13:0 Յաղագս թագաւորելոյ Պապայ եւ պատերազմի նորա ընդ Մեհրուժանայ ուրացելոյն, եւ մահուան մեծին Ներսէսի եւ կարգի հայրապետացն:

 13:0 The Reign of Pap and His War against Mehruzhan the Apostate; the Death of Nerses the Great and the Succession of the Katholikoi:

13:1 Բայց Շապհոյ Պարսից արքայի կալեալ եւ կապեալ զԱրշակ արքայ Հայոց՝ դնէ յԱնուշն կոչեցեալ բերդի. իսկ Արշակայ յայնմ բերդի սրով ի սիրտս խոցեալ՝ իւրովի զինքն զրկէ ի կենաց աստի:

 13:1 Shapuh king of Persia seized Arshak the king of Armenia and putting him in fetters confined him in the fortress of Anush, where Arshak pierced a sword through his heart and committed suicide:

13:2 Զայսպիսի չար աղէտս մահու նորա լուեալ մեծին Ներսեսի՝ ըղձակերտութեամբ իմն հայցէ յինքնակալէն Թէոդոսէ թագաւորեցուցանել Հայոց զՊապ՝ որդի Արշակայ, զոր եւ արարեալ իսկ՝ հանդերձ սրբովն Ներսեսիւ վաղվաղակի առաքէ ի Հայս. որք եկեալ գտին՝ զՄեհրուժանն ուրացող բազում զօրք միապետեալ զՀայս: Եւ ապա խմբէին ի պատերազմ ընդ միմեանս ի Ձիրաւ:

 13:2 When Nerses the Great heard of his unfortunate death he earnestly asked the Emperor Theodosius to make Pap son of Arshak king of Armenia. Theodosius complied with his wishes and immediately sent Pap to Armenia with the blessed Nerses. Upon their arrival they found Mehruzhan the Apostate with numerous forces ruling as the absolute master of Armenia. Then they joined battle at Dziraw:

13:3 եւ իբրեւ յաւէտ իմն պատերազմն սաստկանայր՝ ելանէ ապա մեծն Ներսէս ի լեառն Նպատ եւ ըստ օրինակին Մովսիսի տարածեալ զբազուկսն ի յերկինս աղերսալի պաղատանօք առ ի Քրիստոսէ հայցէ լինել պաշտպան քրիստոսադրոշմ բանակին, որով եւ պարտեցանն իսկ աստուածամարտ մարտուցեալքն:

 13:3 and when the encounter became intense, Nerses the Great ascended Mount Npat and like Moses raising his arms toward heaven begged Christ with supplicatory prayers so that He would protect the army which was bearing His seal, wherewith the warriors repugnant to God were defeated:

13:4 Եւ բանակքն Հայոց զօրացեալք՝ դիակամբք թշնամեացն լցին զառ ի ստորեւն զամենայն. ուր եւ ձերբակալ իսկ արարեալ Սմբատայ զպիղծն Մեհրուժան Արծրունի եւ երկաթ բոլորեալ ի ձեւ պսակի՝ եւ շանթիւք հրոյ շողացուցեալ՝ դնէ ի գլուխ նորա. եւ այնպէս զնա սատակեալ:

 13:4 And the Armenian armies became strong and filled the entire plain (of Dziraw) with the corpses of the enemy. There Smbat in fact seized the impious Mehruzhan Arcruni and bending an iron rod into the shape of a crown and exposing it to sparkling flames, he placed it on his head and thus put him to death:

13:5 Բայց Պապ արքայ միշտ հրապոյրս յինքն կրեալ ի ճակաճան աղտեղի գործոց, վասն այնորիկ ապա հանապազ կշտամբեալ եւ յանդիմանեալ լինէր ի սրբոյն Ներսիսէ:

 13:5 But King Pap always derived pleasure from wanton and lewd acts for which the blessed Nerses continually chided and admonished him:

13:6 Ընդ որում յաւէտ զչարեալ Պապայ եւ յայտնի ինչ ոչ իշխեցեալ առնել՝ տայ նմա արբուցումն մահու ի գիւղն Խաղ. եւ լուծեալ զնա ի կենացս իբրեւ ի չքմեղս իմն՝ տարեալ թաղէին զնա ի Թիլն աւանի. որ կալաւ զաթոռ հայրապետութեան ամս երեսուն եւ չորս:

 13:6 Deeply resenting this and not daring to do anything out in the open, Pap served Nerses a deadly drink in the village of Xagh and deprived him of this life, (acting) as if he were innocent. His body was taken to the village of T’il and was buried there. Nerses occupied the patriarchal see for thirty-four years:

13:7 Զկնի սորա ապա կացուցանեն յաթոռ նորա զՇահակ ի զաւակէ Ալբիանոսի, այր գովելի եւ լի առաքինութեամբ եւ բարեկարգութեամբ կրօնից. ոչ եւս ըստ սովորութեանն առաջնոյ առաքեալ զնա ի Կեսարիայ, այլ լքեալ ի բաց զօրէնն առաջին՝ ըստ օրինի պատրիարգաց կալան կարգ ժողով եպիսկոպոսաց ձեռնադրել որպէս Անտիոք, եւ Աղեքսանդր եւ Հռօմ եւ Եփեսոս եւ Կոստանդնուպօլիս եւ Երուսաղէմ, զի մի՛ այլոց ոմանց ընդ ձեռամբ անկցի որ ինքնակալութեամբն է պատուեալ պատրիարգութիւն:

 13:7 After him they placed on the throne Shahak, a descendant of Aghbianos and a praiseworthy man endowed with virtue and religious instruction. Contrary to the former tradition they did not send him to Caesarea, but abandoning the earlier practice they adopted the rule applicable to patriarchs whereby the synod of bishops did the ordaining as in Antioch, Alexandria, Rome, Ephesus, Constantinople and Jerusalem, so that the patriarchate (of Armenia) with its independent status would not become subordinate to certain others:

13:8 Իսկ յետ այսորիկ իբրեւ ըմբռնեալ սպանաւ Պապ արքայ յինքնակալէն Թէոդոսէ, եւ փոխանակ նորա զՎարազդատ ի տանէ Արշակունեաց թագաւորեցոյց: Յերկրորդ ամի սորա վախճանի պատրիարգն Շահակ՝ կացեալ յաթոռ հայրապետութեան ամս վեց:

 13:8 Subsequently, the Emperor Theodosius had King Pap seized and put to death, and instead he set up Varazdat, a descendant of the Arshakuni house, as king. In his second year the patriarch Shahak died, having occupied the patriarchal see for six years:

13:9 եւ եղբայր նորուն Զաւէն հաստատի յաթոռ նորա՝ նորին առաքինահրաշ վարուք պայծառացեալ:

 13:9 On his throne they placed his brother Zawen who distinguished himself by the same virtuous life:

13:10 Ապա եւ զՎարազդատ եւս մեծն Թէոդոս արտասահմանեալ ի Թուլիս կղզի Ովկիանոսի՝ թագաւորեցուցանէ միանգամայն զերկոսին որդիսն Պապայ՝ զԱրշակ եւ զՎաղարշակ:

 13:10 Then Theodosius the Great also banished Varazdat to the island of Thule ( T’ulis) in the Ocean and crowned the two sons of Pap, Arshak and Vagharshak:

13:11 Իսկ յերկրորդ ամի Արշակայ՝ իբրեւ եկաց Զաւէն ի հայրապետութեան ամս երեք, փոխեալ ի կենաց աստի, կալաւ զկնի նորա զաթոռն Ասպուրակէս եղբայր նորուն՝ ի նոցին առաքինութիւնսն յառաջադէմ գտեալ:

 13:11 In the second year of Arshak, Zawen died after a pontificate of three years and his brother Aspurakes, who excelled in the virtues of his predecessors, succeeded him:

13:12 Բայց Շապուհ արքայ Պարսից զԽոսրով ոմն Արշակունի թագաւորեցուցանէ իւրոյ կողմանն բաժնի. վասն զի Արշակ տիրել հաճեցաւ արեւմտեայ կողմանն Յունական բաժնին:

 13:12 But Shapuh king of Persia made Xosrov, a certain Arshakuni, king in his part (of Armenia), since Arshak wished to rule over the western (or) Greek section:

13:13 Այլ երկոցունց սոցա զվարս եւ զկարգս եւ զարութիւնս եւ զանարութիւնս եւ զպատերազմունս՝ թէ պիտոյ է քեզ, բովանդակաբար ցուցցէ քեզ Պատմութիւնն Մովսեսի Խորենացւոյն:

 13:13 If you wish to know about the conduct, disposition, bravery, lack of bravery and warfare of these two (kings), the History of Movses Xorenac’i will give you the full details:

13:14 Բայց յետ մահուանն Արշակայ՝ Մեսրովբ, որ ի Հացեկաց Տարօնոյ՝ եւ աշակերտեալ մեծին Ներսեսի եւ էր քարտուղար ի դրան արքունի, ընկեցեալ ի բաց զպատիւ մարդկային՝ զհետ գնայր երկնաւորին զվարս միայնակեցութեան ստացեալ: Բայց զառաջադիմութիւն վարուց նորա եւ սքանչելիսն, զոր նովաւ Աստուած ցուցանէր, բաւական ցուցցի քեզ յայնցանէ, որ նախ քան զմեզ պատմեցին:

 13:14 After the death of Arshak Mesrop from Hac’ekac’ in Taron, a pupil of Nerses the Great and a clerk at the royal court, abandoned the worldly honors and turning to solitary life followed the path of the Celestial One. You will find sufficient (information) about the ascent of his life and the miracles that God revealed through him (in the works) of those who narrated before us: