42:0 Վասն մահուան մեծի կիւռապաղատին Դաւթի, եւ գալն Վասլի՝ թագաւորին Յունաց յաշխարհն Արեւելից:

 42:0 About the death of the great kouropalates David and about the arrival of the Greek king Basil in the eastern land:

42:1 Այլ վասն մահուան մեծի կիւռապաղատին Դաւթի պարտ վարկանէի երկարաձիգ ողբովք վիպասանել, եթէ ոչ զերկարանալ բանիս կամէի կարճել. զի ո՛չ ճառից են ժամանակ, այլ դոյզն յիշատակարանաց:

 42:1 I would consider it my duty to spread my deplorable story about the death of the great kouropalates David, if I were not afraid that this would draw me far, and therefore, instead of a panegyric, I will limit myself to a brief mention:

42:2 Բայց զի էր այրն հեզ եւ հանդարտ, առաւել քան զամենայն թագաւորս, որ ի ժամանակս յայս:

 42:2 With meekness and peaceful disposition, he surpassed all sovereigns living in our time:

42:3 Եւ եղեւ նա պատճառ խաղաղութեան եւ շինութեան ամենայն արեւելեայց, մանաւանդ Հայոց եւ Վրաց. զի զգոռ պատերազմաց յամենայն կողմանց դադարեցոյց նա, յաղթող եղեալ ամենայն շուրջանակի ազգաց, եւ ամենայն թագաւորք կամաւ հնազանդեցան նմա:

 42:3 He was the culprit of peace and the improvement of all eastern countries, especially Armenia and Iberia. He stopped the wars that constantly arose from all sides, triumphing over all the surrounding peoples, so that all sovereigns voluntarily submitted to him:

42:4 Սա լցեալ աւուրբք, ծերացեալ ժամանակաւք՝ վախճանեցաւ յաւուր մեծի փրկական Զատկին, ի [ՆԽԹ] թուականին Հայոց:

 42:4 He died in extreme old age, dejected by years, on the great day of saving Easter, in [449=1000] year:

42:5 Բայց զի ոչ գոյր նորա որդի կամ եղբայր, որ ժառանգէր զաթոռ թագաւորութեան նորա, յանձն արարեալ էր զազատագունդ եւ զաշխարհ իւր թագաւորին Յունաց Վասլի: Որ եւ ի լսել զլուր համբաւոյ մահուան նորա, ի Տարսոն Կիլիկեցւոց, թագաւորն Վասիլ փութանակի յառաջեաց գալ յաշխարհս մեր:

 42:5 Since he had neither a son nor a brother who could inherit the throne of his possession, he therefore entrusted his vassals to the Greek king Basil, who, having received news of the death of David in Tarsus of Cilicia, hastened to arrive in our country:

42:6 Եւ ել նա ի կողմանս Մելտինոյ. եւ ի կալն առաջի քահանայիցն Սեբաստիոյ՝ հրամայեաց համարձակ լինել յամենայն գործս հաւատոց եւ հնչեցուցանել զձայն ժամահարի, զոր արգելեալ էր մետրապաւլիտն, որպէս յառաջն ասացաք:

 42:6 He directed his way to the Melitene countries; and when the priests came out to meet him from Melitene, he ordered them to freely conduct their worship, to call (his flock to prayer) with a blow on the board, which was forbidden to them by the metropolitan, as we said above:

42:7 Եւ անցեալ թագաւորն ընդ Հանձիթ եւ ընդ Բալու՝ ելանէ ի լեառն Կոհերայ (յաւուր Վարդավառի տաւնին), որ ընդ մէջ Հաշտենից, Ծոփաց եւ Խորձենոյ. եւ անդուստ գայ հասանէ ի գաւառն Արշամունեաց ի քաղաքն Երիզայ:

 42:7 The king passed through Hanjit and Balu, and on the day of the feast of the Transfiguration he entered Mount Koher, which is between Hashteank, Copk and Xorjean; from here he arrived in the Arshamunik district, in the city of Erez:

42:8 Եւ ամիրայն Նփրկերտոյ՝ քուերորդի Բատին եկն առ նա ի քաղաքն Երիզայ. եւ արքունատուր ընծայիւք պատուեալ զնա՝ տայ նմա զմաժիստռոսութեան պատիւն: Եւ հրամայէ զաւրացն Չորրորդ Հայոց եւ Տարոնոյ՝ աւգնական լինել նմա յո՛ր պէտս եւ կոչեսցէ:

 42:8 The Amir of Nprkert, a nephew (by sister) of Bata, arrived at him in the city of Erez, whom (the emperor) honored with royal gifts, conferring on him the dignity of a master and ordering the army, (located) in the Fourth Armenia and in Taron, to come to his aid for whatever purpose he may have called it:

42:9 Եւ ինքն չուեալ հասանէ ի լեառն Հաւճիչ, ի քաղաքն յայն: Անդ ընդ յառաջ եղեն նմա Բագարատ թագաւորն Ափխազաց, եւ հայր նորա Գուրգէն թագաւոր Վրաց, զոր մեծապատիւ մեծարանաւք ընկալեալ զթագաւորն Ափխազաց՝ տայ նմա զկիւռապաղատութեան պատիւն եւ զհայրն նորա մաժիստռոս արարեալ՝ արձակեաց զնոսա գնալ յաշխարհն իւրեանց:

 42:9 Directing his path further, the king reached Mount Hawchich, to the city of the same name, where he was met by Bagarat, the king of the Abkhazia and his father Gurgen, the king of Iberia. Basil, having made a magnificent reception to the Abkhazian king, granted him the dignity of a kouropalates, and his father a master, and let him go to their land:

42:10 Եւ ի նոյն աւր գնալոյ նորա պատերազմ մեծ եղեւ ի բանակին Յունաց յաղագս դոյզն ինչ պատճառի. զի իշխանք եւ ազատք կիւռապաղատին Դաւթի եկեալ բանակեալ էին մերձ առ բանակին Յունաց:

 42:10 On the very day of the latter’s departure, a violent fight took place in the Greek camp for an insignificant cause. The princes and vassals of Kouropalates David, who arrived there, were not far from the Greek camp:

42:11 Եւ ի հետեւակագնդէն Ռուզաց ոմն ելեալ խոտ տանէր երիվարին իւրոյ, իսկ ոմն ի Վրաց մատուցեալ խլեաց զայն. եւ նորա աղաղակեալ՝ եկն ոմն յիւրոցն աւգնել նմա. նոյնպէս եւ Վրացւոյն յիւրսն աղաղակեալ, որք եկեալ սպանանէին զառաջին Ռուզն:

 42:11 From the infantry detachment of the Ruses, a warrior was carrying hay for his horse. One of the Iberians approached him and took the hay from him. Then he ran to the Rus to help another rus. The Iberian called to his own, who, having come running, killed the first Rus:

42:12 Եւ ապա բոլոր ազգն Ռուզաց, որ ի տեղւոջն յայնմ, շարժեցան ի պատերազմ. զի էին նոքա արք [ԶՌ] հետեւակամարտք, նիզակ եւ ասպար ի ձեռս նոցա, զորս էր խնդրեալ թագաւորին Վասլի ի թագաւորէն Ռուզաց, յորժամ ետ զքոյրն իւր կնութեան նմա, յորում ժամանակի եւ հաւատացին նոքա ի Քրիստոս:

 42:12 Then all the people of the Ruses, who were there, rose to fight: there were [6,000] of them on foot, armed with spears and shields, whom King Basil asked from the King of the Ruses at the time when he married his sister to the latter. - At the same time, the Ruses believed in Christ:

42:13 Եւ ամենայն իշխանքն եւ ազատք Տայոց ելին ընդդէմ նոցա եւ պարտեալք ի նոցանէ՝ մեռաւ մեծ իշխանաց իշխանն, որում Պատրիարքն կոչիւր, եւ երկու որդիքն Ոչոպընտրեայ Գաբրիէլ եւ Յովհաննէս, եւ Չորտուանէլ՝ թոռն Ապուհարպայ եւ այլք բազումք, զի ցասումն Աստծոյ էր ի վերայ նոցա ըստ մեծամտութեան իւրեանց:

 42:13 All the princes and vassals of the Tayk’s opposed them and were defeated. Here died: the Grand Duke of Princes, named Patriarch, the two sons of Ochopentir - Gabriel and Yovhannes, Chortuanel, the grandson of Abuharp, and many others; for the wrath of God was heavy on them for their arrogance:

42:14 Եւ սակաւ ինչ յառաջ խաղացեալ թագաւորն Վասիլ՝ եկն առ նա թագաւորն Վանանդայ մանուկն Աբաս՝ ի ձիավարելն ունելով զնշան քաջութեան արիականաւ զարդարեալ գեղու, եւ Սենեքերիմ թագաւորն Վասպուրականի՝ եղբայր Գուրգենայ:

 42:14 King Basil continued on his way, when the young king of the Vanand Abas, adorned with the sign of military prowess, and the king of Vaspurakan Senekerim, brother of Gurgen, rode out to meet him on horseback:

42:15 Ընդ որս առաւել ուրախ եղեւ թագաւորն Վասիլ եւ պատուեաց զնոսա արքունատուր պատուով եւ ետ նոցա ձիս եւ ջորիս եւ հանդերձս պայծառս եւ ոսկի յոլով եւ դարձոյց զնոսա յիւրաքանչիւր տեղիս:

 42:15 The emperor, delighted with their arrival, gave them a royal reception and, having presented them with horses, mules, rich clothes and a lot of gold, let each of them go to his country:

42:16 Եւ ինքն չուեալ անցանէ ի գաւառն Հարք, ի Մանազկերտ քաղաք եւ անդուստ՝ ի Բագրեւանդ, բանակի ի դաշտին մերձ ի քաղաքն Վաղարշակերտ. մնայր գալստեան Գագկայ արքային Հայոց:

 42:16 He himself went to the city of Manazkert, Hark district; from here to Bagrewand, where he camped on a plain near the city of Vagharshakert, waiting for the arrival of the king of the Armenian Gagik:

42:17 Այլ նա իբրեւ փոքրութիւն համարեալ զգնալն իւր առ նա, իսկ քուերորդին Գագկայ Ապուսահլ չարախաւս եղեւ զնմանէ առ Վասիլ:

 42:17 But Gagik considered it humiliating to come to him. Then Apusahl, Gagik’s nephew (by sister), slandered him before Basil:

42:18 Վասն որոյ Գագիկ հրաման տուեալ որդւոյ իւրոյ Յովհաննիսի. եւ յաւարի էառ զգաւառն Ապուսահլի զԿոգոյովիտն եւ զԾաղկոյոտն:

 42:18 As a result, Gagik ordered his son Yovhannes to devastate Kogoyovit and Ttsakhkoyotn:

42:19 Իսկ թագաւորն Վասիլ չու արարեալ գնաց ի քաղաքն Ուխթեաց եւ զամենայն բերդս եւ զամրոցս Տայոց նուաճեաց ընդ ձեռամբ իւրով, զհաւատարիմս կարգեալ ի նոսա եւ զմնացեալ ազատսն Տայոց առեալ տարաւ ընդ ինքեան՝ բնակեցուցանել յաշխարհին Յունաց: Եւ դարձաւ նա ընդ Կարին եւ ընդ Խաղտոյառիճ ի Կոստանդնուպոլիս:

 42:19 King Basil went to the city of Uxtik, subjugated all the fortresses and impregnable places under his authority, giving them into the hands of faithful people; He took the rest of the Tayk’s nobles with him to settle them in the Greek land, and he himself returned through (Karin and) Xaltoyarich to Constantinople: