39:0 Կայ եւս մեզ պատմել զառաջի արկեալ խորհուրդս. Քանզի յեօթներորդ ամի Մահմետի վախճանեցաւ կայսրն Լեւոն, որդի Կոստանդնի. եւ թագաւորէ Կոստանդին որդի նորա ընդ նորա, մանուկ մատաղ հասակաւ:

 39:0 It remains for us to describe the events which followed. In the seventh year of Muhammad (al-Mahdi’s reign), Emperor Leo, Constantine’s son, died and his son Constantine [VI] succeeded him, an extremely young boy:

39:1 Իբրեւ ետես Մահմետ իշխանն Իսմայելի զվախճան արքային Յունաց՝ գումարէ զօր բազում եւ կարգէ ի վերայ նոցա զօրավար զԱհարոն զորդի իւր, եւ առաքէ ի վերայ աշխարհին Յունաց:

 39:1 When Caliph al-Mahdi learned about the death of the Byzantine emperor, he assembled many troops, appointed his son Harun (Aharon) as general, and sent (the army) against the land of Byzantium:

39:2 Եւ իբրեւ հասին զօրքն Իսմայելի յաշխարհն Յունաց՝ նոյնժամայն ելին զօրքն Յունաց ընդդէմ նոցա. եւ նստեալ պահէին զմիմեանս, խից արկեալ ճանապարհաց նոցա: Եւ ոչ կարէին ելանել զօրքն Իսմայելի ի խնդիր կերակրոց. եւ լինէր սով մեծ ի բանակին Իսմայելի:

 39:2 Just as the Ishmaelite army reached Byzantine territory, the Byzantine army came against them. (The Byzantines) had already blocked the roads, so (the two armies) sat there, facing each other. The Ishmaelite troops were unable to arise to get food, and thus there was severe famine among the Ishmaelite forces:

39:3 Իսկ Տաճատ որդի Գրիգորի, որ էր ի տանէ Անձեւացի, զորմէ յառաջագոյն պատմեցաք, զի երբեմն փախստական եղեալ յիշխանէն Իսմայելի առ կայսրն Կոստանդին յաշխարհն Յունաց, եւ նորա ընկալեալ զնա խնդութեամբ՝ մեծաւ շքեղութեամբ մեծարէր վասն քաջութեան անձին նորա. զի յառաջագոյն ի համբաւոյ ծանուցեալ էր զարիութիւն նորա:

 39:3 Now Tachat, son of Grigor from the Andzewats’ik’ House, whom we mentioned earlier, had previously come as a fugitive to the Emperor Constantine [V] from the caliph. (The emperor) received him with great ceremony and delight, and honored him because of his personal bravery, since he had earlier learned about his courageousness:

39:4 Որոյ անդէն ցուցեալ արքային զարիութիւն ի կողմանս Սարմատացւոց, որ անուանեալ կոչին Բուլղարք, եւ դառնայր, մեծաւ յաղթութեամբք:

 39:4 Tachat’ had demonstrated his bravery to the emperor previously in the territories of the Sarmatians who are called Bulghars, whence he returned with great victory:

39:5 Եւ տեսեալ կայսերն զքաջութիւն սրտի նորա՝ կարգէր զնա զօրավար ի վերայ [Զ] բիւր արանց, եւ կայր ի հնազանդութեան արքային Յունաց [ԻԲ] ամս: Իսկ յետ վախճանին Կոստանդնի եւ Լեւոնի որդւոյ նորա եւ յունելն զթագաւորութիւնն Կոստանդնի՝ հեռութեամբ վարէր առ նա թագուհին որ էր մայր Կոստանդնի կայսեր: Եւ վասն այնր պատճառի ձեռնամուխ եղեւ առ իշխանն Իսմայելի:

 39:5 When the emperor observed his brave heart, he appointed him general over [60,000] men; and he remained obedient to the emperor of Byzantium for [22] years. But after the death of Constantine and his son Leo, and the accession of Constantine [VI, 776-780], Emperor Constantine’s mother the queen treated (Tachat) with great rancor. For that reason (Tachat) turned to the caliph:

39:6 Քանզի իբրեւ եմուտ զօրն Իսմայելի ընդ պաշարմամբ Յունաց՝ յայնժամ խնդրէր ի նոցանէ գիր երդման՝ դառնալ անդրէն յերկիր իւր. եւ խոստանայր հանել զնոսա ի պաշարմանէն իւրեանց եւ տանել յերկիր բնակութեան իւրեանց:

 39:6 When the Ishmaelite troops were being besieged by the Byzantines, (Tachat) requested a written oath from them so that he could return to his country. He promised to lift the blockade on them and convey them to the country of their residence:

39:7 Եւ լուեալ իշխանին Իսմայելի՝ արագապէս կատարէր զխնդիրն. եւ տայր նմա երդմամբ չա՛փ զի՛նչ եւ խնդրեսցէ ի նմանէն:

 39:7 When the caliph heard about this, he swiftly acceded to the request, promising (Tachat) whatsoever he wanted:

39:8 Եւ վստահացեալ յայն գիր երդմանն՝ ելանէր յերկրէն Յունաց ամենայն տամբ իւրով եւ հանէր զզօրսն Իսմայելի ի պաշարմանէ անտի:

 39:8 When this had been confirmed in writing, (Tachat) arose and quit the country of the Byzantines with his entire House and extricated the Ishmaelite troops from the siege:

39:9 Եւ Ահարոն որդի իշխանին Իսմայելի հայր իւր անուանեաց զնա, եւ մեծամեծ պատուօք ընծայէր նա: Եւ իբրեւ յանդիման լինէր իշխանին Իսմայելի Տաճատն՝ բազում շնորհակալութիւն առնէր նմա եւ լնոյր զնա բազում ստացուածովք ի գանձուց արքունի. եւ տայր նմա պատիւ իշխանութեան ի վերայ երկրիս Հայոց, եւ առաքէ զնա յաշխարհ իւր մեծաւ շքեղութեամբ:

 39:9 Harun, the caliph’s son, styled (Tachat) his father and gave him very splendid gifts. And when Tachat came before the caliph, the latter personally thanked him and gave him many valuable items from the royal treasury. He also gave him the dignity of the principate over the country of the Armenians (presiding prince of Armenia) and sent him back to his land with great grandeur:

39:10 Իսկ իբրեւ հասանէր իշխանն Տաճատ յաշխարհս Հայոց հրամանաւ իշխանին Իսմայելի առ Օթմանն, որ էր հրամանատար եւ ազգապետ ի վերայ երկրիս՝ անընկալ եղեալ ոչ կատարէր զհրաման իշխանին իւրոյ. այլ յապաղէր եւ յղէր դեսպանս առ իշխանն իւրեանց, եթէ ոչ է կամք միաբանութեան նախարարաց Հայոց, եթէ զայր մի ապստամբեալ յիշխանութենէդ քումմէ եւ ձեռն տուեալ առ արքայն Յունաց՝ կացուցանել իշխան ի վերայ այնոցիկ, որ նուաճեալ են ընդ իշխանութեամբ քով. գուցէ եւ դաւաճան զօրաց մերոց լինիցի:

 39:10 But when Prince Tachat had returned to the land of the Armenians by order of the caliph and had come to ’Uthman (ibn ’Umara ibn Kuzaim, ostikan) [781-785] who was then governor and chief of the country, (‘Uthman) did not implement his prince’s order. Instead he delayed and sent emissaries to their caliph claiming that it was not the will of the united lords of the Armenians that someone who had rebelled from (Arab) authority and aided the Byzantine emperor should be set up as prince over them, people who had submitted to our rule, for he might be a traitor in our forces:

39:11 Եւ թէպէտ բազում անգամ կամեցեալ Տաճատն զեկուցանել զբեկումն իշխանութեան իւրոյ յականջս իշխանին Իսմայելի՝ այլ ոչ կարաց. զի ամենայն ուրեք զմուտս ճանապարհին պահէին, եւ ըմբռնէին զդեսպանս յղեալս եւ դնէին ի բանտի:

 39:11 Now despite the fact that Tachat, on numerous occasions, wanted to inform the caliph about the rupture of his authority, he was unable (to reach him). This was because (‘Uthman’s allies) held all the routes leading out (of the country), they seized (Tachat’s) emissaries and imprisoned them:

39:12 Եւ ոչ եհաս տրտունջ նորա առ Մահմետ իշխանն եւ առ Ահարոն որդի նորա, մինչեւ ի կատարումն ամին այնորիկ: Եւ յետ այնորիկ հասեալ բողոք տրտնջմանն առ Մահմետ իշխանն եւ առ Ահարոն որդի նորա՝ խռովութիւն մեծ հասուցանէր առ Օթմանն, հրամանատար երկրիս. եւ իբրեւ յակամայ կամաց տայր զիշխանութիւնն Տաճատայ հրամանաւ իշխանին Իսմայելի:

 39:12 Thus his complaints did not reach the ears of (Caliph) Muhammad (al-Mahdi) and his son Harun until the end of that year. Thereafter, when all of (Tachat’s) protests finally reached the ears of Caliph Muhammad (al-Mahdi) and his son Harun a great disquiet was visited upon ’Uthman, the governor of our country. Unwillingly, at the caliph’s command, he (finally) gave the principate to Tachat:

39:13 Եւ ապա յետ այնորիկ գումարէր Օթմանն զզօրս նախարարացն Հայոց յերկրին Աղուանից ի դրունս Կասպից ի Դարբանդն կոչեցեալ քաղաք, որ է պարիսպ եւ պատուար ամրութեան շինեալ ընդդէմ զօրացն Հոնաց եւ Խազրաց:

 39:13 Then ’Uthman assembled the troops of the lords of Armenia and went to the country of the Aghuanians to the city called Darband by the Caspian Gates, (a city) well fortified with a wall which was built to resist the troops of the Huns and the Khazars:

39:14 Կոչէ զՏաճատ իշխանն եւ զսպարապետն Բագարատ եւ զՆերսէհ Կամսարական եւ զայլսն ի նախարարացն Հայոց յաւուրս տապախառն ծագման Հեփեստեայ հրագագաթան. եւ հարկանէ զբանակ իւր ի դաշտին որ կոչէր Քերան, ի դժնդակ եւ յանհանդուրժելի ջերմութեան տապոյ խորշակին:

 39:14 ’Uthman also summoned Prince Tachat, as well as the sparapet (commander-in-chief) Bagarat and Nerse’h Kamsarakan and other Armenian lords during the very hot days (of summer) when Hephestus was at its peak, in the most disagreeable sweltering heat. He encamped on the plain called K’eran:

39:15 Եւ զբովանդակ աւուրս ամարայնոյ անցուցանէր ի հնոցաձեւ ապառաժին դաշտի:

 39:15 They passed the entire summer on that furnace-like rocky plain:

39:16 Որում ոչ կարացեալ հանդուրժել նախարարացն Հայոց՝ վախճանէին ի տապախառն օդոյն, որ վտանգեալ բառնայր ի կենաց աշխարհիս. եւ վախճանի իշխանն Տաճատ եւ սպարապետն Բագարատ եւ Ներսէհն Կամսարական եւ այլք ի զօրացն:

 39:16 Some of the Armenian lords were unable to bear the extremely hot weather and died, (among them) Tachat and the sparapet Bagarat and Nerse’h Kamsarakan and other troops. Caliph Muhammad (al-Mahdi) was enraged when he learned about the lamentable deaths of prince Tachat and the lords with him:

39:17 Եւ յոյժ ցասուցեալ իշխանն Իսմայելի Մահմետ ընդ աւաղական մահ իշխանին Տաճատայ եւ նախարարացն որ ընդ նմա՝ խափանէ զիշխանութիւն նորա. եւ առաքէ փոխանակ նորա զՌոհ ոմն իշխան եւ հրամանատար ի վերայ աշխարհիս Հայոց:

 39:17 He terminated (‘Uthman’s) rule and sent as a replacement a certain prince named Rauh (R’oh) (ibn Hatim, ostikan) [785-786/87] as governor of the land of the Armenians:

39:18 Եւ կալեալ զիշխանութիւնն Մահմետ ամս [Ը], եւ ընդ գալն Ռոհայ վախճանեցաւ:

 39:18 Muhammad (al-Mahdi) reigned for eight years and then died, as Rauh arrived (in Armenia: