Խորենացի 1-34 Khorenatsi

34:1 Ի ՊԱՐՍԻՑ ԱՌԱՍՊԵԼԱՑ Յաղագս Բիւրասպեայ Աժդահակայ:	34:1 From the Fables of the Persians Concerning Biurasp Azhdahak:
34:2 Բայց զի՞նչ արդեաւք տարփանք քեզ` եւ Բիւրասպեայ Աժդահակայ փծուն եւ անճոռնի առասպելքն իցեն. եւ կամ է՞ր սակս զմեզ Պարսից անյարմար եւ անոճ բանից, մանաւանդ թէ առաւել վասն անբանութեան, առնես աշխատ, եւ անբարի առաջնոյ նորա բարերարութեան, եւ դիւաց նմա սպասաւորութեան, եւ ոչ վրիպեցուցանել կարելոյ զվրիպեալն եւ զսուտն. եւ ուսոցն համբուրումն, եւ անդուստ վիշապացն ծնունդ, եւ յայնմ հետէ չարութեան յաճախութիւն, ծախել զմարդիկ ի պէտս որովայնի:	34:2 But what then is your delight in the obscene and ridiculous fables of Biurasp Azhdahak; and why do you trouble us for those absurd and incoherent Persian stories, notorious for their imbecility? His first benevolence; the service paid him by the dev; his inability to make the fraudulent and false prevail; the kiss on the shoulders and the consequent birth of the dragons; then the increase of evil, the consuming of men for the needs of his stomach:
34:3 Իսկ ապա եւ Հրուդենայ ումեմն զնա կապել սարեաւք պղնձեաւք, եւ ի լեառնն տանել, որ կոչի Դըմբաւընդ:	34:3 then how a certain Hrudēn bound him with bronze links and led him to the mountain called Dembavend:
34:4 Այլ եւ ի ճանապարհի ննջելն Հրուդենայ, եւ Բիւրասպեայ քարշելն ի բլուրն, եւ զարթչելն Հրուդենայ, եւ տանել զնա յայրս ինչ լերինն եւ կապել, եւ զինքն անդրի ընդդէմ նորա հաստատել. յորմէ պակուցեալ` հնազանդեալ կայ շղթայիցն, եւ ոչ զաւրէ ելանել եւ ապականել զերկիր:	34:4 and how on the journey Hrudēn fell asleep and Biurasp dragged him to the hill; and Hrudēn woke up and led him to a cave in the mountain and bound him and placed himself there opposite him; cowed by him, Biurasp remained subject to his chains and was unable to go out and ravage the earth:
34:5 Զի՞նչ քեզ այսոքիկ կարաւտութիւն առասպելք սուտք, կամ զի՞նչ պէտք անմիտ եւ անհանճար բանից յարմարանք:	34:5 What need have you of these false fables; what use are these senseless and stupid compositions:
34:6 Մի՞ արդեաւք յունական պերճ եւ ողորկ առասպելքն իցեն հանդերձ պատճառաւ, որք զճշմարտութիւն իրաց այլաբանաբար յինքեանս ունին թաքուցեալ:	34:6 Surely, they are not Greek fables, noble and polished and meaningful, which have hidden in themselves allegorically the meaning of the events:
34:7 Այլ ասես` մեզ պատճառս տալ անբանութեան նոցա, եւ զարդարել զանզարդսն:	34:7 But you ask us to explain the reason for their irrationality and to embellish what is unadorned:
34:8 Նոյն առ ի յինէն քեզ բան. զի՞նչ այսոքիկ կարաւտութիւնք. ո՞րպիսի իղձք` անբաղձալւոյ իրիք բաղձալ եւ մեզ յաւելուլ աշխատութիւն:	34:8 This is my reply to you: “What need have you of these? What is your delight in desiring such an undesirable matter and increasing our labor:
34:9 Այլ տացուք զայսոսիկ` մանկականի քոյոց տիոց եւ անհասութեան խակութեանդ լեալ տարփանք:	34:9 But as it is the desire of your youthful years and immature understanding we shall provide them:
34:10 Վասն որոյ եղիցի եւ աստանաւր լնուլ մեզ զփափագ կամաց քոց:	34:10 Therefore we shall here fulfill your desired wish:
34:11 Ստորագրութիւն, որ ինչ սակս Բիւրասպեայ հաւաստին:	34:11 Statement of what is reliable concerning Biurasp:
34:12 Զպղատոնականն համարձակագոյն այժմ բարբառիմ. «իսկ արդ արդեաւք իցէ՞ սիրելւոյ այլ ոք ես. քանզի եւ չէ իսկ ոք:	34:12 I now freely quote the saying of Plato: “Could indeed anyone be another self to a friend? There is no such:
34:13 Զի ի վերայ այլոց անհնարիցն, հնարաւոր վասն քո արարելոց մեր, կատարեմք եւ զայս. զի զորոց ատեմք զբանս եւ զգործս, եւ այնոցիկ մանաւանդ թէ լուրն զլսելիս մեր տաղտկացուցանէր` այսաւր ձեռամբ իմով շարագրեմ զայնոսիկ, միտս անմտութեան նոցա տալով, եւ զկարի վաղուց նոցա իրս եւ նոցա անհասանելիս աւասիկ յայտնեմ. միայն թէ եւ քեզ այսոքիկ ուրախութիւն եւ կամ շահ աւգտութեան:	34:13 In addition to the other impossibilities, which for your sake we made possible, this too we shall accomplish. The stories and deeds of which we speak, and especially those whose recital offends our ears, today I shall set out by my own hand, giving a meaning to their irrationality. And behold I shall reveal their, the Persians’, most ancient events, which are incomprehensible to them themselves, provided that you gain some pleasure from them or useful profit:
34:14 Այլ ծանի՛ր զատելութիւն մեր առ այսպիսի բան, զի ոչ յառաջինսն մեր ասացեալ գիրս, եւ ոչ ի վերջին բանս արժանաւորեցաք շարել, այլ զատ եւ որիշ:	34:14 But know that such an undertaking is hateful to us, for we did not speak of them in our first book, nor did we deem them worthy of inclusion even at the end of that account, but in a separate and special place:
34:15 Եւ սկսայց այսպէս:	34:15 I shall begin thus:
34:16 Ասացեալն ի նոցանէ Բիւրասպի Աժդահակ` առ Նեբրովթաւ նախնի նոցա:	34:16 The one they called Biurasp Azhdahak was their ancestor; he lived in the time of Nimrod (Nebrot’:
34:17 Քանզի ի բաժանել լեզուացն ընդ ամենայն երկիր, ոչ խառն ի խուռն եւ ոչ անառաջնորդ այս լինէր. այլ աստուածայնով իմն ակնարկութեամբ գլխաւորք եւ ցեղապետք որոշեալք զիւրաքանչիւր սահմանս ժառանգեցին կարգաւ եւ զաւրութեամբ:	34:17 When the languages were divided over the whole world, there was not confusion nor were leaders lacking; but by divine providence the various chieftains and clan heads inherited each one’s territories with orderly authority:
34:18 Եւ զայս Բիւրասպեայ հաւաստի անուն ճանաչեմ ես Կենտաւրոս Պիւռիդայ, ի քաղդէականի գտեալ մատենի:	34:18 And I know that this definite name of Biurasp is found in a Chaldaean book as the Centaur Piurid:
34:19 Սա ոչ քաջութեամբ քան թէ հարստութեամբ եւ ճարտարութեամբ զցեղապետութիւն ազգին իւրոյ ունէր, հնազանդեալ Նեբրովթայ. եւ հասարակաց զկենցաղս կամէր ցուցանել ամենեցուն, եւ ասէր` ոչ ինչ իւր առանձին ումեք ունել պարտ է, այլ հասարակաց:	34:19 Subject to Nimrod, he held the chiefdom of his family not so much by his own valor as by force and cunning. He wished to show everyone a way of life in common, and he said that people should not possess anything privately but in common:
34:20 Եւ ամենայն ինչ նորա յայտնի էր բան եւ գործ. եւ ի ծածուկ ինչ ոչ խորհէր, այլ զամենայն յանդիման արտաքս բերէր լեզուաւ զծածուկս սրտին:	34:20 Everything of his was open, both word and deed: he had no hidden thoughts, but all the secrets of his heart he brought out into the open by his tongue:
34:21 Եւ զել եւ զմուտ բարեկամացն որպէս ի տուընջեան նոյնպէս եւ ի գիշերի սահմանէր:	34:21 He allowed his friends to come and go as freely at night as in the day:
34:22 Եւ այս է առաջին նորա ասացեալ անբարի բարերարութիւնն:	34:22 And this is his so-called first maleficent kindness:
34:23 Այլ քանզի աստեղաբանութեամբ հզաւր եղեալ` յաւժարեցաւ ուսանել եւ զկատարեալ չարութիւնն. եւ այսոքիկ անկարելիք նմա. քանզի որպէս վերագոյնն ասացաք` սովորութիւն ունէր պատրանաց աղագաւ առ բազումս` ոչ ինչ ի ծածուկ գործել, եւ զայնպիսի վերջին եւ կատարեալ չարութիւն յայտնի ուսանել կարողութիւն ոչ էր:	34:23 Now because he was strong in astrology, he was anxious to teach perfect evil - but this proved impossible for him. As we said above, for the sake of deceiving the majority he had the habit of doing nothing in secret. To teach openly this final and perfect evil was impossible:
34:24 Հնարի այսպիսում ուսման դառնութեան հնարս, եւ ցաւս ինչ յորովայնի ունել բաղբաղէր չարաչարս, որ ոչ այլով իւիք, քան թէ բանիւ իմն եւ անուամբ սոսկալեաւ բժշկիցի, զոր վայրապար լսել ումեք ոչ է կարողութիւն:	34:24 For such teaching he resorted to a bitter stratagem - feigning severe pains in his stomach that could be healed in no other way than by some horrible word or name, which no one could hear lightly:
34:25 Եւ այս սովորեալ, որ զչարութիւնն նիւթէր, ուսուցանէր նմա ի տան եւ ի հրապարակս. անկասկած զգլուխն ի վերայ ուսոցն Բիւրասպեայ դնելով եւ խաւսելով յականջսն` ուսուցանէր զանբարի արուեստն. զոր յառասպելին` մանուկ սատանայի, ասեն, սպասաւորելով լինէր կամակատար. եւ ապա վասն որոյ պարգեւ ի նմանէ խնդրեալ` համբուրէր զուսսն:	34:25 And a familiar spirit, which practiced this wickedness, taught him at home and in public places, serenely putting his head on Biurasp’s shoulders and speaking into his ears, instructing him in the malevolent art. The one whom in their fables they call “the child of Satan” was his servant and worker of his will. So therefore, when he sought a present from him, he kissed his shoulders:
34:26 Իսկ վիշապացն բուսումն, կամ կատարելապէս վիշապանալն Բիւրասպեայ, որ ասի, է այս:	34:26 As for the birth of dragons, or more precisely Biurasp’s becoming a dragon, this is what is note:
34:27 Քանզի անբաւ մարդիկ սկսաւ զոհել դիւաց. մինչեւ տաղտկանալ ի նմանէ բազմութեանն եւ միաբանեալ ամենեցուն եւ հալածել, եւ փախչել նմա ի նախասացեալ լերինն կողմանս. եւ ի սաստիկ վարելոյն զնա` թաւթափեցաւ ամբոխ նորա ի նմանէ:	34:27 he began to sacrifice in-numerable men to the demons until the mass of the people were disgusted with him; and all uniting together, they expelled him, and he fled to the district of the mountain mentioned above. As they pressed hard upon him, his retinue abandoned him:
34:28 Յայս վստահացեալ վարողացն զնա` հանգեան աւուրս ինչ զտեղեաւքն:	34:28 Encouraged by this, his pursuers rested a few days in the region:
34:29 Իսկ Բիւրասպեայ ժողովեալ զցրուեալսն` յանկարծաւրէն հասանէ ի վերայ, վնաս սաստիկ առնելով. այլ յաղթէ բազմութիւնն, եւ փախստական լինի Բիւրասպի. եւ հասեալ սպանանեն զնա մերձ ի լեառնն, եւ ընկենուն ի վիհ մեծ ծծմբոյ:	34:29 But Biurasp collected those who had scattered and suddenly came upon them, inflicting severe harm. However, the people gained the victory and Biurasp fled. They seized and killed him near the mountain and threw him into a great pit of sulfur: