1:0 Երկրորդ Յեղանակ - ԻՐԱՑՆ ՊԱՏԱՀՈՒՄՆ ՅԻՇԽԱՆԷՆ ԱՐԵՒԵԼԻՑ:

 1:0 CHAPTER TWO - The Course of Events Brought About by the Prince of the East:

1:1 Որոց ոգիքն թուլացեալ են յերկնաւոր առաքինութենէն՝ յոյժ ընդ ահիւ անկեալ է բնութիւն մարմնոյ. յամենայն հողմոյ շարժի, եւ յամենայն բանէ խռովի, եւ յամենայն իրաց դողայ. երազագէտ է այնպիսին ի կեանս իւրում, եւ յանգիւտ կորուստն յուղարկի ի մահուան իւրում:

 1:1 THOSE whose souls are sluggish in heavenly virtue are great cowards in their physical nature. Such a man is shaken by every wind, troubled by every word, and trembles at every contingency; he is a dreamer in his lifetime, and at his death is despatched to irretrievable destruction:

1:2 Որպէս եւ ասաց ոմն ի հնումն, մահ ոչ իմացեալ՝ մահ է, մահ իմացեալ՝ անմահութիւն է:

 1:2 As someone said of old: “Death not understood is death, death understood is immortality:

1:3 Որ զմահ ոչ գիտէ, երկնչի ի մահուանէ. իսկ որ գիտէ զմահ, ոչ երկնչի ի նմանէ:

 1:3 Who does not know death, fears death; but he who knows death does not fear it:

1:4 Եւ այս ամենայն չարիք մտանեն ի միտս մարդոյ յանուսումնութենէ:

 1:4 All these evils enter man’s mind from lack of knowledge:

1:5 Կոյր զրկի ի ճառագայթից արեգական, եւ տգիտութիւն զրկի ի կատարեալ կենաց:

 1:5 A blind man is deprived of the rays of the sun, and an ignorant man is deprived of a perfect life:

1:6 Լաւ է կոյր աչաւք քան կոյր մտաւք:

 1:6 It is better to be blind in the eyes than blind in the mind:

1:7 Որպէս մեծ է ոգի քան զմարմին՝ այսպէս մեծ է տեսաւորութիւն մտաց քան զմարմնոց:

 1:7 As the soul is greater than the body, so is sight of the mind greater than that of the body:

1:8 Եթէ ոք կարի առաւելեալ իցէ աշխարհական մեծութեամբ, եւ մտաւքն աղքատագոյն, այնպիսին ողորմելի է քան զբազումս. որպէս եւ տեսանեմք իսկ՝ ոչ միայն ի չափաւոր մարդիկ, այլ եւ յոր մեծն է քան զամենայն:

 1:8 If someone is very affluent in worldly wealth but is very poor in his mind, such a man is more pitiable than most others—as indeed we see not only in ordinary men but even among the very greatest:

1:9 Թագաւոր եթէ ոչ ունի զիմաստութիւն աթոռակից իւր, ոչ կարէ ի վիճակին իւրում վայելուչ գոլ:

 1:9 If a king does not have wisdom that is equal to his throne, he is unable to shine in his rank:

1:10 Իսկ եթէ առ մարմնաւորս այսպէս, ո՜րչափ եւս առաւել առ հոգեւորն:

 1:10 And if this is so with bodily matters, how much the more so in a spiritual sense:

1:11 Բոլոր մարմնոյս հոգի է կենդանութիւն, իսկ մարմնոյ եւ հոգւոյ միտք են կառավար. եւ որպէս առ մի մարդ՝ այսպէս առ բոլոր աշխարհս:

 1:11 The soul is the life of the whole body, but the mind steers both body and soul. Just as it is for a man, so it is for the whole world:

1:12 Թագաւոր ոչ զիւրն միայն տացէ պարտիս, այլ եւ որոց եղեւ պատճառք ի կորուստ:

 1:12 A king has to give account not only for himself, but also for all those for whom he was the cause of destruction:

1:13 Բայց մեք թէպէտ եւ ոչ ունիմք հրաման բամբասել զիշխանս, եւ ոչ գովողք կարեմք լինել այնմիկ՝ որ աստուածամարտն լինիցի:

 1:13 Although we are not permitted to censure princes, yet we cannot praise the man who will fight with God:

1:14 Այլ զանցս իրացն պատմեմ, որ ի նմանէ ընդ սուրբ եկեղեցիսն էանց, եւ ոչ դանդաղիմ. ոչ բամբասասէր մտաւք, այլ ճշմարտութեամբ զելս իրացն ասելով ոչ լռեցից:

 1:14 However, I shall not delay in describing the course of events which was brought about by him against the holy church—not with the intention of denouncing, but neither being silent in giving a truthful account of events:

1:15 Ոչ ի կարծ ընդոստուցեալ, եւ ոչ ի լուր զարթուցեալ. այլ ես ինքնին անձամբ անդէն ի տեղւոջն պատահեցի եւ տեսի եւ լուայ զձայն բարբառոյ յանդգնաբար խաւսելով. իբրեւ զհողմ սաստիկ՝ զի բախիցէ զծով մեծ, այնպէս շարժէր եւ տատանէր զամենայն բազմութիւն զաւրաց իւրոց:

 1:15 Not spurred to conjecture or sparked to rumor; but I myself was there in person and I saw and heard the sound of the arrogant voice. Like the strong wind which agitates the great sea, so he shook and convulsed the whole host of his army:

1:16 Եւ հանդէս առնէր ամենայն ուսմանց, եւ ընդաճէր զմոգութիւնն եւ զքաւդէութիւնն եւ զամենայն ուսմունս աշխարհին իւրոյ:

 1:16 He made a review of all doctrines, and compared magism and divination and all the doctrines of the empire:

1:17 Արկանէր ի ներքս եւ զքրիստոնէութիւն կեղծաւորութեամբ, եւ ասէր զայրացեալ մտաւք. «Հարցէք, քննեցէք, տեսէք. թող որ լաւն է՝ ընտրեալ կալցուք:

 1:17 He also deceitfully introduced Christianity and said with raging mind: “Question, examine, see. Let us choose and hold which is best:

1:18 Եւ փութայր որ ինչ ի մտին էր, զի վաղվաղակի կատարեսցէ:

 1:18 And he hastened quickly to fulfill what was in his mind:

1:19 Իսկ ի կողմանց կողմանց քրիստոնեայքն, որ ի զաւրուն էին, իմացան զհուրն որ ի ծածուկ վառեալ բորբոքէր, եւ կամէր հրդեհել զլերինս եւ զդաշտս առհասարակ:

 1:19 But on every side the Christians in the army recognized the fire which was secretly burning and intending to consume the mountains and plains together:

1:20 Ջեռան եւ նոքա անծախական հրովն, եւ սաստկապէս պատրաստեցան առ ի փորձութիւն գաղտնի մեքենայիցն:

 1:20 They too were warmed by the inextinguishable fire and valiantly prepared themselves for the trial of his hidden stratagems:

1:21 Սկսան այնուհետեւ բարձր բարբառով, սաղմոսիւք եւ երգովք հոգեւորաւք եւ մեծապայծառ վարդապետութեամբ յայտ յանդիման մեծի բանակին զպաշտաւնն ցուցանել. եւ աներկիւղ առանց զանգիտելոյ՝ ո՛ ոք եւ երթայր առ նոսա, ուսուցանէին կամակար:

 1:21 Then, with voices raised, with psalms, and spiritual songs, and glorious preaching, they began to worship openly and publicly in the great camp. Fearlessly and without hesitation, they willingly instructed whoever came to them:

1:22 Եւ Տէր յաջողէր նոցա նշանաւք եւ արուեստիւք. քանզի բազում հիւանդք ընդունէին զբժշկութիւն ի հեթանոսական զաւրուէն:

 1:22 And the Lord prospered them with signs and miracles, for many of the heathen army who were ill received healing:

1:23 Իսկ անաւրէն իշխանն իբրեւ գիտաց եթէ յայտնեցաւ խորամանկութիւն խորհրդոյն, եւ պատրաստեալ հուրն՝ մինչչեւ ուրուք ի նա փչեալ՝ վառումն նորա յայտնի իմացաւ երկիւղածացն Աստուծոյ, սկսաւ ծածուկ նետիւք խոցոտել զմիտս իւրոյ չարութեանն. եւ անբժշկական վէրս յոգիս եւ ի մարմինս տեսանէր:

 1:23 But when the impious ruler realized that his perverse plan had been revealed and that the flames of the fire which he had prepared had become known to the fearers of God before anyone had blown on it, then he began to wound his own evil mind with hidden arrows and he saw incurable wounds inflicted on his soul and body:

1:24 Մերթ շանթէր գալարէր իբրեւ զաւձ թիւնաւոր, մերթ պարզէր գոչէր իբրեւ զառիւծ զայրացեալ. գելոյր, գլորէր, տապալէր երկդիմի մտաւք եւ զխորհուրդս կամացն կամէր կատարել:

 1:24 Now he flashed and writhed like a poisonous snake, now he stretched himself and roared like a furious lion. He rolled, twisted, and sprawled in his double-faced intention, striving to fulfill his desired plans:

1:25 Քանզի ձեռն արկանել եւ ունել ոչ կարէր, - վասն զի ոչ էին համագունդ ի միում վայրի առ նմա, - սկսաւ այնուհետեւ յառաջ կոչել զկրսերս յաւագաց եւ զանարգս ի պատուականաց եւ զտգէտս ի գիտնոց եւ զանարիս ի քաջ արանց. եւ զի՞ մի մի թուիցեմ, այլ զամենայն զանարժանսն յառաջ մատուցանէր եւ զամենայն զարժանաւորսն յետս տանէր. մինչեւ զհայր եւ զորդի քակէր ի միմեանց:

 1:25 Since he was unable to seize and arrest them—because they were not gathered together in one spot near him—he therefore began to give precedence to the junior over the senior, to the unworthy over the honorable, to the ignorant over the knowledgeable, to the cowards over the brave. Why should I enumerate the details? All the unworthy he promoted and all the worthy he demoted, until he had split father and son from each other: