63:0 Զսոսա տեսանելով, որք ի ժամանակին իւրաքանչիւր ի տունս որպէս գաղտագողի հարանաւք իբրեւ զանպիտանս գտանէին, ի Պարսկաց զտանուտէրութիւնն գնեալ ուրացութեամբ ըստ անարժանութեանն, եւ ոչ տիրացեալք աստուածպաշտութեամբ իբրեւ զարժանաւորս, արք անմիտք եւ վնասակարք, անպիտանք եւ ոչ պիտանիք, վատք եւ ոչ քաջք:

 63:0 One should have seen those senseless, harmful, useless, bad and cowardly men who at the time managed to stay in their own houses, like thieves, having purchased (their) tanuterut’iwn from the Iranians, unworthily through apostasy and not ruling with piety as worthy folk:

63:1 յորոց ոմանք ի լեռնախոյզ աւազակաց ի մէջ անցեալ ուրացութեամբ վերտէին, եւ ոմանք կատակութեամբ աստուածս դնէին, եւ զաստուածս եւ զանմիտ վաճառականսն ի միասին թշնամանէին. անմարդք ի ստոյգ մարդկանէ, եւ անարժանք եւ անծանաւթք յազգէ տոհմկաց:

 63:1 Some of them wandered in apostasy among the mountain brigands. Some jokingly purchased (images of) gods and outraged both the gods and their stupid merchants. (Such people were) less than real men and were from the line of worthless tohms:

63:2 Եւ էր այնուհետեւ տեսանել յաշխարհիս Հայոց զլաւութիւն հեռացեալ, զիմաստութիւն կորուսեալ, զքաջութիւն հեռացեալ եւ մեռեալ, զքրիստոնէութիւն թաքուցեալ. եւ որ երբեմն քաջանուն զաւրքն Հայոց ի մէջ այլ զաւրացն ամենայնի երեւէին, եւ զաւրագլուխք անուանիք եւ յաղթողք` ապա ծաղր էին ամենեցուն եւ կատականք. մինչեւ ինքն իսկ թագաւորն Պերոզ յայտնապէս նախատելով երբեմն առաջի ամենայն ատենին ասէր, թէ «Այր անպիտան եւ գունդ յետին, որ գամ մի յիմ իշխանութիւնն է՝ Ասորւոց է. բայց քան զԱսորի` Հայն է այր յետին եւ անպիտան:

 63:2 One then could have seen goodness having left the land of Armenia, wisdom lost, bravery dead and gone, and Christianity concealed. If before, in the army, the brave forces of Armenia were more prominent than any other, their military commanders renowned and victorious, now they were the ridicule and joke of all. Even king Peroz openly insulted them before the entire assembly on occasion, saying: “Of all the peoples under my authority (up to now) the least useful and the worst brigade has been the Syrian, but the Armenian is even worse than the Syrian:

63:3 Եւ էր լուրն այն արժանի լալոյ եւ ողբալոյ:

 63:3 That information merited tears and laments:

63:4 Եւ այնպիսի անպիտան իշխանք ժամանակին իբրեւ տեսանէին աւր ըստ աւրէ զաճումն յառաջադիմութեան յորդիս ազգի նահատակելոց Մամիկոնէից, զոր ոչ ի տուչութենէ մարդոյ վստահեալ ունէին յանձինս, այլ աւգնութեամբ վերին խնամակալութեան, ի բարեխաւսութենէ սուրբ արեան նախնեացն իւրեանց, զոր ի վերայ սուրբ եկեղեցւոյս Հայոց հեղին յաւժարութեամբ, կային աներկիւղապէս ի մէջ անուանեալ իշխանացն Հայոց, որպէս ի մէջ թշնամեաց:

 63:4 Such useless princes of the time watched the daily progress of the sons of the azg of the martyred Mamikoneans who were endowed (with abilities) not through the gifts of man but rather with the aid of heavenly providence, and with the intercession of the holy blood of their ancestors (which they willingly shed for the blessed Church of Armenia). (The Mamikonean youths) lived fearlessly among these so-called princes of Armenia, as though in the midst of enemies:

63:5 Թէպէտ եւ արհամարհեալք էին առ նախանձու, սակայն լաւագոյնք էին եւ երեւէին յամենայնի, եւ ականաւորք ի խորհրդի, մտաւորք եւ իմաստնագիւտք. ի նետաձգութեանն գեղեցկաձիգք եւ դիպեցուցողք, յորս` թեթեւաշարժք եւ նախասպանք, յերկոցունց ձեռաց աջողակք, եւ յամենայն կողմանս ուղղակիք եւ շնորհալիցք. զորոց ձանձրացուցանէին բազմածառայքն զանծառայիցն զդուրսն, խնդրելով հանապազ զմիս այլ եւ այլ որսոց, եւ կամ այլ պատուական եւ մեծագին գիւտից խնդրովք ըստ իւրաքանչիւր աշխարհաց:

 63:5 Although they were scorned out of jealousy, nonetheless, they were better than any of the others, renowned in (giving) counsel, intelligent and learned. In archery, they hit their target and in good form; at the hunt, they moved nimbly and were the first to slaughter, having dexterity in both hands, correct and graceful in everything. Those who had many servants were importuning them, the non-servants, for gifts, always requesting one or another type of meat from the hunts, or some other honorable and expensive article, from each land:

63:6 Նոքաւք շքեղանային ընթրիք ամենայն տանուտերանց Հայոց. նոքաւք զարդարէին յամենայն տունս աւտարք եւ ընտանիք:

 63:6 The suppers of all the tanuters of Armenia were embellished by them. Strangers and family adorned all the houses with them:

63:7 Նմանեցուցեալ ինքեանց ի յառաջանալ փութային եւ զորդիս երանելւոյ Կամսարականին Արշաւրայ տեառնն Արշարունեաց, որք եւ ազգախառն իւրեանց էին ծնունդք դստեր մարտիրոսին Վարդանայ, խրատել եւ հրահանգել ըստ իւրեանց իմաստութեան եւ արուեստի ջանային:

 63:7 Resembling (the Mamikonean youths) in striving to advance quickly, were the sons of the venerable Arshawir Kamsarakan, the lord of Arsharunik’ who were related (to the Mamikoneans) through the daughter of the martyr Vardan. They strived to counsel and train in accordance with their wisdom and art:

63:8 Եւ զայսպիսի ինչ բարւոյ մասունս առնել առատ եւ հոգալ` առաւել եւս կամաւոր յաւժարութեամբ յորդորագոյն էր աւագ որդին սրբոյն Հմայեկայ, որում անուն էր Վահան:

 63:8 The senior son of the blessed Hmayeak, whose name was Vahan, was especially attentive to accomplishing such good things, and enthusiastically encouraged it:

63:9 Քանզի էր այր մտացի, առողջախորհուրդ եւ բարեսէր. յոր գործ եւ ձեռն արկանէր գործել` Տէր յաջողէր ի ձեռն նորա, եւ զաւրանայր. նա եւ գործակալք Պարսիկք որ գային ի դրանէ, թէպէտ ոչ կամաւ, այլ ըստ Աստուծոյ սադրելոյ սիրէին զնա եւ պատուէին:

 63:9 He was an intelligent man, benevolent, and of sound judgement. Whatever job he undertook, the Lord aided him and strengthened his hand. Even the Iranian officials who came from the court liked and honored him (because of God’s support) even though he did not want it:

63:10 Որք եւ առաջի թագաւորին Պարսից գովէին զլաւութիւն առնն եւ անմոռաց յիշէին. մինչեւ ինքն իսկ թագաւորն Պերոզ գլխովին ծանեաւ զնա եւ առ լաւս ունէր, եւ յանդիման ամենեցուն գովէր եւ արժանի պատուոյ հաշուէր:

 63:10 In the presence of the Iranian king they were constantly praising the man’s goodness. Even king Peroz himself, once he was thoroughly acquainted with (Vahan), revered and praised him in front of all of them, and regarded him as deserving of honor:

63:11 Բայց արժանի ըստ նորա իմաստիցն եւ քաջութեանն թէպէտ եւ ածէր զմտաւ պատուել զնա, այլ յիշելով զհարցն եւ զնախնեացն նորա զիրս եւ զգործս, եւ ո՛րպէս հանապազ ընդդիմութեամբ եւ պատերազմաւ աշխատ կալեալ էր զնոսա` յապաղեալ կասէր, եւ լուեալ թագուցանէր զարժան պատիւ տալ նոցա:

 63:11 However, although (Peroz) thought about honoring (Vahan) in accordance with his wisdom and bravery, nonetheless, recalling the affairs and deeds of (Vahan’s) fathers and ancestors, and how they had frequently troubled them with resistance and battle, he delayed and said nothing about giving them deserving honor:

63:12 մանաւանդ իբրեւ հապստէպ լսէր զնախանձորդացն զբանսարկութիւն, որք առ վտանգի ժամանակի տանուտեարք Հայոց անուանեալ էին, զորս կարի առաւելապէս երկեցուցանէր աճումն յառաջադիմութեան Մամիկոնէին Վահանայ. կասկածէր երկիւղիւ առ ի յառաջիկայսն` զանարժան գոռոզացելոցն բեկանել զսիրտս:

 63:12 This was especially true since (the shah) was constantly hearing the slander of those jealous (beings) who in this time of troubles were called the tanuters of Armenia, who were extremely frightened about the growing advancement of Vahan Mamikonean. (Peroz) was doubtful about disheartening the above (tanuters), the unworthy arrogant ones:

63:13 Իսկ լաւ ոք այր յանկարծ եւ կամ արժանաւոր թէպէտ եւ էր ի ժամանակին, որպէս լաւ այր Բաբիկն Սիւնի եւ կամ սքանչելին Առնակն Ամատունի եւ կամ այլ ոք նման նոցին, ի հոգէսպանութենէ մոլեկան թագաւորին եւ ի կատաղութենէ ամբարշտեալ ժամանակին իշխանացն, որպէս նապաստակք ի սլացմանէ գիշակեր արծուեաց, ի ծերպս վիմաց եւ կամ ի մացառուտ տեղիս մայրեաց ղաւղեալք թաքչէին:

 63:13 But, surprisingly, there were some worthy men in those times, such as the good man Babik Siwnik’ or the wonderful Arhnak Amatuni, and others like them (who had fled) from the soul-killing, fanatical king and from the impious princes of the time and had concealed themselves in the caverns of rocks or in dense places in the forests, like rabbits (protecting themselves) from the swoop of devouring eagles:

63:14 կարեւոր համարէին համբերութեամբ ի քրիստոնէութեան կարգի վախճանել, քան թէ փառախնդիր յածմամբ պատահել ուրացութեան եւ կորնչել:

 63:14 They considered it better to die with forbearance in the Christian faith, than motivated by lust for glory, apostasize and be lost:

63:15 Լաւ համարէին ըստ բանի Գրոյն զնախատինս վասն Քրիստոսի, քան առ ժամանակ մի թաթաւել ընդ սնոտի փառս աշխարհիս, եւ յաւիտենից տանջանացն լինել ժառանգ. որք իբրեւ զԲաբելոնի հնոցին բոց տեսանէին բարձրացեալ զամբարշտութեանն կիզումն, եւ ոչ ոք էր որ շիջուցանէր:

 63:15 In accordance with the word of the Bible, they considered it better to be insulted because of Christ than to temporarily be immersed in the futile glories of the world, yet inherit eternal torment. They saw the fire of impiety raised like the fire of the furnace of Babylon, and there was no one to extinguish it:

63:16 Ժողովեալք նստէին առ սուրբ քահանայապետին Հայոց Գիւտայ, որ ոչ երբէք լռէր յարտասուելոյ զմոխրասիրացն զմոլորութիւնս, որ խնդրէր լռելեայն պաճարանս հայթայթանաց հանդերձ նոքաւք. երբեմն փախչել յաւտարութիւն, եւ երբեմն ի խնդիր լինել աւգնականութեան եւ ապստամբել:

 63:16 They had assembled by the blessed patriarch of Armenia, Giwt, who never ceased to deplore the error of the ash-lovers, and who silently sought for ways of devising expediencies for them, sometimes to flee to a foreign (place), sometimes in connection with helping to rebel:

63:17 Առաքէին գաղտ եւ պատգամաւորս միանգամ եւ երկիցս առ թագաւորն Յունաց Լեւոն. որոյ թէպէտ եւ յանձն առեալ կամէր աւգնել` յերկարէր ժամն եւ խափանէին խորհեալքն:

 63:17 They secretly sent messengers to the Byzantine emperor Leo [I? 457-74] once, then twice, yet although he agreed and wanted to help, he delayed and the plans were dashed: