25:1 Յայնմ ժամանակի երանելի ցանկալի եւ անպայման սքանչելի լինէր երկիրս Հայոց. որպէս զՄովսէս, որ յանկարծ ուրեմն աւրէնսուսոյց հեբրայական բանակին լինէր, ամենայն մարգարէական դասուն, եւ կամ իբրեւ զյառաջադէմն Պաւղոս բովանդակ առաքելական գնդաւն, հանդերձ աշխարհակեցոյց աւետարանաւն Քրիստոսի՝ սոյնպէս եւ սա եկեալ հասեալ երեւեալ՝ հայաբարբառ հայերէնախաւս գտաւ:

 25:1 At that time our land of Armenia was blessed, envied and truly admired. Like Moses, who suddenly became a teacher of the law to the Hebrew camp with all the ranks of the prophets, or like the outstanding Paul with the entire group of the apostles, with the gospel of Christ that brings life to the world, so too did he come and appear and speak Armenian to the Armenians:

25:2 Արդ՝ ըստ գաւառաց գաւառաց երթեալ ընտրէր անձին իւրում կայս հանգստեան յանապատ տեղիսն եւ անդ բնակէր, եւ յանապատացն լուսաւորէր զամենեսեան:

 25:2 Then he went through every province and chose for himself a spot for repose in desert places and there he dwelt, illuminating everyone from the desert:

25:3 Եւ բազմացոյց կացոյց տեսուչս եպիսկոպոսս յամենայն գաւառս Հայոց իշխանութեան իւրոյ. եւ որ յաստիճան եպիսկոպոսութեան ձեռնադրեցան ի նմանէ՝ աւելի քան զչորեքարիւր եպիսկոպոս, որք կացին տեսուչք տեղեաց տեղեաց:

 25:3 He increased the number of overseeing bishops in all the Armenian provinces under his jurisdiction. Those who were ordained to the rank of bishop by him were more than four hundred bishops, who were established as overseers for every region:

25:4 Իսկ կարգք երիցանց կամ սարկաւագաց կամ անագնովսաց, եւ որ այլ եւս ի պաշտաւն Տեառն կացին՝ անթիւք էին ի բազմութենէն:

 25:4 But the ranks of priests or deacons or readers and the others who were in the Lord’s service were innumerable in their multitude:

25:5 Իսկ թագաւորն Տրդատ՝ ուխտ զայս դնէր ընդ ամենայն մարդոյ, որ միանգամ ընդ նորա տէրութեամբն էին, ընդ մեծի եւ ընդ փոքու, զի ամենեցունց հաստատութիւն այն կայցէ առ նա, զի անխորշ եւ անխէթ աստուածահրաման պատուիրանացն հնազանդեսցին առանց երկմտութեան, եւ արարչութեանն հաւատալ յամենայն սրտէ:

 25:5 And king Trdat made this covenant with all the people who were under his rule, both great and small, that all might have this firm pact with him: to obey ardently and frankly the divine commandments without doubting, and to believe in the Creator with all their heart:

25:6 Եւ ամենեցուն հաւանեալ այնմ՝ փութային կատարել վաղվաղակի զհրամանսն:

 25:6 They all agreed to this and straightaway hastened to fulfill the commands:

25:7 Իսկ թագաւորն շատ աղաչեաց զԳրիգոր վասն հանապազորդ առ նմա կալոյ, զի ընդ ինքեան շրջեցուսցէ. որում ոչ հաւանեալ չառնոյր յանձն, այլ յանապատ տեղիս հաճեալ բնակութեամբ, պահովք կոխեալ զինքն, զի մի՛ տացէ հպարտութեանն բարձրանալ կոխել զինքն. այլ կէտ եդեալ ինքեան՝ զամենայն աւուրս կենաց իւրոց զքառասուն քառասուն աւր պահովք ձգտել մինչեւ յաւր քրիստոսակոչ հանգստեանն իւրոյ վախճանին:

 25:7 The king greatly implored Gregory to remain with him continuously and to travel around with him, but he did not agree; he rather preferred to live in desert places, suppressing himself by fasts to prevent pride from rising up and trampling him down. He had made a rule for himself that all the days of his life he would extend his fasts over forty days until the day of his death when summoned by Christ to rest:

25:8 Իսկ իբրեւ կարի կարաւտեալ թագաւորն աշխարհաւն հանդերձ զնմանէն, զի ի մէջ նոցա բնակեսցէ, եւ քանքատէին կարաւտեալք ի կայս նորա՝ յայնմ ժամանակի լուան յոմանց ի տեղեկաց, որ գիտակ արարին զթագաւորն վասն սրբոյն Գրիգորի, զի յայնժամ յառաջ եւս, մինչ դեռ ի մանկութեան աստիսն էր զինուորութեամբ՝ ամուսնացեալ եւ երկուս որդիս ստացեալ:

 25:8 Now while the king along with the people were longing for Gregory to reside among them and lamenting his absence, they heard then from some informed people who told the king that Gregory, previously - while he was still a young man in the military - had been married and had sired two sons:

25:9 որոց առաջնոյն անուն ճանաչէր Վրթանէս, որ յաշխարհակեաց կեանս էր. որ ապա եւ նա յաստիճան պաշտաման կաց երիցութեան. եւ երկրորդին՝ Արիստակէս, որ ի մանկութենէ ըստ աստուածագործ ծառայութեան սնեալ էր:

 25:9 The first of them was named Vrtanes, who led a secular life. However, subsequently he, too, was raised to the priesthood. The second of Gregory’s sons was named Aristakes who, from childhood had been brought up in the service of God:

25:10 որ ի միայնակեաց լեռնակեաց ի կրաւնս մտեալ էր, եւ բազում եւ ազգի ազգի վշտակեցութիւն ըստ Աւետարանին կրեալ ամենայն կրթութեամբ, եւ ամենայն իրաց հոգեւորաց զանձն տուեալ միայնաւորութեան, լեռնակեցութեան, քաղցի եւ ծարաւոյ եւ բանջարաճաշակ կենաց, արգելանաց անլուսից, խարազնազգեստ եւ գետնատարած անկողնոց. եւ բազում անգամ զհեշտական հանգիստն գիշերաց, զհարկ քնոյ, յոտնաւոր տքնութեան ի թաւթափել ական վճարէր. եւ զայս արարեալ ոչ սակաւ ժամանակս:

 25:10 Aristakes had entered the religion of hermits, living in the mountains and who had undertaken many different types of austerities with all diligence according to the gospel, giving himself entirely to spiritual matters, to solitude, life in the mountains, hunger and thirst, a vegetarian life, being shut up without light, wearing a hairshirt, and sleeping on the ground. He often passed even the pleasant repose of night and the need for sleep standing on his feet in wakeful vigils. He did this for no short time, either:

25:11 Եւ գտեալ եւս զոմանս՝ յինքն յարեցուցեալ եւ աշակերտեալ սմին աւետարանական սպասաւորութեան:

 25:11 Finding other like-minded people, he associated with them and instructed them in the same service of the gospel:

25:12 Եւ այսպէս ամենայն փորձութեանց ի վերայ հասելոց կամայական քաջութեամբ տարեալ, եւ նովիմբ լուսաւորեալ եւ պայծառացեալ, եւ ծանաւթական եւ հաճոյ եղեալ առաջի Աստուծոյ եւ ամենայն մարդկան:

 25:12 And thus he willingly and bravely endured all the trials which came to him. In this way he was illuminated and became radiant, growing renowned and pleasing before God and all men:

25:13 Արդ՝ իբրեւ լուաւ զայս ամենայն թագաւորն Տրդատ՝ վաղվաղակի փութով եւ անզբաղապէս արձակէր արս երիս աւագս փառաւորս պատուականս հրովարտակաւք հանդերձ, զի զերկոսին որդիսն Գրիգորի վաղ առ նա հասուսցեն:

 25:13 Now when King Trdat heard all this, at once - without any delay - he sent three glorious and honorable senior nobles with edicts to quickly bring Gregory’s two sons to him:

25:14 Եւ որք առաքեցանն յարքայէ զնոցանէն, զի ածցեն զնոսա՝ այսոքիկ են. առաջնոյն անուն Արտաւազդ, որ սպարապետն էր ամենայն զաւրացն Հայոց Մեծաց. եւ երկրորդին Տաճատ անուն, իշխան Աշոցաց գաւառին. երրորդին՝ Դատ անուն, կարապետ արքայի:

 25:14 And those who were sent by the king to bring them were these: the first was named Artavazd, who was the [sparapet] commander-in-chief of all the troops of Greater Armenia. The second emissary was named Tachat, prince of the district of Ashots. Third was named Dat, the king’s [karapet] herald: