5:0 Պատերազմ յուզեալ Աշդահակայ Մարաց թագաւորի ընդ մեծին Տիգրանայ Հայկազնոյ, որպէս ցուցանեն մեզ առաջինքն ի պատմագրացն. եւ այրուձի կազմեալ՝ գալ մտանել յաշխարհս Հայոց, առնել որպէս նիւթեաց զչարիսն:

 5:0 Ashdahak, king of the Medes, provoked a war against the great Tigran Haykazn, as the early historians indicate to us. He gathered cavalry to attack Armenia and carry out his evil projects:

5:1 Ազդ եղեւ մեծին Տիգրանայ պատրաստ պնդութիւն Աշդահակայ. եւ ժողովեալ ազգք ազգք յընտրելոց զօրավարաց արանց քաջամարտկաց, զզօրս Կապուդկացւոց, զՎրաց եւ զԱղուանից եւ զԱյրարատեան գազանամարտիկ անճոռնի զօրսն եւ զբոլոր բովանդակեալ գունդս զօրացն եւ զորդիսն Սենեքերիմայ, ամենայարդար պատրաստութեամբ անհուն բազմութեամբ, աճապարել երագել անյապաղ լինել նախ քան զԱշդահակայ դիմեցումն, զի մի քաջասրտագոյն կարծիցի Մարն քան զՀայկազնեայն:

 5:1 When Tigran the Great was informed of Ashdahak’s steadfast preparations, he assembled the elite soldiers of many nations, brave warriors from Cappadocia, Georgia, Albania, the ferocious and gigantic troops of Ayrarat, and all the numerous companions of soldiers and the sons of Senek’erim, in full readiness and immense numbers, to hasten without delay to encounter Ashdahak, lest the Mede be considered more brave-hearted than the descendant of Hayk:

5:2 Եւ վազս առեալ փութացան մտին ընդ կողմն Մականայ, բանակեցան ի դաշտավայրին Մեդիացւոց, եւ անդ ոչ սակաւ վտանգ հասանէր Աշդահակայ վասն հասանելոյ ի վերայ նորա Տիգրանայ զօրու ծանու:

 5:2 They marched rapidly to the region of Makan, and camped in the plain of Media. Then no little danger befell Ashdahak from the arrival of Tigran to attack him with a massive army:

5:3 Նա եւ բազմախոհեմն Կիւրոս Պարսիկ խաղայ գայ իւրովք հեծելազօր մարտակցովքն՝ գալ օգնել Տիգրանայ. քանզի էին բարեկամացեալ ընդ միմեանս Կիւրոս եւ Տիգրան եւ յամենայնի համանմանքն, միասիրտքն, քաջախոհեմքն եւ բազմադրուատքն: Բայց մինչդեռ չեւ առ միմեանս հասեալ Տիգրան եւ Կիւրոս՝ յղէ Աշդահակ պատարագս Կիւրոսի եւ խոստանայ տալ նմա զտէրութիւնն զչորրորդ մասն Սենեքերիմանցն զկողմամբքն Նինուէի եւ զՏմորիս ամրոցաւն որ ի նմա:

 5:3 Furthermore, the very astute Cyrus the Persian marched up with his own mounted warriors to aid Tigran. For Cyrus and Tigran had become mutual allies and were similar in every respect; they were like-minded, very intelligent, and endowed with many noble qualities. But before Tigran and Cyrus had joined forces, Ashdahak sent gifts to Cyrus and promised to give him control of a fourth part of (the lands of) the descendants of Senek’erim: the regions of Nineveh and Tmorik’ with its fortress:

5:4 եւ զայն ոչ միանգամ, այլ յոլովակի՝ մի զմիոյ կնի ընթացուցանէր դեսպանս հրովարտակօք եւ պատարագօք: Զայս իմացեալ խորհրդականութիւն Քսերքսէս յԱդրամելեայ եւ Սանասարայ յորդւոցն Սենեքերիմայ՝ ապա գան առ Տիգրան Հայոց թագաւոր եւ զեկուցանեն նմա վասն որոյ խորհի Աշդահակ. քանզի որդիքն Սենեքերիմայ մեծաւ ցասմամբ եւ անզրաւ հաշտմամբ ընդ Աշդահակայն լինէին, յաղագս գոլ զնա սերունդ Վարբակայ Մարի, որ եբարձ զթագաւորութիւնն ի Սարդանապաղեայ, հաւուցն Սենեքերիմանց:

 5:4 That he did not just once but often, sending ambassadors with messages and presents. Xerxes was informed of these deliberations by Adramelēk’ and Sanasar, the sons of Senek’erim; they then came to Tigran, king of Armenia, and informed him of Ashdahak’s plans. For the sons of Senek’erim were greatly angered and irreconcilable towards Ashdahak on account of his being descended from Varbakes the Mede, who had seized the kingdom from Sardanapalos and the ancestors of the family of Senek’erim:

5:5 Յայնժամ առեալ հրովարտակ Սանասարեանց ի Տիգրանայ՝ պատարագօք գնացին առ Կիւրոս. եւ առեալ զնա գան առ Տիգրան, եւ անյապաղ փութով զգործ պատերազմին վճարեալ, քաջք ընդ քաջս ելեալ. յետուստ կողմանէ աճապարեալ Քսերքսէս բուռն հարեալ զդիակաց պղնձակուռ վարապանին Աշդահակայ ի վերայ թիկանցն զգաւակաւ երիվարին արկեալ, եւ Տիգրան առ երագութեան ձեռինն հարեալ նիզակաւ ընդ սրտադուրսն՝ ի բաց կորզէր զթոքակէսն:

 5:5 Then, after receiving a message from Tigran, Sanasar and his colleagues went with gifts to Cyrus. Taking him they returned to Tigran. With urgent speed they pressed the combat, heroes opposing heroes. Xerxes hurried up from the rear and seized the bronze-hammered muzzle of Ashdahak’s horse, knocking him back onto its croup. Tigran with swift hand struck him in the heart with his lance, pulling out his lungs:

5:6 եւ Կիւրոսի զհետ մտեալ զօրուն՝ ոչ սակաւ սատակմունս առնէր, մինչեւ միահաղոյն զօրսն Աշդահակայ վատնեալ սուսերաւ՝ տիրէ Մարաց եւ Պարսից:

 5:6 Cyrus, pursuing the army, wrought no little slaughter, putting all Ashdahak’s forces to the sword. Then he reigned over the Medes and Persians:

5:7 Բայց երկուք ոմանք ի զաւակէ Աշդահակայ ձերբակալ արարեալ Տիգրանայ առեալ ածէ ի Հայս. եւ կացուցեալ զնոսա ի կարգի ստրկութեան, որոյ զփոյթ հպատակութեան ցուցեալ՝ կարգէ զնոսա ի գործ ծառայութեան, կրել արծուիս եւ բազէս. եւ գինարբուսն ի տեղի մատռուակութեան յառաջացուցեալ՝ ի գահ նախարարութեան ձգեալ կացուցանէ, եւ բնակեցուցանէ զնոսա ի գաւառն Աղբագ, յետ բնակեցուցանելոյն զնոսա ի Ջողախել, ի Վրնջունիս եւ ի Հախրամի, տեսեալ մինչեւ ի ժամանակս ինչ, քանզի յառաջագոյն տուեալ էր զնոսա ի ծառայութիւն քեռ իւրոյ Տիգրանուհեայ կնոջ Աշդահակայ, յասացեալ տեղիս բնակեցուցանելով:

 5:7 Two of Ashdahak’s offspring were captured by Tigran; he brought them to Armenia and reduced them to the rank of slaves. Since they demonstrated obedient devotion, he appointed them to serve as bearers of eagles and falcons. Promoting them to the position of cupbearers at feasts, he eventually raised them to noble status and settled them in the province of Ałbag, later settling them in Jołakhel, in Vranjunik’, and in Hakhram. He waited some time, because he had previously given them in service to his sister Tigranuhi, wife of Ashdahak, before settling them in the places just mentioned:

5:8 Զայս գործ լուեալ Լիդէացւոց թագաւորին Կրոսիսեայ բազմաշփոթ յուզմամբ ամբոխ արարեալ, զօրս բազումս գումարեալ, ելանել տալ պատերազմ ընդ Կիւրոսի, զորոյ զօրաժողով լինելն իմացեալ Կիւրոսի՝ գրէ առ Տիգրան՝ զօրս յօգնականութիւն առաքել նմա. զոր անյապաղ փութով զզօրսն հարաւայինս եւ հիւսիսայինս տալ ի ձեռս Քսերքսեայ եւ Արշէզայ որդւոյ նորուն զի փութով անդր հասցեն. որոց գնացեալ պատահեն նմա ի Դնբուինդ Պարսից: Եւ յառաջեալ առաջոյ զօրուն Կիւրոսի՝ յարդարեն զգործ պատերազմին:

 5:8 When Croesus, king of the Lydians, heard of these events, in great speed and anxiety he assembled a host of numerous troops in order to offer battle to Cyrus. When Cyrus heard of his gathering of troops, he wrote to Tigran (asking him) to send him an army in support. In rapid haste (Tigran) entrusted the armies of the South and North to Xerxes and Arshēz, the latter’s son, (with orders) to reach there quickly. They marched off and met him at Dmbuind in Persia. Advancing to Cyrus’s vanguard, they engaged battle:

5:9 Իբրեւ խռնեցան ի զօրագլուխ գունդ Լիդէացւոց նետաձգութեամբ ընդ միմեանս հարեալ, եւ յերկարեալ գործ պատերազմին հարուստ մի ժամ, հասանէ արքայն Կիւրոս եւ Քսերքսէս. եւ Արշէզայ շուրջ փակեալ վահանաւորօք զԼիդէացւոց թագաւորաւն, տագնապ մեծ լինէր:

 5:9 They came to grips, attacking the main force of the Lydian army by shooting arrows at each other; after the battle had lasted for a long time. King Cyrus and Xerxes arrived. Arshēz surrounded the Lydian king with his shield-bearing soldiers, and great tumult ensued:

5:10 զի թագաւորն Լիդէացւոց ասպազինեալ զերիվարն շուրջանակի պղնձի արկանելեօք յոտից մինչ ի գլուխ բովանդակ չթողեալ տեղի՝ անկռուելի լինել զինուի, նա եւ զիւրեաւ տախտակափակ լանջապահս, թիկնապահս, զանգապանս, սռնապանս, գլխապանս, որ գրեթէ բովանդակ պղնձեղէնս զնա իմանալ թուէր, եւ զետեղեալ բլրաձեւ զօրու անմատչելի կարծելով. եւ զօրքն ախոյեանայարձակ զպատերազմն վառէին:

 5:10 For the Lydian king had covered his horse all over with bronze armour from foot to head without a chink, so that he was impregnable in his armour. Likewise, on his own person he wore a plated cuirass, backpiece, shin guards, leg greaves, and helmet, so that he seemed almost entirely covered in bronze; and when disposed in his massive army you would think him unapproachable. The troops, attacking like champions, made the battle rage:

5:11 Յայնժամ ձայն բարձեալ Քսերքսէս եւ Արշէզ լի իմաստութեամբ, որպէս թէ ի զօրացն Լիդէացւոց իցեն՝ ասեն՝ հարան զօրքն Կիւրոսի, եւ փախեաւ արքայն: Նոքա առ լուրն խնդացեալ՝ լքին զամրացեալ գունդն՝ աճապարել զհետ Կիւրոսի, ել եւ ելս արարեալ զմիմեամբք, եւ թագաւորն Լիդէացւոց ճեմս առեալ երթայր զկնի զօրուն:

 5:11 Then Xerxes and Arshēz, full of cunning, shouted out—as if they were from the Lydian army—“Cyrus’s army is defeated and the king has fled.” Rejoicing at the report, they (the Lydians) abandoned their fortified positions and rushed after Cyrus, jostling each other, while the king of the Lydians marched proudly behind his army:

5:12 Նոյն ժամայն Քսերքսէս եւ Արշէզ վազս առեալ պատահեն Լիդէացւոցն. եւ ձերբակալ արարեալ մերկանան ի զինէ եւ յասպազինէ եւ տանին կացուցանեն առաջի Կիւրոսի. զոր առեալ Կիւրոս դառնայ ի Խորասան. եւ անտի դարձեալ ի Բաբելոն, ընդ իւր տանելով զԼիդէացին. եւ զտունս գանձի նորա հրամայեաց ածել յաւարի. եւ տանջեալ զնա ջղօք՝ տայ նմա եւ զգանձս աներեւոյթս, եւ ինքն մեռանի ի հրամանէ Կիւրոսի, բարձեալ զտէրութիւնն Լիդէացւոց: Իբրեւ աջողութիւն գործոյն գլխաւորեցաւ՝ եղեւ դառնալ Քսերքսեանց, առեալ ի պարգեւի զՏմորիս ամրոցաւն եւ զգետափնեայսն Նինուէի:

 5:12 Then Xerxes and Arshēz rapidly advanced to encounter the Lydians. They captured (Croesus), stripped him of his armour and his horse’s armour, and brought him before Cyrus. Cyrus brought him back to Khorasan, and from there he returned to Babylon, taking the Lydian with him. He ordered his treasuries to be pillaged. When tortured cruelly, (Croesus) gave him even his secret treasure; he was put to death on Cyrus’s orders, bringing to an end the Lydian kingdom. When this venture had been successfully concluded, Xerxes and his colleagues returned, receiving as a gift Tmorik’ with its fortress and the river banks of Nineveh:

5:13 Իսկ իբրեւ միապետացաւ թագաւորութիւն Պարսից Կիւրոսի՝ առնու զԲաբելոն եւ արձակէ զգերին Հրէից: Ընդդէմ նորա զօրաժողով եղեալ տունն Գագայ, ազգն Գաղատացւոց, երկոտասան բիւրու՝ գրէ Կիւրոս առ Տիգրան վասն օգնականութեան մատուցանել նմա:

 5:13 Now when Cyrus had become sole ruler of the Persian kingdom, he captured Babylon and released the Jewish captives. The house of Gag, the nation of the Galatians, raised an army of [120,000] men to oppose him. Then Cyrus wrote to Tigran asking him to provide him with help:

5:14 Զի ազգ բարբարոս խուժադուժ ի դիմի ելեալ գան տալ պատերազմ, կորզել յինքեան զգերին Հրէից: Առ որ զբարեկամութիւնն ողջ պահելով յղէ զնոյն Քսերքսէս եւ զԱրշէզ որդի նորուն քառասուն հազարաւ. գնացեալ պատահեն նմա ի սպառուածս Տօրոսական լերինն:

 5:14 For a wild barbarian race has attacked to wage war and to wrest from me the Jewish captives.” In order to preserve intact his bonds of friendship with him, he sent this same Xerxes and Arshēz his son with [40,000] men. They went to meet him at the summit of the Taurus mountain:

5:15 Եւ երկայնագոյնս զպատաղմունսն ի ճանապարհին արարեալ՝ ձգին մինչ յԱրզն Աղձնեաց (եւ անդ մարգարէն Եզր եւ թագաւորն Սաղաթիէլ վախճանեալ թաղի ի Մարբակատինա ի բլրակի մի տեղւոջ) եւ տուեալ պատերազմ զաւուրս ոչ սակաւս, որպէս թէ ամսօրեայ մի ժամանակ, յորում ոչ սակաւ քաջութիւն նահատակութեան զօրացն Հայոց, որ ի զարմանս կրթեաց զբովանդակ զօրս Պարսից բարբարոսօքն հանդերձ:

 5:15 They protracted their march as far as Arzn in Ałdznik’, where the prophet Ezra, King Salat’iel, died and is buried in Marbakatina in a hilly spot. There they gave battle for not a few days, about a month, during which time the Armenian troops (performed) many acts of valiant heroism, astonishing the whole Persian army and the barbarians too:

5:16 Եւ հարան զօրքն Գաղատացւոց, ի մեծամեծաց մինչեւ ի փոքունս նոցա, եւ ոչ մնաց ի նոցանէ եւ ոչ մի: Եւ զորդիսն Իսրայէլի առեալ գնացին յաշխարհն իւրեանց, եւ առաջնորդեաց նոցա Քսերքսէս եւ Արշէզ մինչ ի սուրբ քաղաքն յԵրուսաղէմ. եւ հաւատան զառաջնորդութիւնն Հրէից՝ Զօրաբաբէլի որդւոյ Սաղաթիէլի յազգէ Յուդայ:

 5:16 The army of the Galatians was destroyed, from the greatest to the least, and not a single one of them survived. Xerxes and Arshēz brought the sons of Israel to their own country, leading them as far as the holy city of Jerusalem. They entrusted the leadership of the Jews to Zorababel, son of Sałat’iēl, of the tribe of Juda:

5:17 Եւ դարձան ուժեղ զօրութեամբ եւ մեծաւ յաղթութեամբ: Այս այն Գովգ եւ Մագովգ զոր յիշեն գիր մարգարէիցն, Ամովս եւ Եզակիէլ:

 5:17 Then they returned in great strength and notable victory. These are the Gog and Magog mentioned in the books of the prophets Amos and Ezekiel: