըստ գրեցելումն թէ «դատաւոր ոչ գոյր Իսրայէլի», եւ իւրաքանչիւր ոք զիւր միտս հաճէր:	10:1 We described above the anarchy in Persia, according to Scripture: “Israel had no judge, and everyone acted as he pleased:
10:2 Ի սոյն ժամանակս այր մի արաբացի ազգաւ, այր հմուտ պատերազմաց եւ գործոց զինուորութեան. սա կոկոզավիզ ամբարտաւանութեամբ յինքն հայեցեալ՝ կարծեաց ինքնագլուխ լինէր:	10:2 At that time a certain man, Arab by race, versed in warfare and military deeds, with haughty arrogance puffed himself up and reckoned he would become independent:
10:3 Ուստի եւ զօր գումարեալ յանկարծօրէն թեւակոխեաց անցանել ընդ Գողթնաստան եւ ընդ աւանն Նախճաւան, զբռամբ ածեալ եւ զզօրս Շարուրն կոչեցեալ գաւառի, գայ հասանէ մինչեւ ցմեծ մայրաքաղաքն Դուին. եւ վաղվաղակի հարկապահանջս եւ ոստիկանս առաքեալ յԱյրարատեան գաւառ եւ մինչեւ ցԱրագածն կոչեցեալ ոտն, որ է բաժին կալուածոց Աբասայ որդւոյ Սմբատայ՝ ընդ իւրումն նուաճէ իշխանութեամբ:	10:3 So gathering an army, he unexpectedly and rapidly passed by Gołt’nastan and the city of Nakhchavan, forcibly occupying the province called Sharur, and reached as far as the great metropolis of Dvin. He rapidly despatched tax collectors and prefects to the province of Ayrarat and as far as Aragats-otn, the holding of Abas, son of Smbat, which he subjected to his own authority:
10:4 Եւ քանզի Աբաս ոչ կարողանայր ի դիմի հարկանել բռնացելոյն ի վերայ ինքեան՝ ձայն արկանէ յարքայ ի ձեռն հրեշտակաց եւ հրովարտակաց, զի եկեալ փրկեսցէ զնա ի հարկապահանջ բռնութեանցն հինից. եւ արքայի յիշեալ զգութ արեան հարազատութեանն՝ ել գնաց զօրօք բազմօք զհարազատին խնդրել զքէն վրիժուց:	10:4 Since Abas was unable to oppose the tyrant who had risen up against him, he appealed to the king through messengers and letters to come and save him from the violent brigands who were demanding tribute. The king, mindful of the tender (bonds) of related blood, came with a numerous force to seek vengeance for his relative:
10:5 Իսկ Աբաս որդին Սմբատայ հպարտացեալ գայ իջանէ ի դաշտն Վաղարշապատ քաղաքի, կամեցեալ յառաջագոյն քան զգալուստն մեծի թագաւորին Հայոց Գագկայ անձինն ինչ ստանալ պարծանս:	10:5 Then Abas, son of Smbat, in his pride came down to the plain of the city of Vałarshapat, wishing to precede the arrival of the great king of Armenia, Gagik, in order to gain glory for himself:
10:6 Իսկ այրն այլազգի քանզի գիտէր զնմանէ, թէ ոչ է հմուտ պատերազմաց՝ ելեալ հասանէ ի վերայ նորա սակաւ զօրօք եւ հարեալ զնա ի փախուստ դարձուցանէ:	10:6 But the Muslim, since he knew that he (Abas) was not versed in warfare, fell upon him with a few troops and put him to flight:
10:7 Մաշեալ ի սուր սուսերի ի զօրացն նորա արս իբրեւ [Ն], եւ առեալ զկապուտ զօրացն եւ զբնակչաց երկրին, եւ հրձիգ արարեալ զաշխարհն ամենայն՝ դառնայ ի քաղաքն մեծաւ յաղթութեամբ եւ բազում աւարաւ:	10:7 Putting some four hundred of his men to the sword, he plundered the army and the inhabitants of the land. Then setting the torch to the whole land, he returned to the city victoriously with much booty:
10:8 Եւ Աբաս այնուհետեւ փախստեայ եղեալ մազապուր անկանի յաշխարհն Վրաց:	10:8 Abas escaped in flight by the skin of his teeth, and took refuge in Georgia:
10:9 Եւ արքայի լուեալ զգոյժ աղաղակիս այսորիկ՝ վաղվաղակի հասանէ ի դուռն Դունայ յեզր գետոյն Երասխայ, հանդէպ վիրապին սրբոյ, յորմէ ելեալ մեծն սուրբն Գրիգորիոս լուսաւորեաց զՀայաստան աշխարհս:	10:9 When the king heard the sad news of this disaster, he immediately marched to the gate of Dvin, to the bank of the river Araxes opposite the holy pit from which the great saint Gregory emerged to illuminate the land of Armenia:
10:10 Իսկ այլազգին յորժամ ետես զբանակ արքային մեծի սփռեալ առ լերամբն Գինոյ կոչեցեալ բլեր, որ արդարեւ անուն բլրակին մարգարէաբար, իբրու յանապակ գինոյ զմայլեալ ուրախ արար զարքայ յիւրումն սահմանեալ վայրի. որ թէպէտ եւ ի բարձանց առեալ զշնորհ յաղթութեանն, բարեխօսութեամբ սուրբ Լուսաւորչին, որոյ եւ իւր իսկ տօնախմբիւր յիշատակ յամսեանն սահմի, որ օր [Ժ] էր ամսոյն. սակայն եւ բլուրն շնորհս ունելով՝ ոչ ունայնանայ ի գովեստից աստի պատմութեանցս:	10:10 Now the Muslim saw the great king’s camp spread out by the mountain called the hill of Gēn—and truly the hill was prophetically named, for as if with pure wine it intoxicated and made the king happy in its appointed place; though it was from on High that he received the grace of victory through the intercession of the Holy Illuminator, whose festival is celebrated on the tenth day of the month Sahmi. But the hill too is blessed and is not without praise in this History:
10:11 եւ այնուհետեւ առն ամբարշտի զօր գումարեալ արս իբրեւ [ԺԳՌ]՝ դիմէ ի վերայ արքայի, գունակ այլոց ոմանց զնա կարծելով. եւ մինչդեռ արեգակն յերրորդ ժամուն արփիաթեւէր զկամարն երկնի, եւ դեռ ընթեռնոյր Աւետարանն սուրբ՝ գայ ոմն ի սուրհանդակաց եւ ասէ, «ընդէ՞ր ձիգ եւ յաւէժ աղօթէ տէր իմ արքայ, եւ ահա ճակատ այլազգեացն մերձեցաւ ի բանակ սրբութեան տեառն:	10:11 Then the impious man gathered an army of some thirteen thousand men and attacked the king, supposing him to be like other people. While the sun was casting its glow over the vault of heaven at the third hour, and he (the king) was still reading the holy gospel, one of his couriers came and note: “Why does my lord the king extend and prolong his prayers? Behold the front line of the Muslims has approached the holy camp of the Lord:
10:12 Եւ արքայ այնուհետեւ կայիւն սրտիւ եւ հեզահամբոյր քաջութեամբ ոչ զաչս եւ ոչ զբարբառ առ ազդողն ամբառնայ, այլ կատարեալ զսովորական աղօթսն, իմացեալ զիմաստնոյն թէ, «տեառն է պատերազմ», եւ թէ «տէր ամբարտաւանից հակառակ կայ, եւ տայ զշնորհսն խոնարհացն:	10:12 Then the king with calm heart and tranquil courage did not raise his eyes or his voice to the messenger, but finished his customary prayers, comprehending the (saying) of the wise man: “Battle is the Lord’s,” and: “The Lord opposes the haughty, and gives grace to the humble:
10:13 Յայնժամ արքայ վառեալ ի զէն եւ ի զարդ արիական քաջութեան, առեալ զզօրսն գնդին հաւատացելոց, հանդարտ յառաջ մատուցեալ՝ գունդս գունդս պատշաճաբար յօրինէ զիւրոյ ճակատուն. եւ ապա այնուհետեւ սուսերամերկացն հոյլք զմիմեամբք խառնեցան, եւ ճայթմունք եւ թնդիւնք եւ փայլատակմունք իբրեւ յամպոց ի վայր թափեալ երեւեցան, եւ ահագին օրն սկսաւ լինել:	10:13 Then the king, donning his armour and putting on a valiant mien, took the troops of his Christian army and calmly advanced, disposing the ranks of his battle line in suitable fashion. The armies, with drawn swords, straightaway came to blows. Crashings and thunderings (resounded), and flashings as (of lightning) were seen shooting downwards from the clouds. The day began to wax fearful:
10:14 Յայնժամ ի վերին օգնականութենէն զօրացեալ լինէր արքայ իւրականն զօրօք, մանաւանդ զի եւ սուրբ հայրապետն Հայոց մեծն Եղիսէ, ելեալ ի կատարս բլերն Գինոյ հանդերձ քահանայական դասիւքն, հանգոյն սրբոյն Ներսէսի անխոնարհելի ունելով զձեռս, մինչեւ պարտեցաւ երկրորդն Ամաղէկ:	10:14 The king and his troops were strengthened by help from on High, especially because the holy patriarch of Armenia, Ełishē the Great, going to the summit of the hill of Gēn with groups of priests, held aloft his hands like Saint Nersēs until the second Amałek was defeated:
10:15 ուստի եւ գունդ զգնդիւ անցեալ զօրացն Հայոց՝ գայ պատահէ արքայ զմիջոցաւ ռազմին այլազգեաց, յորում էին արք հետեւակք ըմբշամարտ զինակրաց իբրեւ [Տ]. որոց ի դիմի հարեալ արքայի, իբրեւ կայծակն ընդ եղէգն հարեալ՝ այնպէս խորտակեաց զռազմաց զօրուն այլազգեաց. եւ այնուհետեւ բազմութիւն դիակացն յերկիր անկելոցն էին թանձրացեալք ի վերայ երեսաց դաշտին իբրեւ զորայս անդւոյ լիոյ յաւուրս հնձոց. ուստի եւ ընդ սրախողխողսն եւ ընդ գետավէժսն սատակեցան արք իբրեւ [ԸՌ], եւ զբազումս ի նոցանէ ձերբակալս արարեալ՝ զոմանս շղթայակապս յղէ յանառն Դարիւնս:	10:15 Passing through the ranks of the Armenian army, the king reached the middle of the Muslim force, where there were about four thousand champion armed foot soldiers. Striking those impious ones like a spark among reeds, he routed the Muslim ranks. Then the vast number of corpses of those who had fallen to the ground lay thickly over the surface of the plain, like sheaves in a full field in the days of harvest. So about eight thousand men fell to the sword or were drowned in the river. And taking many of them prisoner, he sent some in chains to the impregnable (castle) of Dariunk’:
10:16 Իսկ արանց [Մ] աւելի կամ պակաս զարիւնս անձանցն պարգեւս նոցունց շնորհէ. եւ հրամայէ արձակել, զի երթեալ ի քաղաքն պատմեսցեն զոր տեսինն:	10:16 He spared the lives of about two hundred men, more or less, and ordered them to be freed so that they might go to the city and relate what they had seen:
10:17 Եւ ինքն արքայ աճապարեալ անցանէ ընդ գետն Երասխ, կամելով հրձիգ առնել զքաղաքն ծագէ ի ծագ, եւ զաշխարհն շուրջանակի, մինչեւ ծերք քաղաքին անկեալ առ ոտս նորա խնդրեն զխաղաղութիւն, տալով հարկս եւ պատանդս. զոր առեալ արքայի դառնայ խաղաղութեամբ յամուրն Դարիւնս, բարձեալ զզէն եւ զասպազէն առնեւձիոյ զօրացն այլազգեաց անչափ բազմութեամբ, եւ ի բազում աւարառուաց իւրոցն զօրաց ոչ ինչ տուժէ արքայ յումեքէ, այլ հրամայէ հանդէպ երեսաց տանել զինչ եւ շահեցաւ:	10:17 The king himself rapidly crossed the river Araxes, wishing to burn the city from end to end with the surrounding countryside. But the elders of the city fell at his feet, begging for peace and offering tribute and hostages. Taking these, the king returned in peace to the fortress of Dariunk’, having stripped the men and horses of the Muslim army of their arms and armour in immeasurable amounts. The king did not fine any of the many of his own troops who had seized plunder, but let them take openly whatever they had gained: