3:0 Յաղագս թագաւորելոյն Սմբատայ, եւ որ ինչ յաւուրս նորա գործեցաւ:

 3:0 The Enthronement of Smbat and about what happened in his time:

3:1 Իսկ զկնի Աշոտոյ՝ [յՅԽ] թուականին թագաւորէ Սմբատ որդի նորին ամս [ԻԴ], կամակցութեամբ Լեւոն թագաւորի Յունաց. զի Վասլի թագաւորեալ ամս [ԺԹ] վախճանեցաւ եւ թողու փոխանակ զորդի իւր զԼեւոն, որ թագաւորեաց ամս [ԻԶ], այր խաղաղարար եւ բարեխորհ ամենայն երկրի, առատաձեռն ի տուրս, եւ ի բաշխելն ոչ որպէս զՀոռոմ ռիշտ. զի չէ սովորութիւն Հոռոմոց առատ լինել, եւ ոչ յիւրեանց լեզուն ասի առատ. այլ նա որդի Հայոց էր, եւ առաւել քան զՀայ առատատուր:

 3:1 After Ashot, in [340-891], his son Smbat (reigned) for [24] years with the permission of the Greek king Leo [VI] Philosopher, who took the place of Basil, who died after [19] years of rule. The son of the latter, Leo, reigned for [26] years: he was a peace-loving man, caring for the good of the whole state, generous with gifts, in the distribution of which he did not look like a stingy Greek, who usually is not generous and who does not even have the word generous in his language; but as the son of an Armenian, he surpassed every Armenian in his tomfoolery:

3:2 Յաւուրս Սմբատայ՝ [յՅԽԶ] թուականին վախճանի Տէր Գէորգ կաթողիկոս Հայոց եւ փոխանորդէ զաթոռ հայրապետութեանն այրն Աստուծոյ սուրբն Մաշտոց:

 3:2 In the days of Smbat in [346=897], the Catholicos Bishop Georg died, whose patriarchal throne was occupied by the man of God, Mashtots:

3:3 Սա էր հայրենեաւք յԱրագածոտն գաւառէ ի գեղջէ Եղիվարդայ:

 3:3 He was from the village of Eghivardas, Aragatsot district:

3:4 Ի մանկութենէ խոտաբուտ կենաւք կեցեալ անապատաւոր ճգնութեամբ. որ եւ ի ծովուն Գեղամայ զկղզին Սեւանայ բնակութիւն իւր արարեալ՝ շինէ զեկեղեցին ի նմա, որ Առաքեալս անուանի:

 3:4 From young age, he lived a desert life, eating only vegetables, choosing the island of Sewan on the Geghama lake as his place of residence, where he built a church in the name of the Apostles:

3:5 Յոր միացեալ ժողովեցան եղբարց բազմութիւն, կանոնադրութեան սահմանաւ սրբոյն Բարսղի, միակրաւնք ի տան Աստուծոյ եղեալ, ստանալով զբազմութիւն գրոց սրբոց, զի լուսաւոր եղիցին աչք ոգւոց ի տեսութիւն ճանապարհին Տեառն ըստ անստերիւր ուղեւորութեանց:

 3:5 A numerous brotherhood gathered here, governed by the charter of St. Basil: in this divine abode (imbued with) one faith, it devoted itself to the study of all the sacred books, so that its spiritual eyes could clearly see the path of the Lord, along which it could go steadily:

3:6 Յայսմ ժամանակի պայծառանայր առաքինութեամբ հայրն Գագիկ՝ առաջնորդ ուխտին սուրբ Ատոմայ, որ զյիշատակ մարտիրոսացն միայարեալ ի գիր, որ Ատոմայ գիր անուանեալ ասի:

 3:6 At this time, father Gagik, rector of the monastery of St. Atom, became famous for his virtues; he collected the lives of the martyrs in one book called Atomagir:

3:7 Այլ Մաշտոց այրն Աստուծոյ, կացեալ ամ մի ի հայրապետութեան՝ փոխի առ Աստուած, եւ նշխարք ոսկերաց նորա հանգուցեալ եղեւ ի Գառնի մերձ առ հովանոցին Խոսրովիդխտոյ, զոր էր շինեալ Տրդատայ Հայոց արքայի:

 3:7 But the man of God, Mashtots, having served as patriarch for [1] year, moved to God; his remains rest in Garni not far from the summer residence of Xosroviduxt, built by the Armenian king Trdat:

3:8 Եւ յետ նորա նստի յաթոռ հայրապետութեան [յՅԽԶ] թուականին Տէր Յովհաննէս ի Դունայ, ճարտասան եւ պատմագիր՝ [ԻԲ] ամս:

 3:8 After him sat on the patriarchal throne in [346=897], Bishop Yovhannes of Dvin, a rhetorician and historian, (ruled) for [22] years:

3:9 Յաւուրս սորա երեւեցաւ Սմբատ Թոնդրակաց առաջինն ի Զարեհաւան գեղջէ, ի Ծաղկոտն գաւառէ, հակառակ ամենայն քրիստոնէական կարգաց: Գրչի յաւելում:

 3:9 During his days, Smbat, the heresiarch of the Tondrikians, came from the village of Zarehawan of the Calkotn district, an opponent of all Christian decrees:

3:10 Իսկ Սմբատ թագաւորեալ՝ տիրէ բոլոր հայրենեաց իւրոց, Հայոց եւ Վրաց, ժառանգելով զքաղաքս հակառակորդաց իւրոց:

 3:10 Upon his Enthronement to the throne, Smbat entered into full control of all his hereditary possessions, (which were) in Armenia and Iberia, (as well as) the cities of his rivals:

3:11 Յաւուրս սորա եւ յիշխանութեան հաւր իւրոյ էր շինութիւն եւ խաղաղութիւն յաշխարհիս Հայոց ըստ մարգարէութեանն՝ հանգչել իւրաքանչիւր ուրուք ընդ որթով իւրով եւ ընդ թզենեաւ:

 3:11 In his days and during the reign of his father, peace reigned in our country (everywhere), and everyone, according to the prophet, reclined under his vineyard and fig tree:

3:12 Եւ այսպէս ագարակաց աւանացեալ եւ աւանաց քաղաքացեալ բազմամարդութեամբ եւ ընչեղութեամբ, մինչեւ հովուաց եւ անդէորդաց մետաքսեայս զգենուլ պատմուճան:

 3:12 The fields turned into villages, villages into cities according to their population and wealth, so that even shepherds began to appear in silk dresses:

3:13 Սա շինեաց զԱմենափրկիչ եկեղեցին յաւանին Շիրակայ, գմբէթաւորեալ բարձրագոյն յաւրինուածով, կոփածոյ քարեայ որմով:

 3:13 Smbat built the church of St Saviour (Amenaprkich) in the village of Shirakawan with a high dome and walls made of hewn stone:

3:14 Յայսմ ժամանակի դիմադարձ եղեւ Դուին. ընդ որ պատերազմեալ թագաւորին՝ առնու զքաղաքն յաւուր մեծի ուրբաթին:

 3:14 At this time, the city of Dvin showed resistance; the king went to war against him and took him to the great heels:

3:15 Եւ ապա պատերազմի Սմբատ ընդ Ահմատայ եւ պարտի ի նմանէ՝ դառնալով ի փախուստ բազում հարուածովք:

 3:15 Then he started a war with Ahmad, who defeated him and forced him to take flight with great loss:

3:16 Եւ լուեալ զայս ամիրայն Ափշին՝ որդի Սաճին, որ էր ոստիկան ի Պարսս, որ եւ պսակեաց զՍմբատ, մանաւանդ զչարեալ ընդ բարեկամանալն Սմբատայ Յունաց կայսերն, եւ ելեալ Ափշին յաշխարհս Հայոց՝ առնու զբերդն Կարուց, գերի վարեալ զազատս կանամբք եւ մանկամբք իւրեանց եւ ողորմելի տեսակաւ հասուցանէ ի քաղաքն Դուին:

 3:16 Amir Afshin, the son of Saj, who was an ostikan in Persia, who crowned Smbat, indignantly viewed at the friendship of Smbat with the Greek emperor, and therefore, having entered Armenia, he took the fortress of Kars, captured the nobles with their wives and children and brought them to the city of Dvin in a pitiful way:

3:17 Այս այն Ափշին է, որ զՏէր Գէորգ գերի տարաւ, զոր գնեաց Համամ Աղուանից թագաւորն:

 3:17 This is the same Afshin who took into captivity the lord Georg, who was ransomed by Hamam, the king of Albania:

3:18 Իսկ Շապուհ՝ կրտսեր եղբայր թագաւորին Սմբատայ, եդեալ զանձն իւր ի մէջ մահու եւ կենաց՝ գնաց առ Ափշին. եւ մեծաւ փառաւք պատուի ի նմանէ՝ դարձուցեալ զամենայն գերութիւն Հայոց:

 3:18 Shapuh, the younger brother of King Smbat, standing between life and death, (decided) to go to Afshin, who (however) received him with great honors and released all the captured Armenians with him:

3:19 Առնու ի նմանէ թագ թագաւորութեան, եւ բերեալ դնէ ի գլուխ Սմբատայ եղբաւր իւրոյ՝ հաստատելով զթագաւորութիւն նորա:

 3:19 He received from Afshin the royal crown, which he brought and placed on the head of Smbat his brother (as proof of a new) assertion of (his) royal power:

3:20 Եւ աշխարհս Հայոց խաղաղանայր շինութեամբ եւ լիութեամբ իբրեւ զառաջինն այլ եւս ամս յոլովս:

 3:20 Thus the Armenian country again began to settle down and abound (with all the benefits) as before, and this is for many years:

3:21 Այլ յորժամ գիրացաք, ստուարացաք, լայնացաք եւ անկուշեցաք զսիրելին՝ մոռանալով զԱստուած, արարիչն խաղաղութեան եւ ամենայն բարութեան տուիչն, քահանայք եւ ժողովուրդք, մեծամեծք եւ փոքունք բամբասեցան ի լիութիւն հացի եւ ի յղփութիւն գինւոյ՝ ըստ մարգարէին:

 3:21 But when we, having grown fat, spread out in breadth, turned out to be disobedient, we forgot our beloved God, the creator of the world and the giver of all blessings; when the priests and the people, the nobles and the common people, were guilty of excessive consumption of bread and wine, according to the prophet:

3:22 Եւ փոխանակ զի ի վերայ բարութեանցն ոչ յիշեցաք զԱստուած, լսել ձայնի պատուիրանաց նորա, ի թշուառանալն եւ ի վշտանալն ոչ լուաւ ձայնից մերոց, յորժամ պաղատեցաք առ նա, այլ մատնեաց զաշխարհս մեր Իսմայէլացւոց զաւրուն՝ ի քանդել եւ յաւերել սրով եւ գերութեամբ:

 3:22 when, in spite of God’s good deeds to us, we ceased to heed the voice of his commandments; - then disasters and sorrows befell us, and the Lord did not heed our prayers, but handed over our country to the army of the Ismaelites to ruin and desolation by sword and captivity: